گزارش تصویری و تحلیل فنی کاروانسرای عین الرشید

بنای کاروان سرا  از آجر و دارای پی ساخته شده از لاشه سنگ است  .  پلان کلی مجموعه ،  حالت چهار ایوانی داشته و ورودی آن  از جهت شرق است  .  سر در ورودی بنا دارای تزئینات و گره های آجری است و بر اساس بقایای اندک کاشی که بر روی آن باقی مانده است باید گفت که در گذشته دارای تزئینات آجر و کاشی بود . بر اساس نظر کارشناسان و با توجه به تزئینات بنا می توان نتیجه گرفت که قدمت اولیه این کاروان سرا به قرون 7 و هشت اسلامی باز گشته و در دوره های بعد در این محل تصرفاتی انجام شده است . 

پس از ایوان ورودی به یک فضای هشتی مانند می رسیم که از طرفین آن شبستان هایی ادامه   دارد و کل بنا را دور زده و به عنوان حد فاصل میان حیاط مرکزی و حجره های آن با دیواره ها عمل می کند .

در داخل این شبستان مسقف ، فرورفتگی های حجره مانندی وجود دارد که در داخل آن ها طاقچه ها و طاق نماهایی تعبیه شده است .  از طریق این شبستان ها می توان به فضای مدور و توخالی میان برج ها دسترسی پیدا کرد که دارای گنبد های کم خیز و عرقچین مانندی هستند  .

ایوان های شرقی و غربی به طور کامل مرمت شده اند و از ایوان های شمالی و جنوبی بخش های مخروبه و مرمت نشده باقی مانده است . دورتا دور حیاط مرکزی را حجره هایی جهت اقامت مسافران ساخته اند .

به دلیل موقعیت خاص بنا در میان بیابان ساختمان و معماری آن بی شباهت به قلعه نیست  . دیواره های بنا شامل شش برج و باروهای میان آن بوده و  از این شش برج ، دو برج در ضلع غربی مرمت نشده و به همان شکل اولیه دیده می شوند .

در طرفین ایوان شرقی از حیاط مرکزی ، دو راه پله به سمت بام   بنا وجود دارد که از این طریق می توان به سقف رسید . در سقف دالان و در فواصل دو الی سه متری نورگیر هایی بر فراز گنبدی کم ارتفاع تعبیه شده است . 

در ضلع جنوبی کاروانسرا بقایای پی بنایی مشهود است که از لاشه سنگ ساخته شده و به وسیله پله هایی به عمق زمین می رود . این بنا آب انبار مجموعه بوده و در حال حاضر فاقد سقف بوده و به شدت تخریب شده است .

آب این آب انبار از طریق چشمه ای تامین می شد که در فاصله کمی از آن در غرب کاروان سرا قرار داشت و آب به وسیله لوله های سفالین و تنبوشه های مربوطه به آب انبار هدایت می شد .

بنای کاروانسرای عین الرشید در دامنه تپه ای واقع شده که کشیدگی آن در جهت شمالی جنوبی است .

جهانگرد و سفرنامه نویسی به نام گابریل که در عصر قاجار از کویر مرکزی به سوی خراسان مسافرتی داشته است در کتابی که تحت عنوان  " عبور از صحاری ایران " تالیف نموده بنای عین الرشید را بسیار ارزشمند معرفی  نموده و از اطراق کاروان ها در آن یاد می کند .

تمامی بنای عین الرشی از آجر ساخته شده در نتیجه با بنای قصربهرام از نظر مصالح به کار گرفته  شده دارای تفاوت اساسی است .

لازم به توضیح است که در جریان عملیات مرمتی ، تمامی حیاط  کاروانسرا به عمق یک متر خاکبرداری شده و کف تمامی حجره ها و ایوان ورودی شناسایی شده است . در ادامه کار های گمانه زنی و پی گردی اطراف بنا آب انبار بزرگی با دیواره   آجری شناسایی شد که بخشی  از پله های ورودی آن سالم باقی مانده است . همانطور که توضیح داده شد ،  آب مورد نیاز این کاروانسرا چون در مسیر چشمه شاه قرار ندارد از چشمه ای که در جنوب آن قرار دارد با تنبوشه های سفالی تامین و بخشی از این تنبوشه ها در ضلع جنوبی آن کشف شده  است .

این بنا به شماره 404 و در تاریخ 11 / 11 / 1334 به ثبت رسیده است .

گزارش تصویری و تحلیل فنی : احسان محمدحسینی

No tags for this post.