خطرات جانبی لیزر در پزشکی

در استفاده از سامانه‌های لیزری، علاوه بر وجود خطرات مرتبط با نور و باریکه لیزر، خطراتی نیز وجود دارند که ناشی از روند تولید نور لیزر و یا نحوه استفاده از آن هستند. این‌گونه خطرات تحت عنوان «خطرات غیرپرتوی باریکه لیزر» شناخته می‌شوند.

وجود پرتوهای یون‌ساز، آلودگی صوتی، خطرات الکتریکی، پلاسما و تولید آلاینده‌های شیمیایی، از عمده خطرات غیرپرتوی یک سامانه لیزری به شمار می‌آیند. لذا در زمان کار با این اشعه، علاوه بر رعایت نکات حفاظتی در برابر نور مستقیم لیزر، ضروری است که به خطرات غیرپرتویی نیز توجه لازم بشود.

در استفاده از سامانه‌های لیزری، علاوه بر وجود خطرات مرتبط با نور و باریکه لیزر، خطراتی نیز وجود دارند که ناشی از روند تولید نور لیزر و یا نحوه استفاده از آن هستند. این‌گونه خطرات تحت عنوان «خطرات غیرپرتوی باریکه لیزر» شناخته می‌شوند.

در رابطه با این موضوع، محققینی از پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای ایران، مطالعه‌ای مروری را انجام داده‌اند که در آن به اهمیت توجه به چنین خطراتی با تأکید بر لیزرهای پزشکی پرداخته شده است.

بر اساس یافته‌های این مطالعه پژوهشی، به هنگام برخورد نور لیزر با ماده، چهار رخداد بازتاب، عبور، جذب و یا پراکندگی روی می‌دهد.

بازتاب و پراکندگی نور لیزر از سطح ماده، باعث ایجاد خطرات پرتوی لیزر می‌شوند. ولی در اثر جذب نور لیزر توسط ماده و برهمکنش با لیزر، باتوجه به نوع برهمکنش و یا مقدار حرارت تولیدشده، مقداری از ماده دچار ذوب، بخار و یا تصعید می‌شود.

شهریار ابوالحسینی، محقق پژوهشکده فوتونیک و فن‌آوری‌های کوانتومی پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای و همکارش در این پژوهش می‌گویند: «امروزه مشخص شده است که آلودگی‌های مختلف، ازجمله طیف گسترده‌ای از ترکیبات جدید می‌توانند با بسیاری از انواع لیزر تولید شوند».

محققین فوق، برخی از این آلاینده‌ها را به قرار زیر ذکر می‌کنند: هیدروکربن‌های آروماتیک ناشی از سوختن پلیمرهای نوع پلی متیل متا آکریلات، سیانید هیدروژن و بنزن ناشی از برش الیاف پلی آمید آروماتیک، فلزات سنگین ناشی از بنزن و ناشی از برش پی وی سی.

ابوالحسینی و همکارش بیان می‌دارند: «در کاربردهای پزشکی لیزر، بافت و غدد، تحت تابش این اشعه قرار می‌گیرند. چنین بافتی با جذب انرژی گرمایی نور لیزر تبخیر می‌گردد و بخارات حاصله وارد محیط خواهند شد. همچنین، لیزرهایی که جهت رفع موهای زائد استفاده می‌گردند، با سوزاندن مو باعث از بین رفتن آن می‌شوند، ولی دود و بخارات حاصل از این سوزاندن نیز وارد محیط کار می‌شوند».

آن‌ها می‌افزایند: «ذرات و بخارات آلومینیوم از طریق مجاری تنفسی، گوارشی و تماس جلدی جذب و در بیشتر بافت‌های بدن توزیع می‌شوند و عمدتاً در کبد، کلیه و پانکراس ذخیره می‌گردند. بخارات و ذرات آهن نیز به‌عنوان پرمصرف‌ترین فلز صنعتی می‌توانند از راه تنفس، پوست و گوارش جذب ‌شوند و توزیع آن‌ها، بیشتر در بافت‌های بدن ازجمله کبد، کلید و مغز استخوان صورت می‌گیرد و عمدتاً از طریق کلیه‌ها دفع می‌شوند».

به اعتقاد محققین فوق، در استفاده از لیزرهای پزشکی در عمل‌های جراحی، احتمال پراکنش آلاینده‌های عفونی مانند باکتری و ویروس نیز وجود دارد که برای جلوگیری از استنشاق آن‌ها، توصیه می‌شود استفاده از فیلتراسیون با ماسک همراه و نیز سیستم تخلیه هوا با راندمان بالا استفاده شوند.

یافته‌های این پژوهش مروری که در نشریه «لیزر پزشکی» منتشرشده، نشان از آن دارد که استفاده از لیزر در کارهای صنعتی و پزشکی درکنار فایده‌های بسیاری که دارد، به علت انجام برهمکنش‌های لیزر با ماده و تولید بخارات و گردوغبار فلزی و غیرفلزی، دارای ضررهایی است که بایستی به‌دقت مورد توجه قرار گیرند. لذا تهویه مناسب و استفاده از ماسک مناسب و استاندارد، ساده‌ترین راه‌حل برای پیشگیری از خطرات جانبی این اشعه هستند.

گفتنی است، نشریه «لیزر پزشکی» توسط مرکز لیزر پزشکی جهاد دانشگاهی منتشر می‌شود.

 

گزارش: دکتر محمدرضا دلفیه

منبع: ویسی، ف. و ابوالحسینی، ش. 1396. اهمیت خطرات غیرپرتوی در لیزرهای پزشکی. لیزر در پزشکی، 14(4): 37-34.

No tags for this post.