نظام های مسئولیتی نوین و جلوگیری از تخریب محیط زیست

در کشور ما، مساله محیط زیست با تشکیل سازمان حفاظت محیط زیست در سال 1350 مطرح شد و در سال 1353 قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست به تصویب رسید که به موجب آن سازمان محیط زیست موظف به حفاظت، بهبود و بهسازی و پیشگیری و ممانعت از هر  نوع آلودگی محیط زیست شده است.

با وجود این حقوق، مسئولیت مدنی نیز نسبت به ادای چنین تکلیفی بیگانه نیست. به نظر می رسد قواعد مرسوم مسئولیت مدنی به طور جامع و همه جانبه در پاسخگویی به خسارت های محیط زیست کار آمد نیست و باید از نظام های مسئولیتی نوین در جهت  تبیین خسارت های وارده بر محیط زیست استفاده کرد.

بررسی های انجام شده در حقوق ایران نشان می دهد با وجود این که اصل اولیه مورد پذیرش برای مبنای مسئولیت مدنی، مسئولیت مبتنی بر تقصیر است، ولی این نوع مسئولیت پاسخگوی نیازهای جامعه امروزی در خصوص جبران خسارات وارده بر محیط زیست نیست.

حمایت از زیان دیدگان در برابر آثار خطرناک از آلودگی و تخریب محیط زیست و الزام به جبران خسارات ناشی از ایراد خسارات بر محیط زیست هدف اصلی مسئولیت مدنی در این حوزه است. 

با توجه به اصول و قواعد فقهی و کمک گرفتن از قوانین دیگر از جمله اصل پنجاهم قانون اساسی در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشد، وظیفه عمومی تلقی می شود. با توجه به این واقعیت انجام تحقیقی برای رفع موانع و بازنگری قوانین و اتخاذ تدابیر متناسب، لازم به نظر می رسد.

در واقع محیط زیست ساخته دست بشر است و منظور از خسارت محیط زیست هر گونه تخریب مستقیم یا غیر مستقیم قابل اندازه گیری بر محیط زیست است که علاوه بر خسارت بر انسان ها به گونه های طبیعی و محیط پیرامونی جاندار و بی جان اعمال می شود و هر گونه تاثیر منفی بر آنها زیان محسوب می شود.

پر واضح است که حمایت از زیان دیدگان در برابر آثار خطرناک از آلودگی و تخریب محیط زیست و الزام به جبران خسارات ناشی از ایراد خسارات بر محیط زیست هدف اصلی مسئولیت مدنی در این حوزه است. با توجه به این که وقوع حوادث زیانبار برای انسان امری اجتناب ناپذیر است، مسئولیت مدنی نیز همزاد زندگی اجتماعی انسان است در این راستا بشر همواره به دنبال وضع قواعدی بوده که براساس آن مسئولیت وخسارت را به شخصی که بیشترین نقش را در حادثه زیان بار داشته است تحمیل کند. از این رو، تمام رسالت مسئولیت مدنی شناسایی چنین قواعدی است.

پژوهشی تحت عنوان «مسئولیت مدنی ناشی از ایراد خسارات بر محیط زیست» تالیف حسین صفایی از دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی درپی یافتن راه حلی مناسب تر برای جبران خسارات وارده بر محیط  زیست است.

یافته ها حکایت از آن دارد که امروزه تخریب محیط زیست مستقیم و غیر مستقیم بر روند اقتصادی کشورهای جهان و حیات بشر تأثیر گذار است. فاجعه های محیط زیست که اغلب حاصل فعالیت هایی است که بشر به ویژه در قرن اخیر در راه رسیدن به توسعه و فرآیند صنعتی شدن به آنها روی آورده، باعث تخریب و ایراد خسارات و آلودگی محیط زیست شده است.

عدم تعادل محیط زیست، به سبب، تخریب صنعتی طبیعت، آلوده شدن منابع از جمله آب، خاک و هوا را باعث شده است. وجود یک کره خاکی مشترک بین مردم جهان، علایق مشترکی را برای انسان ها بوجود آورده است که باید هر روز به هماهنگی بیشتر در این زمینه نایل آیند.

یکی از آن هماهنگی ها، هم آوایی در مبنای مسئولیت مدنی ناشی از ایراد خسارات بر محیط زیست است، که واجد فواید نظری و عملی عدیده ای است که به خوبی در روابط موجود میان محیط زیست و استقرار و تداوم حیات بشری بازنمایی می کند. موضوع حمایت از محیط زیست در جهت منافع بشری و از بین بردن آثار مخرب فعالیت های صنعتی تبدیل به مسأله ای جدی در جهان معاصر شده است و بشریت را مورد تهدید قرار داده است.

برای مقابله با این تهدید نیاز به اقدامی قاطع از طریق اتخاذ تدابیر مناسب دارد. رویه عملی محاکم ایران براساس مسئولیت مبتنی بر تقصیر است و آنچنان که شایسته است پاسخگوی این همه آلودگی و تخریب و جبران خسارت وارد بر محیط زیست نیست. از این رو، با توجه به لزوم جبران خسارات وارده بر محیط زیست و مسئولیت مدنی ناشی از آن، که از جایگاه ویژه ای در علم حقوق برخوردار است. از این رو ضروری به نظر می رسد که مبنای این مسئولیت با نگاه بر دیدگاه های فقه و حقوق ایران مورد تبیین و تشریح و واکاوی قرار گرفته و مبنای مناسب برای این مسئولیت پیدا شود.

No tags for this post.