نگذاریم اصفهان زیبایمان فرو بشیند

به گزارش سیناپرس، خشکی زاینده رود، نگرانی های مردم برای کم آبی و فرونشست زمین اخباری هسند که این روزها از یکی از تاریخی ترین استان کشورمان یعنی اصفهان می شونویم. معضلاتی که خبر از آینده ای فاجعه بار می دهد و مردم بیش از گذشته نگران وضعیت معیشت و امنیت در محیط طبیعی زندگی خود هستند. طبق قانون سازمان ملل اگر فرونشست زمین بیش از چهار سانتی متر باشد باید وضعیت بحرانی تلقی شود در حالیکه این روزها اصفهانی ها فرونشست 12 تا 18سانتیمتری را تجربه می کنند و در پی انتشار این اخبار امید به آینده در مردم اصفهان کاهش یافته است.

دکتر علی بیت اللهی، مدیر بخش زلزله و خطر پذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی و مدیر سابق کارگروه ملی مخاطرات طبیعی، دو سال گذشته وقوع فرونشست های محسوس و خطرآفرین را در استان اصفهان پیش بینی کرده بود و معتقد بود؛ وقوع این فرونشست ها حتمی است.

حال با توجه به رخداد های اخیر سیناپرس در گفتگو با دکتر علی بیت اللهی، به بررسی وضعیت کنونی استان اصفهان پرداخته است.

احتمال نابودی شش هزار میراث تاریخی

وی در گفتگو با خبرنگار سیناپرس با اشاره به اهمیت نابودی و تخریب آثار تاریخی استان اصفهان بر اثر فرونشست های تدریجی گفت: در این استان بیش از شش هزار آثار تاریخی در آستانه نابودی بر اثر فرونشست زمین وجود دارد، از آنجایی که اغلب این ساختمان ها از خشت و گل ساخته شده است، در صورت ویرانی  قابل بازسازی نیست اگر هم مرمت شود، حال و هوای سابق را ندارد و به همین دلیل با فرونشست زمین در این استان به میراث فرهنگی کشور هم لطمه وارد می ‌شود.

وی افزود: امروز خطر فرونشست شهر اصفهان را به طور کامل درگیر کرده است و عمده ساختمان های این شهر در معرض خطر جدی قرار دارند. بر اساس مستندات موجود، بالغ بر ٣۵٠٠ مورد ترک خوردگی در ساختمان های شهر اصفهان رخ داده که ناشی از فرونشسست زمین بوده است.

چرا برنج؟

بیت اللهی با اشاره به دلایل اصلی فرونشست در اصفهان گفت: قطع شدن آب زاینده رود، خشکسالی های متعدد، تمرکز صنایع آب بر نظیر کشت برنج و در نهایت برداشت بی رویه از آبخوان ها و سفره های آب زیرزمینی از دلایل مهم فرونشست در اصفهان است. اینکه در سرزمین بی آبی چون اصفهان محصولی پر آب نظیر برنج کشت شود به هیچ عنوان توجیه پذیر نیست، چراکه تیر خلاصی است به اندوخته های آب زیر زمینی. متاسفانه مسوولان هیچ برنامه ای برای عدم کاشت برنج در اصفهان ندارند. سرزمین ما خشک و نیمه خشک است و اگر در مکان هایی که با معضل کم آبی مواجه هستند، برنج بکاریم که نیاز به آب زیادی دارد ما مقصریم نه طبیعت چراکه جایگاه اصلی این محصول در استان های گیلان و مازندران است نه استان های خشکی چون اصفهان.  

قطع شدن آب زاینده رود، خشکسالی های متعدد، تمرکز صنایع آب بر نظیر کشت برنج و در نهایت برداشت بی رویه از آبخوان ها و سفره های آب زیرزمینی از دلایل مهم فرونشست در اصفهان است. اینکه در سرزمین بی آبی چون اصفهان محصولی پر آب نظیر برنج کشت شود به هیچ عنوان توجیه پذیر نیست، چراکه تیر خلاصی است به اندوخته های آب زیر زمینی.

مدیر بخش زلزله و خطر پذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ادامه داد: همانگونه که می دانید فرونشست زمین در اثر کاهش سطح آب زیر زمینی رخ می دهد و جزو آن مخاطراتی است که می توان با دقت سانتی متری اندازه گیری و پیش بینی کنیم درست بر عکس زلزله. برای مثال در گذشته نه چندان دور در دشت مهیار سطح آب در سی متری زمین بوده است اما در حال حاضر  به ١٢٠ متر رسیده است؛ این یعنی فرونشست بحرانی که پیش بینی شده بود.

بیت اللهی خاطر نشان کرد: در کل هر عاملی که باعث افت شدید سطح آب های زیر زمینی شود، در تشدید فرونشست زمین نقش اساسی دارد. همانگونه که گفته شد، کشاورزی بی رویه و غیر اصولی، وجود صنایع آب بر به ویژه صنایع فلزی باعث کاهش آب های زیرزمینی می شوند و همین امر فرونشست حتمی سرزمین را به دنبال دارد.  

نباید به مرحله برگشت ناپذیر برسیم

مدیر بخش زلزله و خطر پذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی درباره برگشت ناپذیری شرایط موجود گفت: در صورت پیشروی شرایط کنونی در استان اصفهان، اگر مردم و مسوولان احساس نکنند که چه فاجعه ای در حال وقوع است، به مرز برگشت ناپذیری می رسیم، به این معنا که در اثر فشارهای محیطی، مکان های آسیب دیده به شرایط سابق خود بر نمی گردد. برای مثال در آینده امکان دارد در زمین های کشاورزی استان اصفهان چیزی جز خار و علف های بی حاصل کشت نشود و تنها یک کویر برهوت برای آیندگان به میراث بماند. علاوه بر آن استان های همجوار با حجم عظیمی از مهاجرانی مواجه می شوند که شرایط اسکان مناسب ندارند.

بیت اللهی با اشاره به راه کارهای موجود برای جلوگیری از شرایط برگشت ناپذیری گفت: راه کارهای زیادی در این زمینه برای مقابله با فرونشست زمین وجود دارد که کشورهایی نظیر چین، آمریکا و ژاپن برای مقابله با فرونشست زمین پیش گرفته اند و موفق شده اند.

وی ادامه داد: بخشی از تجربه های موفق مربوط به کنترل آبهای زیر زمینی است، گفتنی است، بالغ بر ٢٧ هزار حلقه چاه در استان اصفهان حفر شده است که نزدیک به ١۵ هزار چاه غیر قانونی است؛ یعنی مخفیانه و فاقد مجوز است که به طرز بی رحمانه ای آب برداشت می شود.

به گفته بیت اللهی، در تهران هم سی هزار حلقه چاه غیر قانونی وجود دارد. بنابرین در گام نخست باید تمامی چاه های غیر مجاز مسدود شود.
وی افزود: راه کار دوم مربوط به چاه هایی است که  مجوز دارند اما کنترلی در مصرف بر آن اعمال نمی شود عدم وجود کنتر در چاه های مجاز باعث هدر رفت زیاد آب می شود، در حالیکه اگر به ازای مصرف، هزینه به صورت تصاعدی بالا رود، بی شک صرفه جویی هم افزایش می یابد.

بیت اللهی گفت: بنابراین نصب کنتر های هوشمند روی چاه های مجوز دار هم رویکردی است که می توان از تجربه های موفق فرا گرفت. راه کار سوم تزریق مصنوعی چاه ها و سفره های زیر زمینی است که از سوی این کشورها پیگیری شد.

وی ادامه داد: برای تزریق سفره های زیرزمینی، در مواقع بارندگی و در فصل بارش با روش های نوین آبخیزداری آب های جاری به سفره های آب های زیرزمینی هدایت می شوند تا آبی که در طول سال برداشت کرده بودند، برگشت داده شود. همچنین شیوه های آبیاری هم جزو موارد مهم در کاهش اتمال فرونست است؛ اگر محصولی متناسب با اقلیم مکانی کاشته می شود، باید شیوه هایی که منجر به صرفه جویی بیشتری می شود را به کار گرفت. اغلب شیوه های آبیاری در کشاورزی استان اصفهان غرقابی است که آب زیادی در این روش هدر می رود. در واقع روش های نوین آبیاری هم از رویکردهایی بود که این کشورها به کار گرفتند و توانستند بر فرونشست زمین غلبه کنند.

می توانیم فرونشست را مهار کنیم

بیت اللهی درباره عملیاتی شدن راهکارهای مذکور گفت: اجرایی شدن این موارد در کشور به راحتی انجام شدنی است و خوشبختانه ما مشکلی در عملی کردن این موارد نداریم؛ چراکه پیچیدگی و فناوری خاصی نمی‌ خواهد تنها نیازمند عزم مدیریتی جدی هستیم. از آنجایی که حادثه مرگباری هنوز در کشور در بحث فرونشست رخ نداده است، فعلا مسوولان احساس خطر جدی هم نمی کنند اگر مراقبت نکنیم، نمی توانیم سرزمین استواری را برای فرزندان خود به میراث بگذاریم. باید یک تدبیر جدی و نه مقطعی پیش گرفته شود.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا این گزاره که تا 9 سال دیگر اصفهان به معنای واقعی غیر قابل سکونت می شود، درست است یا خیر؟ گفت: متاسفانه ده الی بیست سالی می شود که درباره شرایط نامساعد محیطی استان اصفهان از سوی داشمندان هشدار داده می شود، اما متاسفانه هیچگاه جدی گرفته نشده است. در کل موضوع پیچیده ای است که بگوییم تا 9 الی ده سال دیگر اصفهانی وجود ندارد. من محاسبات علمی در این باره مشاهده نکرده ام اما من هم به نقل قول از دانشگاهیان و استادان در کرسی دانشگاه شنیده ام.

گفتگو: مهتاب دمیرچی