تحولات افغانستان در آینده اقتصاد منطقه و قیمت دلار چه تاثیری دارد
به گزارش سیناپرس، طی نیم قرن از زمانی که ریچارد نیکسون، رئیس جمهور اسبق آمریکا به سیستم برتون وودز پایان داد، دلار آمریکا ارز اصلی جهان محسوب می شود.با این وجود،رویداد های اخیر به ما یاد آوری کردند که شرایط می تواند به تدریج و یا ناگهانی تغییر کند.گفتنی است، این ماه پنجاهمین سالگرد پایان سیستم برتون وودز است.
در توضیح این سیستم لازم است بدانیم که در ماه جولای سال ۱۹۴۴، توافق برتون وودز منجر به شکل گیری نظام جدید پولی بین الملل شد. این مذاکره با حضور نمایندگان ۴۴ کشور در کنفرانس پولی و مالی سازمان ملل متحد در شهر برتون وودز ایالت نیوهمپشایر برگزار شد.
بر این اساس تصمیم گرفته شد سایر ارزها از ارزشی ثابت نسبت به دلار آمریکا برخوردار شوند که دلار نیز به نوبه خود به قیمت طلا وابسته بود. در نهایت این سیستم هنگامی که ریچارد نیکسون رئیس جمهور آمریکا قابلیت تبدیل دلار آمریکا به طلا را لغو کرده و همزمان ارز‌هایی با نرخ ثابت مانند پوند انگلستان در برابر دلار امریکا شناور شدند، از اعتبار خارج شد.
به گزارش سیناپرس، پس از این پیش زمینه تاریخی باید به قرن بیست و یکم بازگشته و به بررسی تحولات اخیر غرب آسیا بپردازیم. همانطور که انتظار میرفت با خروج امریکا از افغانستان، نیروهای طالبان پس از سال ها مجددا کنترل این کشور را در دست گرفتند. ما در این یادداشت به موضوعات سیاسی و نظامی نپرداخته و صرفا قصد داریم این موضوع را تحلیل کنیم که آیا تسلط طالبان بر افغانستان، بر اقتصاد آمریکا و نقش بین المللی دلار تاثیری خواهد داشت یا خیر؟
با نگاهی به تحولات ۵۰ سال گذشته مشخص می شود که سیستم نرخ ارز شناور و نقش دلار دربازارهای جهانی قوی تر از آنچه در ابتدا انتظار میرفت، شده است. البته با آنچه در مورد تحول اقتصاد جهانی می‌دانیم، اکثر کارشناسان شک دارند که این سیستم قادر باشد تا مدت زیادی دوام بیاورد. به باور بسیاری از کارشناسان، با توجه به حضور مقتدر چین در اقتصاد بین الملل، احتمال اینکه دلار جایگاه و قدرتش را ارام آرام از دست بدهد، وجود دارد.
از منظر سیاسی می توان شکست آمریکا در افغانستان را برای ارزش جهانی دلار بی اهمیت شمرد، به هر حال، دلار آمریکا از بحران هایی همچون سقوط سایگون در سال ۱۹۷۵و سقوط در عراق پس از حمله آمریکا در سال ۲۰۰۳ به سلامت عبور کرد. به گزارش سیناپرس،حال این سوال پیش می آید که چرا در مورد تخلیه فرارگونه آمریکا از افغانستان، شرایط باید متفاوت باشد؟
در نهایت، پاسخ این پرسش، بستگی به انتظارات در مورد تکامل اقتصاد جهانی و واکنش چین و اتحادیه اروپا به این فعل و انفعالات دارد.
برای درک چشم اندازهای پیش روی دلار در عرصه جهانی، باید دلایل اصلی تداوم سیستم فعلی را در نظر بگیریم. طی سال های گذشته اکثر کشورها نپذیرفتند که ارز‌هایشان آزادانه در برابر دلار شناور شود و برخی از کشورها نرخ ارز ثابت را برای خود حفظ کرده و قیمت منطقه ای خود را طراحی و یا یک ارز مشترک مانند یورو را راه اندازی کرده اند. مثال دیگر در این رابطه، کشور امارات عربی متحده است که سال های سال نرخ درهم را در برابر دلار ثابت نگه داشته است.
همزمان با این موضوع، طی دهه های گذشته معدود کشورهایی که دارای قدرت اقتصادی کافی برای تأثیرگذاری بر سیستم پولی جهانی بودند مانند ژاپن، آلمان و اخیراً چین، به طور آگاهانه تصمیم گرفتند که در سیستم پولی جهانی نقش زیادی ایفا نکنند. به گزارش سیناپرس،درست است که آلمان از سال ۱۹۷۳ تا تأسیس اتحادیه پولی اروپا در سال ۱۹۹۲ و معرفی یورو در سال ۱۹۹۹، نقش منطقه ای مهمی ایفا کرد اما مقامات اقتصادی این کشور همیشه برنامه ریزی لازم و کافی را داشتند تا ارز خود را از زیر بار نقش جهانی بزرگتر خارج کنند. علاوه بر این، مقامات آلمانی همیشه با ایده اوراق قرضه اروپایی مخالف بودند.
از سوی دیگر طی سال های گذشته همواره شاهد بودیم که یورو همیشه از رقابت با دلار یا ایفای نقش بسیار بزرگتر در سیستم مالی جهان عقب نشینی کرده است. البته باید توجه داشت که علی رغم این شرایط، ارزش یورو در بازاهای جهانی در سالهای اخیر همیشه از دلار امریکا بیشتر بوده است.
از سوی دیگر باید در نظر داشت، این مساله بدان معنا نیست که دلار قدرتش را از دست داده است زیرا در سوی دیگر این معادله، اروپا همیشه تلاش کرده است که نرخ یورو در برابر دلار و حتی سایر ارزها به شکل معقول و منطقی تنظیم شود.
در مورد ژاپن اما شرایط تا حدی متفاوت است زیرا این کشور هرگز علاقه ای به اختصاص نقش جهانی به ین نشان نداد، حتی در دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ میلادی و زمانی که همه جهان مشتاق بودند بدانند که آیا اقتصاد ژاپن به اقتصاد ایالات متحده می‌رسد یا خیر، بانک مرکزی ژاپن به شدت به دنبال کنترل غیر مستقیم ارزش ین بود تا مبادا مشکلی برای اقتصاد رو به رشد این کشور به واسطه تغییر ارزش این ارز در برابر دلار به وجود بیاید.
بررسی موردی کشور دیگر صاحب قدرت در سطح اول اقتصاد جهانی یعنی چین، نشان می دهد که علیرغم اعتراضات مکرر این کشور به سیستم پولی جهانی کنونی، چین مدت هاست که دیگر تمایلی به گسترش جایگاه یوان در بازارهای مالی داخلی و بین المللی ندارد. در عوض، این اقتصاد قدرتمند جهانی اعلام کرده است که ترجیح می دهد نظم پولی جهانی بیشتر بر حق برداشت مخصوص ذخیره دارایی صندوق بین المللی پول، که شامل پنج ارز (دلار آمریکا، یورو، یوان چین، ین و پوند انگلیس) است کنترل و محوریت داشته باشد.
به گزارش سیناپرس، این ایده از نظر ایجاد عدالت جهانی بسیار جالب است اما اجرای آن در عمل دشوار خواهد بود. از منظر اقتصادی این موضوع تنها به چین بستگی ندارد و صرف این مساله که این کشور اجازه استفاده آزادتر از یوان را در مبادلات جهانی بدهد، چندان تعیین کننده نیست بلکه می بایست سیستم پولی مبتنی بر نظم پول جهانی، مورد استقبال سایر کشورهای تاثیر گذار در اقتصاد، همچون ایالات متحده قرار گیرد، که در حال حاضر تحقق این امر غیر ممکن و یا محال بوده و ایالات متحده فعلا به دلیل مسایل مختلف تجاری و نظامی با چین در کشمکش است چشم انداز پیش رو، هرگونه توافق احتمالی را غیر ممکن می داند .
و اما در مورد سومین دلیل که چرا سیستم فعلی ارزش دلار در جهان، تداوم یافته است باید به این موضوع توجه کنیم که ایالات متحده مایل است از مزایای حاصل از انتشار ارز غالب جهانی برخوردار بوده و از آن به عنوان ابزاری برای پیگیری اهداف دیپلماتیک و امنیتی خود استفاده کند. استفاده دولت ترامپ از تحریم های ثانویه علیه کشورهایی که با ایران تجارت می کردند نمونه کاملی از این امر بود.
برخی کارشناسان اعتقاد دارند اگر رهبران کنونی یا آینده ایالات متحده از سلطه دلار به شیوه ای مشابه علیه کشورهایی که با افغانستان تجارت دارند، استفاده کنند، این موضوع می تواند تأثیر به سزایی در آینده این ارز داشته باشد.
پس از روی کار آمدن طالبان در افغانستان انتظار این میرفت که تاثیرات مهمی را در ارزش دلار شاهد باشیم اما در عمل، نگاه دولت ها و بانک های مرکزی مختلف جهان، بر مشکلات داخلی ناشی از همه گیری متمرکز بوده و در نتیجه حتی خروج نیروهای امریکایی هم تاثیر به سزایی بر ارزش جهانی دلار ایجاد نکرد.
به گزارش سیناپرس، تیم هایی از کارشناسان اقتصادی مراکز معتبر جهانی همچون صندوق بین المللی پول، طی یک پروژه بررسی پنج ساله در خصوص ترکیب و ارزش گذاری ارز های جهانی مطالعه می کند که بررسی نتایج این مطالعات می تواند چشم انداز مناسبی از آینده تحولات ارزهای بین المللی ارائه کند.
این بررسی ها، سهم اختصاص یافته به یوان چین را در خصوص نقش و ارزش آن در بازارهای جهانی رو به افزایش دانسته و آن را نشانه ای از تحول آرام سیستم ارزی جهان محسوب می کند.
از سوی دیگر باید به این نکته نیز توجه داشت که در دنیای اقتصاد بین المللی، بسیاری از اتفاقات قابل پیش بینی نیستند و ما نمیتوانیم به طور مشخص درخصوص آن ها اظهار نظر کنیم، اما آن چه که طی حوادث سیاسی افغانستان شاهد آن بودیم نشان داد که دلار امریکا در پی تحولات این کشور دچار تغییرات شدیدی نشده و دلیل آن همان طور که ذکر شد عدم حساسیت سایر کشورها بر این موضوع بود.
موضوع مهم دیگری که نباید از آن غافل شد نیز این است که طی سال های اخیر، یوان چین به آرامی پا به عرصه مبادلات جهانی گذاشته و در معاملات بین المللی نقش پررنگ تری دارد و به همین دلیل بسیاری از بانک های مرکزی کشورهای مختلف جهان، سبد یوان چین را هم در ساختار اقتصادی و بانکی خود ایجاد کرده اند.
در نهایت باید اذعان داشت که احتمالا در آینده ای نه چندان دور و با توجه به سیاست های امریکا در خصوص مسایل اقتصادی و نظامی سایر کشورها، می توانیم شاهد این باشیم که دلار دیگر نمی تواند مانند گذشته نقش مهمی را در مناسبات جهانی ایفا کند و در نتیجه شاهد قدرت گیری چندین ارز مختلف در سطح بین الملل خواهیم بود که در این فرایند، احتمالا نقش اصلی بر عهده چین قرار خواهد گرفت.
گزارش: دکتر پوریا جهانبخشیان
مدرس گروه بازرگانی و امور مالی دانشگاه دولتی قبرس- مشاور و تحلیل گر بانک سوییس کوت در بخش بازار سهام و فارکس
