سیل انتقادات به سوی بنیاد نوبل

جایزه نوبل معتبرترین جایزه‌ای است که در رشته‌های فیزیولوژی، فیزیک، شیمی، ادبیات و صلح به برندگان اعطا می‌شود. برندگان جایزه نوبل فیزیولوژی – پزشکی 1 اکتبر، نوبل فیزیک 2 اکتبر، شیمی 3 اکتبر، نوبل صلح 5 اکتبر و جایزه یادبود نوبل در علوم اقتصادی 8 اکتبر اعلام خواهند شد (امسال جایزه نوبل ادبیات اعطا نخواهد شد).

محروم ماندن زنان دانشمند از دریافت جایزه نوبل

طی سال‌های اخیر روند انتخاب برندگان جوایز نوبل با انتقاداتی مواجه شده است. به عنوان مثال، پیش از اعلام برندگان جایزه نوبل 2018، انتقادات زیادی در مورد عدم توازن جنسیتی در انتخاب برندگان مطرح شده است.

از سال 1901 میلادی تاکنون 892 نفر موفق به دریافت جایزه نوبل در رشته‌های مختلف شده‌اند که تنها 48 نفر از آنها را زنان تشکیل می‌دهند. این شکاف و هدم توازن جنسیتی به ویژه در رشته‌های فیزیک، شیمی و فیزیولوژی- پزشکی بیشتر دیده می‌شود.

کمتر از دو درصد از برندگان جایزه نوبل شیمی، اقتصاد و فیزیک را زنان دانشمند تشکیل می‌دهند. غیبت زنان در این بخش این پیام را با خود به همراه دارد که به زنان پژوهشگر در حوزه های علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات (STEM) بهای کمتری داده می‌شود.

ماری کوری، نخستین زن دانشمندی بود که موفق به دریافت جایزه نوبل فیزیک شد؛ البته این جایزه پس از اعتراض همسرش، پیر کوری که به عنوان برنده نوبل فیزیک 1903 معرفی شده بود، با اکراه به صورت مشترک به هر دو دانشمند اعطا شد.

ماری کوری، نخستین دانشمند زن برنده جایزه نوبل فیزیک (تصویر: AFP)

پس از دریافت جایزه نوبل توسط مادام کوری، چشمه اعطای جایزه نوبل فیزیک به زنان دانشمند  تا 60 سال خشک شد؛ در نهایت، بار دیگر در سال 1963 ماریا گوپرت مایر (Maria Goeppert Mayer)، استاد دانشگاه کالیفرنیا در سن دیه گو به عنوان دومین دانشمند زن، موفق به دریافت این جایزه شد. متأسفانه عدم اعطای جایزه نوبل فیزیک به زنان دانشمند طی 55 سال اخیر ادامه یافته است.

از تعادل خارج شدن فرآیند تحقیقات مدرن

یکی دیگر از انتقادها، تأکید بیش از اندازه بر دستاوردهای فردی به جای تحقیقات گروهی است و به نظر می‌رسد که مسئولان آکادمی سلطنتی علوم سوئد، به نوعی در پی تغییر دادن سیستم انتخاب برندگان ( و فردگرایی) هستند.  

برایان کیتینگ (Brian Keating)، کیهان‌‌شناس دانشگاه سن‌دیه‌گو (آمریکا) و یکی از منتقدان جایزه نوبل عنوان کرد: به نظر می‌رسد که مسئولان برگزاری این جایزه، از اهداف اصلی (آلفرد نوبل) فاصله گرفته‌اند.

ونکاترامان راماکریشنان (Venkatraman Ramakrishnan)، رئیس انجمن سلطنتی و برنده جایزه نوبل شیمی 2009 نیز یکی دیگر از منتقدان نحوه انتخاب برندگان جایزه نوبل است. وی در کتاب خود تحت عنوان Gene Machine عنوان می‌کند که جایزه نوبل درحال تبدیل شدن به یک بخت‌آزمایی است.

بیشتر بخوانید:

• چرا زنان در دریافت جایزه نوبل ناکام هستند؟

لرد مارتین ریز (Martin Rees) از انجمن سلطنتی ستاره‌شناسی نیز معتقد است که جایزه نوبل دیدگاه تحریفی نسبت به علوم دارد. وی عنوان می‌کند: جایزه نوبل تنها در علوم فیزیولوژی، فیزیک و شیمی اعطا می‌شود و سایر علوم از جمله ریاضیات، رباتیک، هوش مصنوعی و حتی علوم محیطی نادیده گرفته می‌شوند.

مقرراتی که در این مدت اعطای توسط کمیته جایزه نوبل وضع شده است نیز، منتقدان زیادی دارد. یکی از این قوانین، عدم امکان اعطای جایزه نوبل به بیش از 3 دانشمند در یک رشته است که عملا ترویج فردگرایی در تحقیقات است.

به عنوان مثال، رزالیند فرانکلین (Rosalind Franklin) در تحقیقات خود در اوایل سال 1953 موفق به کشف ساختار مارپیچ دوگانه DNA شد. همزمان، جیمز واتسون و فرانسیس کریک نیز به نتیجه مشابهی دست یافتند، اما داده‌های کمی برای ارائه فرضیه خود داشتند. آنها توانستند به داده‌ها و یکی از مقاله های منتشر نشده فرانکلین – که محقق ناشناخته‌ای محسوب می‌شد – دست پیدا کرده و به سرعت مقاله خود را تکمیل و در مجله Nature چاپ کنند.

واتسون و کریک به همراه دیگر همکار خود، موریس فردریک ویلکینز، جایزه نوبل فیزیولوژی- پزشکی 1962 را از آن خود کردند و در کمال بی‌عدالتی و با نادیده گرفته شدن تحقیقات مهم فرانکلین توسط 3 دانشمند دیگر، وی از دریافت این جایزه محروم ماند.

در کنار سیل انتقادات به نحوه عملکرد کمیته جایزه نوبل، از مسائل پیش آمده برای جایزه نوبل ادبیات امسال نیز نباید غافل شد.

ژان کلود آرنولت، یکی از مهمترین چهره‌های فرهنگی سوئد محسوب می‌شود. همسر وی یکی از اعضای کمیته 18 نفره جایزه نوبل ادبیات است، اما به دلیل متهم شدن کلود آرنولت به فساد اخلاقی و اخراج همسر وی از این کمیته، نوبل ادبیات 2018 امسال برنده‌ای نخواهد داشت.

 

گزارش: معصومه سوهانی

منابع: insidescience / guardian

No tags for this post.