چالش های اجتماع‌پذیری محلات
محلّه از ارکان اصلی کالبد شهر بوده و تعادل زندگی اجتماعی در شهرها بستگی به حفظ محله‌ها دارد. درواقع با اســتفاده از اصول و معیارهای اجتماع‌پذیری محلّه‌ها، می‌توان به برنامه‌ریزی و طراحی بافت‌های مســکونی با بهره‌مندی از ظرفیت‌های محلّه بــا رویکردی جدید پرداخت.
اجتماع‌پذیری در فضاهــای عمومی، امری است که به نیاز مردم بــه حس تعلق اجتماعی و تعامــل آن‌ها با یکدیگر قــرار دارد و این امر در یــک فضای اجتماعی حمایت‌کننده در کنار تأمین آسایش فیزیکی، ادعای قلمرو، حس مالکیت و دریافت عدالت در فضا میســر خواهد بود.
اجتماع‌پذیری در فضاهــای عمومی، امری است که به نیاز مردم بــه حس تعلق اجتماعی و تعامــل آن‌ها با یکدیگر قــرار دارد و این امر در یــک فضای اجتماعی حمایت‌کننده در کنار تأمین آسایش فیزیکی، ادعای قلمرو، حس مالکیت و دریافت عدالت در فضا میســر خواهد بود.
به اعتقاد محققان، در گذشــته، ســاکنان محلّه‌ها با هم ارتباط نزدیک و تنگاتنگی ازلحاظ اجتماعی و فرهنگی داشته‌اند. محلّه بخشــی از ســاختار فضایی-کالبدی شــهر با محدوده کالبدی–اجتماعی مشخص بود. روشــن است که در این واحد تنها حضور فیزیکی ســاکنان محدود نبوده و سکونت در این واحد با احساس هویت همــراه بوده است. اما آنچه ما در محلّه‌های امروزی شــاهد آن هســتیم، کاهش ســطح ارتباط ســاکنان با یکدیگر است و به‌این‌ترتیب احساس جمعی اجتماع‌های محلی و وابستگی احساسی به یک مکان، در حال ناپدید شدن است .
به‌منظور بررسی بیشتر این موضوع مهم، پژوهشگرانی از دانشگاه علم و صنعت و دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد در مطالعه‌ای علمی پژوهشی، ســعی کرده‌اند تا بــا در نظر گرفتن نظرات نخبگان و مبانی نظری تحقیق و بررسی تایید آن‌ها توسط ساکنان، میــزان انتظار و علاقه‌مندی ســاکنان را در ارتباط با اجتماع‌پذیری محلة سکونتشان در دو محلّه سنّتی و جدید بررسی نموده و نتایج به‌دست‌آمده را در کنار تلقی ذهنی هرکدام از دو نظام فکری اجتماع‌پذیری ســنّتی و جدید مدنظر قــرار دهند و از این طریق، عوامل مؤثر بر ارتقای تعامــلات اجتماعی در محله‌ها و شیوه بهره‌گیری از هر دو نظام را شناسایی کنند.
بر اساس نتایج این تحقیق، پژوهشگران می‌گویند: «محلات سنّتی و جدید در فرهنگ امروز ایران نمی‌توانند شرایط مطلــوب اجتماع‌پذیری را فراهم آورند و لازم اســت در محلّه‌های ســنّتی، تمهیدات جدید و در محلّه‌های جدید تمهیدات سنّتی را تقویت نمود».
این محققین می‌افزایند: «بااین‌حال محلّه‌های جدید با توجه به بافت متجدد، خواهان تجدد بیشتری هستند. محلّه‌های قدیم نیز به دلیل فرســودگی در کالبد و ســاختار و کمبود تأسیسات و تجهیــزات زیرساختی و امکانــات رفاهی در پاســخگویی به نیازهــای امروز شــهروندان ضعیف عمل می‌کنند، لذا نســبت به محلّه‌های جدید ناپایدارتر هســتند. بنابراین بهســازی و نوســازی محلّه‌های قدیــم برای افزایش پایــداری در محلّه‌ها امری ضروری و مهم تلقی می‌شــود».
یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهند که شــکل آپارتمان‌ها و منازل مسکونی امروزی، هرچند بیشترین قرابت مکانی را به هــم دارند، ولی بیشترین فاصله اجتماعی هم بین آن‌ها حاکم اســت.
حمزه نژاد و شریفیان که این پژوهش را اجرا کرده اند، برای رفع این معضلات پیشنهاد داده‌اند: «اقدامات اجرایی برای بهبود فضاهای عمومی بایستی شــامل بازنمایی و احیــای هویت تاریخی و فرهنگی در کل محلّه و توجه ویژه حول مراکز توریســتی و نیز تبدیل خانه‌های ســنّتی به مراکز فرهنگی-اجتماعی باشد. ضمنا با ایجاد فضاهای سبز و جمعی در طول مســیرهای اصلی، می‌توان کیفیت زیست‌محیطی را به‌عنوان راهبردی دیگر در ارتقای شــاخص کالبدی-فضایی محلّه ارتقا
بخشید».
در ادامه، محققین فوق که نتایج پژوهش جالب آن‌ها در فصلنامه «مطالعات شهر ایرانی اسلامی» منتشرشده، اظهار می‌دارند: «در جهت ارتقای شاخص فرهنگی-اجتماعی در محلة ســنّتی، ارتقای امنیت و آمادگی فرهنگ عمومی با اقداماتی نظیر حفظ خاطره‌ها و هویت ارزش‌های ناب فرهنگی-اجتماعی به‌عنوان راهبردی موثّر پیشنهاد می‌شود. بازگرداندن و نگه‌داشتن ساکنان اصلی محلة ســنّتی نیز به‌عنوان راهبردی برای ارتقای همبستگی اجتماعی و بهبود شاخص انسانی توصیه می‌شود».
به‌طورکلی و در مقایسه محله‌های قدیمی و جدید، محققین مجری این پژوهش اعتقاد دارند: «اگرچه در محله‌های قدیمی، مردم دارای ویژگی اجتماعی پذیری بالایی هستند، بااین‌وجود عدم مدرن‌سازی امکانات، موجب تخریب این مکان‌ها می‌شود. از سوی دیگر در محلات جدید و آپارتمانی اگرچه فضای محدودی وجود دارد ولی بیشترین فاصله اجتماعی بین مردم وجود دارد که پیشنهاد می‌شود بازنمایی و احیــای هویت تاریخی و فرهنگی در این محیط جدید انجام شود».
شایان ذکر است، فصلنامه «مطالعات شهر ایرانی اسلامی» که نتایج این تحقیق را منتشر کرده، متعلق به پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری، از موسسات پژوهشی جهاد دانشگاهی است.
گزارش: محمدرضا دلفیه
منبع: حمزه‌زاده، م و شریفیان، ز. 1395. ارزیابی تطبیقی معیارهای سنتی و جدید اجتماع‌پذیری و تحقق آن در دو محلة سنتی و جدید مطالعة موردی: محلة جلفا، سپاهان شهر اصفهان. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 7(4): 88-71.
No tags for this post.
