سلولهای بنیادی ترمیم گر بافت آسیب‌دیده قلب
در سال‌های اخیر نیز میزان مرگ‌و‌میر ناشی از بیماریهای قلبی در مقایسه با گذشته افزایش‌یافته است. استفاده از روش‌های نوین مانند سلول درمانی برای درمان بیماریهای صعب‌العلاج یکی از امیدهای در حال تحقق بشر در حوزه علوم پزشکی است که هر روز افق‌های جدیدی از آن نمایان می‌شود. امروزه به کمک سلولهای بنیادی می‌توان بخشی از عضله قلب را که به دلیل سکته یا نارسایی قلبی دچار آسیب شده، ترمیم کرد. پیشرفت‌های به‌دست‌آمده درزمینهٔ سلول درمانی و پزشکی بازساختی زمینه مناسبی را بهره‌مندی بیماران قلبی از این روش درمانی فراهم کرده است. در کشور ما نیز همگام با دیگر کشورهای پیشرفته دنیا تحقیقات متعددی به‌منظور بهره‌گیری از قابلیت‌های سلولهای بنیادی برای درمان و بهبود کیفیت زندگی بیماران قلبی انجام‌شده است که با نتایج موفقیت‌آمیزی همراه بوده است. محققان امیدوارند بتوانند با همکاری پزشکان و متخصصان با استفاده از این روش درمانی گروه‌های بیشتری از بیماران قلبی را تحت درمان قرار دهند. با دکتر هدی معدنی، پژوهشگر دپارتمان پزشکی بازساختی پژوهشگاه رویان که از پژوهشگران اصلی گروه بالینی قلب و عروق این پژوهشگاه است درباره آخرین دستاوردها درزمینهٔ بررسی تأثیر سلول درمانی در بهبود روند درمان بیماریهای قلبی گفتگو کرده‌ایم.
سلول درمانی در حوزه بیماریهای قلبی چه جایگاهی دارد؟
درگذشته تصور می‌شد هر انسان با مجموعه‌ای از سلولهای قلبی متولد می‌شود که تا آخر عمر بدون تغییر باقی می‌ماند، اما مطالعات جدید نشان داده است این عضو از 5میلیارد سلول قلبی تشکیل‌شده است که روزانه 3میلیون سلول جدید جایگزین سلولهای قبلی این مجموعه خواهد شد. بر این اساس هر 4 تا 5سال یک‌بار سلولهای جدید قلبی جایگزین همه سلولهای قبلی خواهد شد. علاوه بر این با توجه به مطالعات انجام‌شده محققان دریافته‌اند ترمیم و بازسازی سلولهای قلبی بر عهده سلولهای بنیادی است و اگر آسیب واردشده به قلب بیش از توان بازسازی و ترمیم این عضو آسیب‌دیده باشد می‌تواند برای فرد مشکل‌ساز باشد. در افرادی که دچار سکته قلبی می‌شوند بخشی از سلولهای قلبی از بین می‌روند. به‌گونه‌ای که راهی برای بازگشت و ترمیم آن‌ها وجود ندارد و در این شرایط تعداد سلولهای از بین رفته بیش از ظرفیت‌ترمیم روزانه قلب است. این در حالی است که در اثر سکته سلولهای بنیادی در بخشی که آسیب‌دیده، از بین رفته‌اند و به همین دلیل باوجود این‌که قلب از توانایی‌ترمیم برخوردار است نمی‌تواند همه سلولهای ازدست‌رفته را احیا و ترمیم کند. سلول درمانی در سال‌های اخیر به‌عنوان راهکاری برای بازسازی آسیبهای قلبی و ترمیم بافت قلب موردتوجه قرارگرفته است که در کتاب‌های مرجع پزشکی نیز به این موضوع اشاره‌شده است. اگرچه سلول درمانی درزمینهٔ بیماریهای قلبی ازجمله روش‌های درمانی استاندارد محسوب نمی‌شود اما با توجه به این‌که تحقیقات و کارآزمایی‌های بالینی در این زمینه با نتایج موفقیت‌آمیزی همراه بوده است محققان از سلول درمانی به‌عنوان روشی مؤثر در درمان بیماریهای قلبی صحبت می‌کنند.
بیشتر بخوانید:
از چه زمانی در پژوهشگاه رویان طرح‌های تحقیقاتی در این حوزه موردتوجه قرار گرفت؟
پژوهش درزمینهٔ سلول درمانی در بیماریهای قلبی در پژوهشگاه رویان، سابقه‌ای ده‌ساله دارد. سال 1386 نخستین بار یک طرح پژوهشی باهدف مطالعه بالینی بر روی تعدادی از بیماران مبتلا به سکته حاد قلبی با همکاری بیمارستان مرکز قلب تهران مطرح شد. در این مطالعه اثر تزریق گروهی از سلولهای بنیادی مشتق از مغز استخوان به داخل عضله قلب این گروه از بیماران در مقایسه با گروه دیگری از بیماران بررسی شد که از شرایط یکسان برخوردار بودند و سلول بنیادی دریافت نکرده بودند. به این ترتیب در این مطالعه سلامت و ایمنی روش سلول درمانی در یک دوره زمانی 6 ماهه و پس از آن در یک دوره زمانی 5 ساله بررسی شد. نتایج به‌دست‌آمده از این مطالعه نشان داد این روش درمانی عارضه‌ای برای بیماران به همراه ندارد و علاوه بر این مشخص شد شاخص‌های زنده مانی بافت و خون‌رسانی در این گروه از بیماران به میزان قابل توجهی بهبود خواهد یافت که این تأثیر پس از گذشت 5 سال از تزریق سلولهای بنیادی همچنان ادامه داشت. بر این اساس می‌توان اثربخشی سلول درمانی در بهبود کیفیت زندگی بیماران قلبی را مورد تائید قرار داد. در طرح دیگری تأثیر تزریق سلولهای بنیادی بالغ مشتق از مغزاستخوان حین انجام آنژیوپلاستی در بیماران موردبررسی قرار گرفت که نشان داد اگرچه تزریق سلول‌ها در بیماران مبتلا به سکته حاد قلبی عوارضی به همراه ندارد اما نمی‌تواند در بهبود شاخص‌های تغییر یافته و تأثیرگذار در عملکرد بطن چپ قلب اثرگذار باشد. با همکاری بیمارستان‌های مرکز قلب تهران، بقیة‌الله، شهید لواسانی، مرکز قلب و عروق شهید رجایی و مسیح دانشوری در مطالعه دیگری اثر تزریق سلولهای بنیادی تک‌هسته‌ای مشتق شده از مغز استخوان در داخل عضله قلبی در گروهی از بیماران دچار سکته حاد قلبی بررسی شد. این گروه از بیماران منتخب عمل قلب باز بودند و در حین انجام عمل در 10 نقطه اطراف منطقه‌ای از قلب که به علت سکته آسیب‌دیده بود، سلولهای مشتق از مغز استخوان تزریق شدند. بررسی‌ها نشان داد در این افراد در مقایسه با افرادی که سلول دریافت نکرده بودند عملکرد قلب بهبود معنی‌داری پیدا می‌کند که به جلوگیری از کاهش ضخامت دیواره قلب و همچنین کاهش بافت مرده قلبی در مناطقی از قلب منجر خواهد شد که سلول در این قسمت‌ها تزریق‌شده بود. این روش درمانی که بدون عارضه است در بهبود کیفیت زندگی بیماران نقش بسیار مهمی خواهد داشت. تزریق سلولهای بنیادی در افراد بالغ مبتلا به کاردیومیوپاتی یا بیماریهای عضلانی قلب و همچنین گروهی از اطفال مبتلابه کاردیومیوپاتی دیلاته یا کودکان مبتلا به بیماریهای عضلانی قلبی با علت ناشناخته از دیگر طرح‌های تحقیقاتی انجام‌شده در مرکز سلول درمانی رویان است. محققان ایرانی دومین گروه جهانی هستند که به توانایی فرآوری سلولهای بنیادی مقیم قلبی دست‌یافته‌اند و مطالعه‌ای در این زمینه با همکاری بیمارستان مرکز قلب و عروق شهید رجایی تهران و بیمارستان امام رضا (ع) در مشهد در حال انجام است.
از چه نوع سلولهای بنیادی می‌توان در سلول درمانی بیماران قلبی استفاده کرد؟
بر اساس مطالعات انجام‌شده هر سه گروه اصلی سلولهای بنیادی جنینی، پیکری و القاشده در ترمیم ضایعات قلبی اثرگذار است. اگرچه در حال حاضر برای گروهی از سلولهای بنیادی پیکری به‌منظور انجام مطالعات بالینی در انسان‌ها مجوز داده‌شده است. البته در بسیاری از مراکز تحقیقاتی در سطح دنیا استفاده از 6 نوع اصلی سلولهای بنیادی برای ترمیم بافت قلب و عروق پیشنهاد می‌شود که این گروه‌های اصلی عبارت‌اند از سلولهای مشتق شده از عضلات اسکلتی، سلولهای تک‌هسته‌ای مشتق از مغز استخوان، سلولهای بنیادی مزانشیمی، سلولهای 34CD یا 133CD که از سلولهای تک‌هسته‌ای مشتق از مغز استخوان جداسازی می‌شوند، سلولهای مشتق شده از بافت چربی و سلولهای بنیادی مقیم قلب انسان. در مراکز سلول درمانی در کشور ما از سلولهای تک‌هسته‌ای مشتق از مغز استخوان بیمار، سلولهای 133CD مشتق از مغز استخوان بیمار و همچنین سلولهای بنیادی مزانشیمی مشتق از مغز استخوان فرد دهنده سالم برای درمان بیماریهای قلبی استفاده می‌شود. البته می‌توان از سلولهای بنیادی مشتق از بافت چربی خود بیمار یا فرد دهنده سالم و همچنین سلولهای بنیادی قلبی مشتق از بیوپسی قلب خود بیمار هم برای درمان استفاده کرد.
آیا روش تزریق سلولهای بنیادی در گروه‌های مختلف بیماران قلبی که سلول درمانی می‌شوند، یکسان است؟
از دو روش برای تزریق سلولهای بنیادی استفاده می‌شود. در روش اول سلولهای بنیادی داخل عضله قلب تزریق می‌شود و در روش دوم این سلول‌ها داخل عروق قلب تزریق خواهد شد. روش اول در بیمارانی که عمل قلب باز می‌شوند انجام خواهد شد. در دیگر بیماران سلولهای بنیادی از طریق آنژیوگرافی داخل عروق قلب تزریق خواهد شد.
آیا می‌توان بر اساس نتایج به‌دست‌آمده سلول درمانی را یک روش درمانی اثرگذار برای انواع مختلف بیماریهای قلبی دانست؟
اثر سلول درمانی در درمان یا بهبود بیماریهای قلبی پس از گذشت سه ماه از تزریق سلولهای بنیادی قابل‌مشاهده است که این اثرگذاری به‌تدریج در یک بازه زمانی یک تا دوساله افزایش می‌یابد. پیشگیری از مرگ یا سکته قلبی مجدد و همچنین پیشگیری از بستری‌های مکرر به دلیل عوارض و نشانه‌های بیماری و به حداقل رساندن ضرورت انجام پیوند قلب از مهم‌ترین اثرات و نشانه‌های سلول درمانی است. علاوه بر این به‌تدریج فعالیت‌های جسمانی بهبود پیدا می‌کند و بیمار می‌تواند از کیفیت زندگی بهتر در کنار اثربخشی بهتر داروها بهره‌مند شود. سلول درمانی معیارهای پاراکلینیکی مانند بررسی تصاویر قلب از طریق انجام اکوکاردیوگرافی، ام.آر.آی، اسکن و آزمایش‌های خونی ویژه و اختصاصی برای بیماریهای قلبی را نیز به میزان قابل‌توجهی بهبود می‌بخشد. تحقیقات و بررسی‌ها نشان داده است سلول درمانی نمی‌تواند برای انواع بیماریهای قلبی و عروقی اثرگذار باشد.
در کدام مراکز درمانی خدمات سلول درمانی به بیماران قلبی ارائه می‌شود؟
اکنون از این روش نوین درمانی بیشتر برای بیماری‌هایی مانند نارسایی‌های قلبی و سکته قلبی استفاده می‌شود. در حال حاضر در بیمارستان‌های مرکز قلب و عروق شهید رجایی ، مرکز قلب تهران، بقیة‌الله، شهید لواسانی، ساسان، مسیح دانشوری و بیمارستان‌های امام رضا(ع)، جوادالائمه و منتصریه مشهد خدمات سلول درمانی برای بهبود روند درمان بیماران مبتلابه سکته‌های قلبی، نارسایی‌های قلبی ایسکمیک در بزرگ‌سالان، نارسایی اسکمیک دریچه میترال، نارسایی قلبی دیلاته اطفال، ایسکمی اندام تحتانی و تورم عروق لنفاوی ارائه می‌شود. در بیمارستان‌های دیگر نیز در شرایطی که مسئولان آن بیمارستان اعلام آمادگی کنند ارائه خدمات سلول درمانی برای بیماران امکان‌پذیر است. هر بیمار می‌تواند با پزشک معالج خود درباره استفاده از این روش درمانی مشورت کند. همچنین بیماران می‌توانند حضوری به مرکز سلول درمانی پژوهشگاه رویان مراجعه کنند یا از طریق ارسال اطلاعات فردی شامل سن و شماره تماس به همراه گزارش آخرین اکوکاردیوگرافی خود به شماره تلگرام 09226820214 یا شماره تماس 2339949 به اطلاعات بیشتری درباره این روش درمانی دست پیدا کنند.
گفتگو: فرانک فراهانی
No tags for this post.
