نگاهی به جشنواره عودنوازی قشم و حاشیه‌های بی‌پایانش
عودنوازی در سایه بی‌عدالتی/ ۹ میلیارد برای هیچ
جشنواره‌های موسیقی در ایران شاید به تعداد انگشتان یک دست هم نرسد؛ از جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر که مهم‌ترین رویداد موسیقی ایران است گرفته تا جشنواره‌های موسیقی جوان، نواحی و البته جشنواره‌های استانی که اغلب‌شان با هزینه شخصی برگزار می‌شوند.
سحر طاعتی: هر کدام از این جشنواره‌ها به سهم خود نقشی در ارتقای موسیقی کشورمان، به‌ویژه در میان نسل جوان، و معرفی سبک‌ها و هنرمندان موسیقی به جامعه دارند، اما همین معدود جشنواره‌ها نیز بعضاً به‌دلیل عدم مدیریت مناسب با حواشی بسیاری همراه هستند. جشنواره عودنوازی قشم گواه این ادعاست که چندی پیش دومین دوره آن برگزار شد. هرچند که مسئولان برگزاری این جشنواره، اگر اولین دوره چنین جشنواره‌ای را که به همت حسین بهروزی‌نیا در شیراز برگزار شد مدنظر قرار می‌دادند، بهتر بود عنوان سومین دوره را برای جشنواره‌ای که بر اساس همان جشنواره شیراز برگزار کردند، انتخاب می‌کردند.
روایت بهروزی‌نیا از حاشیه‌های قشم
در واقع، مدیران برگزاری هر دو دوره، بدون اعتنا به پایه‌های اولیه جشنواره عودنوازی که در شیراز و با تفکر و ایده حسین بهروزی‌نیا ـ پیشکسوت عودنوازی کشور ـ پایه‌ریزی شده بود، جشنواره را به نام خود و با عنوان‌های “اولین” و “دومین دوره” برگزار کردند. این در حالی است که همان زمان، حسین بهروزی‌نیا نیز در تدارک برگزاری دومین جشنواره بود که به‌یک‌باره متوجه برگزاری جشنواره‌ای با همین عنوان در منطقه قشم می‌شود.
او خود در این‌باره در در گفت‌و‌گوی اختصاصی با خبرگزاری سینا می‌گوید: «حدود ۸ سال پیش، جشنواره موسیقی عودنوازی را با دغدغه معرفی این ساز در ایران، با همکاری دوستانم و استادان بنام عودنوازی و البته حضور استادانی چون شهرام ناظری برگزار کردم. حدود ۳ سال پیش، زمانی که دوباره به ایران برگشتم، تصمیم گرفتم جشنواره دوم را برگزار کنم که متوجه شدم جایی به‌نام جشنواره عودنوازی قشم حرکتی را شروع کرده است. برپایی جشنواره‌ای برای عود از سوی دیگر دوستان برایم قابل تقدیر بود، ولی تعجب‌آور این بود که بدون در نظر گرفتن دوره اول، عنوان کردند که اولین دوره در حال برگزاری است. البته من همان زمان اعتراضی را مطرح کردم که اولین جشنواره برگزار شده، اما توجهی نکردند و تنها جواب‌شان این بود که ما منظورمان “اولین جشنواره در قشم” است. و از آن‌جایی که برگزاری جشنواره در هر شرایطی برایم قابل ستایش بود، دیگر صحبتی نکردم؛ چراکه مهم برگزاری جشنواره بود.»
وی ادامه می‌دهد: «همان زمان هم از من به‌عنوان آخرین نفر برای پذیرفتن داوری جشنواره دعوت کردند که من با وجود دلخوری از چنین رفتاری، باز هم به‌خاطر سر پا نگه داشتن جشنواره عود پذیرفتم. امسال هم که به‌گفته خودشان دومین دوره را برگزار کردند، در آخرین لحظه حضورم در ایران، از من برای داوری دعوت کردند و قرار بود در افتتاحیه از من تقدیر شود که متأسفانه چنین نشد.»
این نوازنده باسابقه عود ضمن ابراز دلخوری به‌خاطر کارشکنی‌های صورت‌گرفته به‌واسطه حضورش در دومین دوره جشنواره، می‌گوید: «یکی دیگر از انتقادات من به این دوره از جشنواره عودنوازی، داوری سبک‌های ایرانی و عربی عودنوازی در یک دسته‌بندی بود؛ به‌طوری‌که من و سایر داوران، چه ایرانی و چه غیرایرانی، می‌بایست همه آثار و سبک‌ها را بررسی می‌کردیم. این در حالی است که نه من صلاحیت داوری سبک عودنوازی عربی را دارم و نه داور غیرایرانی صلاحیت داوری عودنوازی موسیقی ایرانی را دارد. بین‌المللی شدن جشنواره بسیار خوب است، اما حتی بهترین نوازنده عود در جهان هم نمی‌تواند کوچک‌ترین اظهار نظری درباره موسیقی و دستگاه‌های موسیقی ایرانی بکند؛ همان‌طور که من نمی‌توانم برای سبک عربی نظر بدهم.»
وی می‌افزاید: «یکی دیگر از انتقادات من به بخش داوری این بود که یکی از نوازندگان شرکت‌کننده، یک قطعه را از ابتدا تا انتها به‌طور کاملاً غلط اجرا کرده بود که من نمره ۱۲ از ۲۰ را به او داده بودم؛ اما متأسفانه ایشان جزو نفرات برگزیده بودند.»
این آهنگساز در پایان صحبت‌های خود، ضمن قدردانی از برگزاری چنین جشنواره‌ای، می‌گوید: «امیدوارم در سال‌های آتی کسانی در رأس جشنواره قرار گیرند که تجربه و محبوبیتی در جامعه موسیقی داشته باشند و با احترام به پیشکسوتان عودنوازی، این جشنواره در مسیر سالمی قدم بردارد.»
شرایط اسفناک به‌بهانه بودجه کم در جشنواره عودنوازی
یکی از ایرادات وارده به جشنواره عودنوازی قشم با بودجه ۹ میلیاردی، اقامت نامناسب هنرمندان و هتلی بود که سطح کیفی‌اش همانند مسافرخانه‌های بی‌کیفیت و سطح پایین قشم بود؛ به‌طوری‌که برخی شرکت‌کنندگان و حتی داوران همان روز اول، به نشانه اعتراض از حضور در جشنواره کناره‌گیری کردند. هرچند محمد فیروزی، دبیر جشنواره عودنوازی که در نشست خبری جشنواره هم حضور نداشت، همان روز اول برگزاری در قشم، به تهران بازگشت.
مریم خدابخش، نوازنده عود که امسال به‌عنوان نوازنده با یکی از گروه‌ها در بخش جنبی دومین جشنواره عودنوازی اجرا داشته، درباره شرایط نامناسب این دوره در گفت‌و‌گوی اختصاصی با خبرگزاری سینا می‌گوید: «متأسفانه محل اسکان ما، هتلی در حد مسافرخانه درجه سه بود که چندین بار با اعتراض، اتاقم را عوض کردم و هر بار که اعتراضی می‌کردم می‌گفتند بودجه نداریم و نمی‌توانیم کاری در این زمینه انجام دهیم. جالب اینکه من فکر می‌کردم ما برای اجرا در اختتامیه دعوت شده‌ایم و قرار است هر کدام اتاق مجزا داشته باشیم، ولی متأسفانه در روال جشنواره متوجه شدم که اجرای ما همراه با نوازندگان بخش رقابتی است و مسئله دعوت اجرا در اختتامیه نبوده و از طرف گروه، درخواست برای حضور شده است. که همه این موارد، اطلاعات غلطی بود که از سوی سرپرست گروه به من داده شده بود و مغایر با شرایط حاضر فستیوال بود.»
وی ادامه می‌دهد: «به‌خاطر رفتارهای نامناسب و غیرمحترمانه مدیر اجرایی و شورای سیاست‌گذاری و شرایط نابسامان فستیوال، من مجبور شدم از حضورم در جشنواره استعفا بدهم. از جمله شرایط نابسامان دیگر، حضور و برنامه‌ریزی یک نوازنده بسیار شاخص و برجسته پیانو بود که هیچ ارتباطی به عودنوازی نداشت. این سؤال مطرح است که چرا شورای سیاست‌گذاری باید آن‌قدر غیرحرفه‌ای برخورد کند که این ماجرا توسط یک نوازنده پیانو اتفاق بیفتد؟ و چرا باید بخشی به‌نام «سازت بیا» در این فستیوال وجود داشته باشد؟ بخشی با هزینه زیاد که یک نوازنده پیانو جلوی سیتی‌سنتر با پیانویش هر شب ساز بزند و هر نوازنده دیگری خواست، به این برنامه بپیوندد؛ یا همچنین اجرا در کافه‌های روستاهای اطراف قشم.»
این نوازنده عود بیان می‌دارد: «همه این‌ها ایده‌های نویی هستند، اما در صورتی خوشایند بود که بخش عودنوازی در جشنواره پررنگ می‌بود؛ نه اینکه در این فستیوال اصلاً به موضوع عود درست رسیدگی نشده باشد. بسیاری از نوازندگان حرفه‌ای عود به این جشنواره دعوت نشده بودند. گروه‌های عودنوازی فعال در کشور هیچ‌کدام حضور نداشتند و این‌ها همه موارد ناامیدکننده‌ای بود که ناشی از ناکارآمدی مدیران و شورای سیاست‌گذاری بود.»
مریم خدابخش با اشاره به کناره‌گیری شهرام غلامی، نوازنده باسابقه عود نیز در این جشنواره، گفت: «به‌خاطر شرایط نامناسب برگزاری جشنواره، استاد غلامی همان روز اول به تهران بازگشتند و من هم بعد از دیدن شرایط فستیوال که خیلی مرتبط با عود نبود، ترجیح دادم از اجرا استعفا بدهم.»
عدم حضور فعالان عود ایران در جشنواره
دومین جشنواره عودنوازی قشم در حالی برگزار شد که نشست‌های تخصصی با بودجه کلان و خروجی پایین، یکی از انتقادات واردشده به آن است. به‌گونه‌ای که حمید خوانساری، دیگر نوازنده باسابقه عود که در این دوره نه در جایگاه مشاور و نه داور حضور نداشت، با انتقاد به این موضوع در گفت‌و‌گوی اختصاصی با خبرگزاری سینا می‌گوید: «متأسفانه بودجه‌ای بالغ بر یک و نیم میلیارد تومان صرف برگزاری نشست‌های تخصصی در جشنواره و در شهرهای مختلف شد، آن هم فقط با حضور اندک مخاطب. که متأسفانه منفعت شخصی هم بیشتر در آن لحاظ شده بود؛ چراکه موضوعات نشست‌ها درباره کتاب‌ها و مقالات شخصی یکی از اعضای شورای سیاست‌گذاری بود. یا انیمیشنی که در خلال جشنواره ساخته شد نیز درباره همان کتاب بود. این جای سؤال است که چرا بودجه یک جشنواره باید صرف امور شخصی شود؟»
وی ادامه می‌دهد: «۹ میلیارد تومان برای یک جشنواره بودجه بالایی نیست، اما در صورتی بالاست که می‌دانیم پارسال با زیر ۲ میلیارد، جشنواره با بالاترین کیفیت و مدیریت خوب برگزار شده است. اما با مواردی که به سطح کیفی وارد شده، در واقع این دوره هیچ خرجی نداشته است.»
موضوع مهم دیگر، حضور افراد غیرمرتبط با عودنوازی بود. هنرمندان دیگر سازها که هم تقدیر شدند و هم اجرا داشتند، و حتی افراد غیرموسیقی در رأس مدیریت.
حمید خوانساری، مدرس ساز عود نیز ضمن انتقاد به این مسئله می‌گوید: «متأسفانه در این دوره از جشنواره، گروه‌های عودنواز برای اجرا حضور نداشتند، حتی در افتتاحیه و روزهای برگزاری. چرا باید یک نوازنده پیانو برنامه‌ریزی اجراهای جشنواره‌ای را انجام دهد که مختص ساز عود است؟ چرا باید در جشنواره عودنوازی از پیشکسوت ویولن‌نوازی شیراز تقدیر شود؟ انتخاب برگزیدگان هم که موضوع بدتر؛ چراکه برگزیدگان همگی شاگردان اعضای شورای سیاست‌گذاری بودند و با این کار، به‌نظرم داوری فرمالیته بوده و بدتر اینکه فقط به نفرات اول لوح تقدیر داده شد و به نفرات دوم و سوم حتی یک مدرک حضور در جشنواره هم داده نشده؛ و این یعنی جشنواره‌ای بدون هیچ آورده‌ای برای شرکت‌کنندگان.»
جشنواره‌ای بدون آورده و تاثیرگذاری
امین حیدری، دیگر نوازنده عود نیز خواستار شفاف‌سازی بودجه مصرفی در جشنواره شده و می‌گوید: «اعتبار یک جشنواره به حضور فعالان آن حوزه است که متأسفانه در جشنواره عودنوازی قشم، فعالان و نوازندگان عودنوازی کشورمان حضور نداشتند.»
وی در ادامه، با اشاره به حضور داوران غیرایرانی در این جشنواره در گفت‌و‌گوی اختصاصی با خبرگزاری سینا گفت: «عنوان بین‌المللی جشنواره تنها با حضور داوران بین‌المللی به آن اضافه شده است؛ اما ای کاش شرایطی برای حضور حداقل یک نفر از این داوران در ایران فراهم می‌شد تا شرکت‌کنندگان بتوانند در قالب مسترکلاسی از این حضور بهره‌مند شوند.»
حاشیه‌های دومین جشنواره عودنوازی قشم همچنان ادامه دارد و امید است مسئولان برگزاری با پاسخی شفاف، خصوصاً درباره صرف بودجه ۹ میلیاردی، به این حاشیه‌ها پایان دهند.
