ایرانیان؛ نخستین جراحان مغز و چشم

این شهر با تپه هایی به ارتفاع حداکثر 50 متر و وسعت دو نیم کیلومتر مربع ، یکی از مهمترین مراکز شهر نشینی آسیای میانه در عصر مفرغ بوده است. باستان شناسان قدمت تمدن این شهر را 3500 تا 4000 سال پیش از میلاد تخمین زده اند. طی کاوش های به عمل آمده کمتر ابزار جنگی در این شهر کشف شده است؛ این بررسی ها نشان می دهد که مردم آن زمان در صلح و آرامش زندگی می کردند.این شهر به این دلیل سوخته خوانده می شود که 2 بار (یکبار در ابتدای مرحله رشد و بار دیگر در لحظه مرگ و انهدام ) به طور کامل سوخته و بازسازی شده است؛ شواهد نشان می‌دهد که زمانی آتش سوزی مهیبی در این شهر اتفاق افتاده است. از جمله این دلایل می توان به تیرهای سوخته و اسکلت انسانی که دسته هاون در دست دارد اشاره کرد. مردمان این شهر۲۱۰۰ سال پیش از میلاد( دقیقا هم زمان با نا پدید شدن تمدن های دره سند) بر اثر يك آتش سوزی عظيم شهر را ترک کردند. شاید گرم شدن زمين، يك جنگ ويرانگر يا صاعقه‌های بزرگ علت اصلی آن باشد که توانسته شبانه و طی چند روز یک شهر را کاملا به خاکستر تبدیل کند. دلیل این خروج ناگهانی در کتاب های عهد عتیق و متون باستان، تغییر ناگهانی آب و هوای زمین از مرطوب به خشک ذکر شده است.امروزه این شهر پر رمز و راز توجه بسیاری از باستان شناسان جهان را به خود جلب کرده است به همین دلیل در این مقاله پاره ای از این شگفتی ها را عنوان کردیم.

نخستین جمجه جراحی شده

عده ای از باستان شناسان هنگام انجام کارهای پژوهشی شان موفق به کشف اسکلتی از یک دختر در گورستان این شهر شدند که جای شکستن و ترمیم مجدد استخوان جمجمه روی آن مشخص است. این پژوهش نشان داد که مردمان ساکن این شهر نه تنها از علومی چون شکسته بندی آگاه بوده‌اند بلکه می توانستند به اجرای عمل جراحی مغز نیز دست بزنند.  این دختر 13 ساله ظاهرا به بیماری هیدروسفالی(جمع شدن مایع در جمجمه) مبتلا بوده که توانسته 9 ماه پس از عمل جراحی به زندگی خود ادامه دهد.

نخستین چشم مصنوعی

همچنین بقایای جمجمه ای دیگر با چشم مصنوعی متعلق به 4800 سال پیش در این شهر کشف شد که نشان می دهد پزشکان این شهر به کار جراحی چشم هم وارد بوده اند. این چشم مصنوعی متعلق به زنی 25 تا 30 ساله است. زیر طاق ابروی این زن آثار آبسه دیده می شود. این چشم از جنس قیر طبیعی با نوعی چربی جانوری مخلوط شده ساخته شده است. روی این چشم مصنوعی، ریز ترین مویرگ های داخل کره چشم توسط مفتول های طلایی به قطر کمتر از نیم میلی متر طراحی شده است.

نخستین تصویر سازی متحرک( انیمیشن)

حدود 5 هزار سال پیش در شهرسوخته هنرمند نقاشی روی یک جام سفالین طرحی از یک بز را ترسیم کرد. او در نظر داشت که نقش بز را در اطراف دهانه جام تکرار کند. او در 5 حالت بزی را طراحی کرد که سوی درختی در حال حرکت است و از برگ آن تغذیه می کند. این نقاشی حرکت تصاویر را طی کوتاهترین زمان ممکن روی جامی که دهانه آن 8 سانتی متر قطر دارد نشان می دهد. باستان شناسان با نزدیک تر کردن این تصاویر به یکدیگر موفق شدند نمونه ای از یک تصاویر متحرک را در قالب یک فیلم 20 ثانیه ای به دست آورند. این در حالی است که سال 1883 میلادی (4هزار و900 سال پس از کار آن هنرمند باهوش ایرانی) ادوارد مایبریج با کمک دانشگاه پنسیلوانیا توانست از حرکات چهار نعل یک اسب با تعدادی دوربین عکاسی، تصاویری تهیه کند.

خط کش 5 هزار ساله

طی کاوش های انجام گرفته در شهر سوخته یک خط کش ساخته شده از چوب آبنوس کشف شد. این خط کش به طول 10 سانتی‌متر با دقت نیم میلی‌متری و از جنس چوب آبنوس است. کشف خط کش در شهر سوخته زابل نشانگر این است که ساکنان این شهر باستانی دارای پیشرفت های زیادی در زمینه علم ریاضیات بوده اند.

ایران؛ سرزمین مادری تخته نرد

قدیمی ترین تخته نرد جهان به همراه 60 مهره و تاس آن در شهر سوخته کشف شده که بسیار قدیمی تر از تخته نردی کشف شده گورستان سلطنتی اور در بین النهرین است. این تخته نرد از چوب آبنوس و به شکل مستطیل است.  روی این تخته نرد ماری به دور خود حلقه زده و با حلقه های خود 20 خانه را تشکیل داده است. گمان می رود برای بازی 60 مهره از طرف سر این مار وارد صفحه و  پس از جا به جایی در خانه ها از طرف دم مار از بازی خارج می شد. این صحفه ممکن است  بازی منچ را در ذهن خوانندگان یادآوری کند؛ باید یاد آور شد بازی منچ بسیار جدیدتر از تخته نرد است و ابداع آن  تنها به چند سده پیش بر می‌گردد.

معماری خاص و منحصر به فرد

بقایای شهر سوخته نشان می‌‌دهد که این شهر دارای پنج بخش مسکونی (واقع در شمال شرقی شهر سوخته)، مرکزی، صنعتی، بناهای یادمانی و گورستان است؛ این بقایا به‌صورت تپه‌های متوالی و چسبیده به هم واقع شده‌اند. 80 هکتار از این شهر مسکونی بود. در اولین دوره کاوش شهر سوخته، کوچه‌ها و خانه‌های منظم، لوله کشی آب و فاضلاب با لوله‌های سفالی پیدا شد که نشان دهنده وجود نوعی برنامه ریزی و سازماندهی شهری است. مهمترین اثر معماری کشف شده در شهر سوخته خانه‌های موسوم به پلکانی و بنای کاخ است. هر واحد ساختمانی از یک قسمت مستطیل درست شده که ۵ تا ۶ اتاق و حدود ۱۵۰ تا ۱۶۰ متر زیر بنا دارد و منازل در مجتمع‌های ۴ یا ۶ خانه‌ای است. عمدتا مصالح اصلی به کار رفته این خانه ها از خشت‌های خام منظم گلی است. سقف خانه‌ها نیز معمولا صاف بوده و از حصیر برای پوشش آن‌ها استفاده می شد؛ گرمای اتاق‌ها هم به وسیله یک اجاق مرکزی تامین می‌شد.

قبرستانی منحصر به فرد

از جمله نکته های بسیار جالب حفاری های شهر سوخته می توان به قبرهای کشف شده در آن اشاره کرد که دارای ویژگی های عجیب و منحصر به فردی هستند. قبرهای این شهر باستانی به شکل های خاص و از مصالح خاص ساخته می شدند. این قبرها را می توان به گودال های ساده، دو قسمتی، قبرهای سردابه ای(فرد فوت شده را داخل محوطه ای قرار داده و در آن را می‌بستند) و خشتی تقسیم بندی کرد. یکی از قبرهای کشف شده متعلق به یکی از ثروتمندان شهر است. یکی از دلایل ثروتمند بودن این قبر ،سردابه‌ای  شکل بودن آن و جاسازی۱۱۲ شی و ظرف برای غذا، نوشیدنی و نذری های صاحب اسکلت است. کنار این قبر یک سرمه‌دان هم وجود دارد و تکه ای پارچه که نزدیک سر او می‌توان مشاهده کرد. وجود همین سرمه دان و ظرف پلی کروم رنگارنگ به راحتی می تواند باستان شناسان را مطمئن کند که این قبر متعلق به یک زن است.

ظروف پلی کروم

نمونه این ظرف ها یک خمره دو مخروطی است که می توان آن را به سفال های رنگارنگ تشبیه کرد. تولید سفال رنگارنگ در دوره‌های بعدی بیشتر به چشم می خورد که بیشتر این ظروف جنبه تزیینی دارند. نقوش ظرف های رنگارنگ توسط رنگ های زایل شونده پدیده آمده اند و در رنگ آنان از رنگ های معدنی چون سنگ، کلوخ، آهن، پودر مالاکیت، سنگ لاجورد و ذغال استفاده شده است.

فعالیت صنعتی و هنری

باستان شناسان با یافتن مهره‌ها و گردنبندهایی از لاجورد و طلا در یک گور، پس از پژوهش درباره روش‌های ساخت ورقه‌ها و مفتول‌های طلایی دریافتند که صنعتگران شهر سوخته با ابزار بسیار ابتدایی ، صفحه های طلایی بسیار نازکی به قطر کمتر از یک میلی‌متر تهیه کرده و بعد آنها را به شکل استوانه‌ای لوله کرده و بین استوانه های طلا، مهره‌های لاجورد قرار می‌داده‌اند.

 

گزارش : فرزانه صدقی

No tags for this post.