علم ارتباطات محصول جامعه رقابتی است

از این رو، رشته علوم ارتباطات اجتماعی با گرایش های مختلف برای سر و سامان دادن به ابعاد مختلف ارتباطات جوامع و مظاهر وجودی آن به خدمت بشر درآمد تا در کارزار فعالیت های وسایل ارتباطی و اطلاع‌رسانی گسترده و پیچیده مانند رادیو، تلویزیون، مطبوعات، شبکه های اجتماعی و… به کمک انسان امروزی بیاید.

در پی گسترش این علم، چالش هایی نیز دامن گیر فعالان این حوزه شد. چالش هایی از قبیل محافظه کاری دولتمردان، مسائل حقوقی علم ارتباطات و ورود افراد غیر علمی به این حوزه همواره در همه جوامع گریبانگیر این رشته دانشگاهی بوده است.

در پی گسترش این رشته و بروز مشکلات پیرامون آن، همواره اساتید و کارشناسانی که دغدغه علمی داشتند از این حوزه حمایت کرده و با فعالیت های خود سعی در محافظت از آن داشته اند. یکی از اساتید تاثیرگذار در این حوزه که کمتر نامی از او شنیده ایم دکتر اسماعیل قدیمی است. این پژوهشگر علم ارتباطات همواره به چالش های این حوزه به عنوان دغدغه اصلی خود پرداخته و فعالیت های علمی و پژوهشی فراوانی در حوزه روابط عمومی از خود برجای گذاشته است. گفتگوی سیناپرس را با این استاد گرانقدر در ادامه می خوانید:

چه شد که در رشته ارتباطات اجتماعی تحصیل کرده اید؟

من هم مانند بسیاری از پسربچه ها دوست داشتم خلبان شوم که البته بنا به دلایلی میسر نشد. بعد از اخذ دیپلم به سراغ تحصیل در رشته دانشگاهی مهندسی تاسیسات رفتم ولی بعد از گذراندن چند ترم متوجه شدم که این رشته مورد علاقه من نیست. از این رو، وارد رشته روابط عمومی شدم.

با گذشت زمان اندکی که در این رشته تحصیل کردم متوجه شدم شخصیت و روحیه و علایقم به شدت با این رشته مرتبط است و به لحاظ وجودی علوم ارتباطات را دوست داشتم.

در سال 1356 این رشته را انتخاب کردم و به دلیل وقوع انقلاب فرهنگی در سال 64 توانستم در مقطع لیسانس فارغ التحصیل شوم و پس از آن هم در دانشکده علوم ارتباطات که بعدها به دانشگاه علامه طباطبایی پیوست در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا مشغول به تحصیل و از همین دانشگاه فارغ التحصیل شدم.

در طول تحصیل خود نیز در وزارت دفاع مشغول به انجام کار روابط عمومی بودم و با تلاش و علاقه ای که از خود نشان دادم توانستم مراتب شغلی را طی کنم. سرانجام بازنشسته شدم و اکنون هم مشغول تدریس در دانشگاه هستم.

رشته علوم ارتباطات را چگونه تعریف می کنید؟

رشته علوم ارتباطات اجتماعی یک رشته تحصیلی بسیار پویا و شیرین است. من به هیچ وجه معتقد نیستم که باید تعداد محدودی از افراد در آن تحصیل کنند بلکه، رشته ای است که حتی دانشجویان سایر رشته هم باید در رابطه با آن آموزش ببینند. چراکه، مبنای اولیه شکل گیری یک جامعه، ارتباطات است و جامعه ای که مردم آن با مقوله ارتباطات اجتماعی بیگانه باشند، قطعا دچار مصیبت و دشواری خواهد شد.

اساس شکل گیری یک جامعه، ارتباطات و انتقال پیام است اما، متاسفانه امروزه در جامعه ایران هیچ کس وجود ندارد که با این علم به معنای واقعی آشنا باشد. هرکسی در هر مقامی به نوعی با این علم بیگانه است.

چالش های این حوزه را تشریح کنید؟

متاسفانه باید بگویم علوم انسانی و علوم اجتماعی در ایران با بی مهری و کم لطفی مواجه است و علوم ارتباطات نیز از این امر مستثنی نیست. جامعه ایرانی به شدت سنت زده و با علم بیگانه است. تاریخ ما سرشار از درگیری سنت و مدرنیته بوده است و در این میان رشته های علوم انسانی به شدت از چند مشکل عدیده رنج می برند.

نخست اینکه آزادی علمی و تحقیقاتی در ایران وجود ندارد به این معنا که در همه کشورهای پیشرفته دنیا کسانی که به سراغ علوم انسانی می روند آزادند و می توانند در هر مقوله ای از علوم انسانی و اجتماعی تحقیق کند. آزادی علمی و احساس آزادی علمی هردو مکمل یکدیگرند که در جامعه ما وجود ندارد. در چنین شرایطی پرواضح است که علوم انسانی و حوزه های مرتبط با آن پیشرفت نخواهد کرد، و اینگونه است که مردم آن جامعه احساس رضایت و خوشبختی نمی کنند و در نهایت آن جامعه سعادتمند نخواهد شد.

نکته دیگر اینکه نظام دانشگاهی ما به شدت به نظام اقتصادی جامعه وابسته است، به این معنا که هیچ یک از اساتید و روسای دانشگاه های ما آزاد اندیش نبوده و وابسته به یک جناح فکری هستند. این تحت تاثیر جریان های سیاسی بودن با اصل استقلال نظام های دانشگاهی منافات دارد.

علاوه بر این، زیرساخت های نرم افزاری و سخت افزاری تحقیق در این حوزه نیز فراهم نیست. یک محقق حوزه علوم انسانی در حوزه جنبه های حقوقی و قانونی فعالیت های علمی خود هیچ پشتوانه ای ندارد که این موضوع حوزه علوم انسانی را با چالش مواجه کرده است.

از سوی دیگر، متولی قابل اعتماد و معتبری در این حوزه وجود ندارد که از یافته های علمی محققان و پژوهشگران به صورت سیستماتیک استفاده کند. از این رو، تحقیقات پراکنده به صورت کاغذی در آرشیوهای دانشگاه ها و مراکز پژوهشی خاک می خورد.

اگر بخواهید مقایسه ای از وضعیت این رشته تحصیلی در ایران و سایر کشورهای پیشرو در این حوزه داشته باشید، چه می گویید؟

علم ارتباطات در ایران بومی سازی نشده است و حتی یک نظریه پرداز ایرانی در علم ارتباطات وجود ندارد. از آن بدتر، پایان نامه نویسی در این رشته تحصیلی نیز صرفا یک کار صوری است. اساتید این حوزه تولید علم و تئوری ندارند و فقط مصرف کننده علم و تئوری های دیگران هستند. به این معنا که در حالت خوشبینانه یک استاد علم ارتباطات تولیدات و دستارودهای کشورهای پیشرو را ترجمه کرده و در کلاس درس به دانشجویان خود آموزش می دهد. بنابراین، تا زمانی که این مشکلات در کشور مرتفع نشود دانشگاه و جامعه علمی از این علوم هیچ بهره ای نخواهند برد.

چه آینده ای برای این حوزه در کشور متصور هستید؟

قطعا، در چنین شرایطی خبرنگاران، روزنامه نگاران و کارمندان روابط عمومی که در سازمان های دولتی کار می کنند حرفه ای نمی شوند و فقط به دنبال تبلیغات و شهرت آفرینی و بوق و کرنا هستند.

به شدت به کلمه حرفه ای تاکید دارم. حرفه ای بودن یعنی رقابت، یعنی علم، یعنی رضایت مشتری، نوآوری و خلاقیت، تلاشف پیشرفت و توسعه که هیچ کدام از اینها در سازمان های دولتی و نظام اقتصادی، سیاسی و فرهنگی کشور وجود ندارد.

روابط عمومی و روزنامه نگاری هردو محصول جامعه رقابتی در حوزه های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، آموزشی و… هستند.

روابط عمومی به معنای مدیریت ارتباطات راهبردی یک سازمان با ذینفعانش است. لازمه تعامل، داد و ستد متقابل اطلاعات سودمند است. اما امروزه به دلیل رقابت اقتصادی در کشور چنین چیزی وجود ندارد، اغلب بنگاه ها و سازمان های اقتصادی کشور به صورت رانتی اداره می شوند. در چنین شرایطی روابط عمومی به معنای علمی خود جایی ندارد و اینگونه است که تحصیلکردگاناین رشته تحصیلی بعد از مدتی دچار یاس و دلسردی می شوند.

چه توصیه ای به علاقه مندان ورود به این رشته تحصیلی دارید؟

کسانی که می خواهند وارد این حوزه شوند بدانند که این رشته خاک خوری دارد، به استقامت احتیاج دارد. افراد معدودی هستند که می توانند در این مسیر ثابت قدم باقی بمانند و با دیدن مشکلات موجود همچنان انگیزه داشته باشند. در تمامی حوزه های علوم انسانی نتیجه گرایی بر کوتاه مدت وجود ندارد بنابراین، فعالان این عرصه باید عاشق و صبور باشند.

تمام کسانی که در این حوزه فعالیت می کنند بدانند که به عنوان یک سرباز کوچک بر جامعه و پیرامون خود تاثیر می گذارند هرچند به قدری مشکلات زیاد است که تاثیرات ملموس نیست. اما، قطعا تاریخ قدردان آنها خواهد بود چراکه، در دوران سختی مشغول به فعالیت هستند.

گفتگو: هانیه حقیقی

No tags for this post.