کمبودهای ایران برای ورود به سازمان تجارت جهانی

سازمان تجارت جهانی، تنها نهاد بین المللی در تهیه و اجرای قواعد و مقررات تجارت بین المللی است که به‌‌عنوان یک موسسه مستقل و درعین‌‌حال مرتبط به سازمان ملل متحد شناخته می شود. زمانی که شورای عمومی، تقاضای یک کشور برای عضویت در سازمان تجارت جهانی را بپذیرد، یک کارگروه تشکیل می شود که به مطالعه سیستم تجاری کشور و همچنین میزان انطباق اقتصاد آن کشور با کلیه مواد و تبصره های سازمان تجارت جهانی می‌‌پردازد. بنابراین هر کشوری که به این مرحله از فرایند الحاقی می رسد باید همه توان خود را برای کسب امتیاز لازم در مذاکرات الحاق به کارگیرد.

آن‌‌طور که محققین می‌‌گویند، با توجه به اهمیت مالکیت فکری در فرایند عضویت قطعی سازمان تجارت جهانی، چالشی که در کشور ایران در این خصوص وجود دارد، بحث طی نمودن موفق این فرایند و تطبیق تدریجی قوانین و مقررات اقتصادی و تجارت داخلی با قوانین و مقررات سازمان تجارت جهانی و باز کردن بازار کالا و خدمات داخلی بر روی طرف های تجاری خارجی است و از طرفی باید سعی نمود که پیامدهای الحاق به سازمان تجارت جهانی به حداقل مقدار ممکن برسد.

در همین رابطه، یکی از محققین کشورمان از دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، پژوهشی را به انجام رسانده است که در آن برخی از عوامل مؤثر در قوانین سازمان تجارت جهانی و قوانین موسوم به «تریپس» استخراج و درنهایت با استفاده از این عوامل راهکارهایی جهت ورود مناسب ایران به سازمان تجارت جهانی ارائه شده است.

بر اساس تعاریف ارائه‌‌شده در این تحقیق، توافقنامه تریپس، موافقت‌‌نامه‌‌ای بین المللی است که به‌‌وسیله سازمان تجارت جهانی مدیریت می شود و حداقل استانداردهای جهانی را برای قوانین مربوط به انواع مالکیت فکری در کشورهای عضو سازمان تجارت جهانی تعیین می کند. تریپس کشورهای عضو را ملزم به ارائه حفاظت قوی برای حقوق مالکیت فکری می کند.

انجام این پژوهش به‌‌صورت مروری روایتی بوده است. محقق، بدین منظور مقالات مرتبط با «حقوق مالکیت فکری» و «سازمان تجارت جهانی» را از منابع معتبر با همین کلیدواژه‌‌ها استخراج و مقالات مرتبطتر با این دو عنوان را جداسازی نموده و سپس عناوین مربوط به این دو موضوع را به‌‌صورت جدا مورد تجزیه‌‌وتحلیل قرار داده است.

با توجه به بررسی ها و تجزیه‌‌وتحلیل‌‌های صورت گرفته در این تحقیق و با استفاده از ترکیب نتایج تحقیقات مرور شده، عوامل مؤثری که باعث آسیب کمتر ایران در هنگام ورود به مرحله عضویت قطعی سازمان تجارت جهانی می شوند به‌‌صورت دو متغیر اصلی و تعدادی متغیر فرعی دیگر دسته بندی گردیده‌‌اند

حمید حنیفی، محقق دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، دو عامل فوق را این‌‌چنین برشمرده است:

متغیرهای حقوق مالکیت فکری (متغیر اصلی اول) / متغیرهای فرعی: الف) انگیزشی، ب) عوامل ارتباطی (ارتباطات داخلی و بین المللی)، ج) قوانین مالکیت فکری، د) عوامل مرتبط با روش های انتقال فناوری، ه) عوامل بازاری، و) منافع عمومی، ر) عوامل مرتبط با تعامل حقوق بشر با حقوق مالکیت فکری.
متغیر سازمان تجارت جهانی (متغیر اصلی دوم) / متغیرهای فرعی: الف) عوامل زیرساختی، ب) عوامل نظارتی، ج) عوامل مرتبط با چالش های داخلی، د) عوامل تقلیدی، ه) عوامل تشویقی، و) عوامل پیش اصلاحات، ر) عوامل حقوقی».

حنیفی بر این اساس، پیشنهاد‌‌هایی را برای کاهش اثرات منفی احتمالی در زمان قبل از عضویت قطعی ایران در سازمان تجارت جهانی مطرح نموده است.

این محقق می‌‌گوید: «چون در تجارت آزاد، کالاها و خدمات بدون محدودیت های مالیات و تعرفه دولتی بین و یا درون کشورها انتقال می یابد و دولت ها هیچگونه اجباری در خریدوفروش نمی‌‌کنند و افراد آزاد هستند به خواست و رضایت خود به تولید بپردازند و بدون هیچ قید و شرطی ازلحاظ قیمت و مقدار با هم معامله کنند، لذا شرایط فوق این را می طلبد که از همین‌‌الان کشور ایران تمام تعرفه ها را با شیب ملایمی کاهش دهد و موانع تجاری را به‌‌مرور بردارد. البته اجرای این موضوع مستلزم داشتن بنیه قوی اقتصادی است، به‌‌طوری‌‌که به‌‌صورت دائم، کشور بتواند تولید ثروت نماید».

رواج یافتن تجارت آزاد در کشور، سرلوحه قرار دادن مسائل و حقوق بنیادی مدنی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کلیه افراد کشور، افزایش توان در صنایعی که زیرساخت و توان بالاتری برای آن‌‌ها در کشور وجود دارد، استفاده از سرریزهای فناوری خارجی و کشورهای توسعه‌‌یافته، افزایش توان اقتصادی و نوآوری و بالاخره مشارکت در پروژههای برون سپاری تحقیق و توسعه کشورهای توسعه‌‌یافته ازجمله پیشنهاد‌‌هایی هستند که محقق فوق، برای بهبود شرایط ایران قبل از ورود به سازمان تجارت جهانی، به آن‌‌ها اشاره نموده است.

این یافته‌‌ها در قالب یک مقاله علمی پژوهشی در فصل‌‌نامه «رشد فناوری» وابسته به مرکز رشد فناوری اطلاعات و ارتباطات رویش جهاد دانشگاهی منتشر شده‌‌اند.

گزارش: دکتر محمدرضا دلفیه

منبع: حنیفی، ح. 1396. عوامل مؤثر در ورود مناسب ایران به سازمان تجارت جهانی. رشد فناوری. 14(53): 58-68.