چرا آسمان با ایران قهر کرده است

به گزارش سیناپرس به نقل از دی جی کالا مگ،برخی حوضه‌های اصلی آبریز مثل فلات مرکزی از نظر کاهش بارش نسبت به درازمدت رکوردشکنی کردند و در این حوضه ۷۸ درصد نسبت به درازمدت کاهش بارش ثبت شده است. در برخی استان‌ها نیز بر اساس آمار ثبت‌شده ۵۰ سال بارش مانند استان‌های مرکزی، قم، سمنان، تهران، البرز و اصفهان چنین وضعی ثبت نشده است.»

ضخامت جوی (Atmospheric thickness) معیاری است که نشان می‌دهد یک لایه جو زمین چقدر گرم یا سرد است. تروپوسفر پایین‌ترین لایه اتمسفر است که از سطح زمین شروع می‌شود و تا ارتفاع ۱۸ کیلومتری در استوا و ۸ کیلومتری در قطب‌ها را شامل می‌شود. تقریبا تمامی بخار آب اتمسفر در تروپوسفر است. دانشمندان اقلیم‌شناس بر اساس ضخامت جوی بخش‌هایی از این لایه جوی می‌توانند به شکل قابل‌قبولی متوسط درجه‌حرارت را تخمین بزنند و وضعیت هوا را پیش‌بینی کنند.

کارشناسان دپارتمان‌های زمین‌شناسی دانشگاه‌های یزد، زنجان و تبریز در نوامبر سال ۲۰۱۷ مقاله‌ای را در مجله اقلیم (Climate) منتشر کردند که در این مقاله الگوهای ضخامت جوی ایران مورد ارزیابی قرار گرفته و بر مبنای آن در مورد وضعیت بارندگی در سطح کشور نیز تجزیه و تحلیل‌هایی ارائه شده است.

فاکتورهای موثر بر بارش در ایران

از نقشه‌های ضخامت برای پیش‌بینی وضعیت جوی استفاده می‌شود چرا که بر این اساس متوسط درجه حرارت و مسیر تبخیر آب مستقیما تعیین می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که ضخامت جوی در سال‌های اخیر در ایران به شکل بارزی افزایش یافته است و در عین حال در عربستان سعودی و حوضه آبریز دریای سرخ نیز افزایش ضخامت جوی گزارش شده است. نقشه‌هایی که ضخامت جوی در آن‌ها حداقل است، مکان‌هایی با هوای سرد و بالعکس در نواحی مانند کشور ما که ضخامت جوی در آن‌ها حداکثر است، مکان‌هایی با هوای گرم را نشان می‌دهند.

مطالعات نشان داده که ایران و به طور کل منطقه خاورمیانه در طول فصل زمستان از سیستم‌های فشار مختلفی متاثر می‌شود که این سیستم‌ها عبارتند از سیستم کم‌فشار دریای سرخ، سیستم پرفشار آفریقای شمالی، سیستم پرفشار شمال شرقی ایران، سیستم پرفشار اروپایی و سیستم پرفشار شمال دریای خزر. مجموع این سیستم‌ها باعث تغییرات اقلیمی نه‌تنها در کشور ما بلکه در کل خاورمیانه می‌شوند.

از آن‌جایی که اغلب این توده‌ها محتوی هوای سرد هستند بنابراین به شکل بارزی باعث کاهش ضخامت جوی در زمستان می‌شوند. در ماه‌هایی مانند اسفند و فروردین تاثیرات موج‌های بادی سرد از عرض‌های جغرافیایی بالاتر همچنان وجود دارد اما اتفاقی که در خاورمیانه رخ می‌دهد این است که اختلاف متوسط درجه‌حرارت در بهار خیلی بیش‌تر از فصل زمستان است. در فصل تابستان هم سیستم پرفشار آزور (Azores High Pressure) بر آسیا و آفریقا تاثیر می‌گذارد اما تاثیرات آن در این دو قاره متفاوت است. نباید فراموش کرد که در تابستان فاکتورهایی مانند تشعشعات عمودی خورشید، انبساط هوا و ضخامت جوی بیش‌تر نیز از جمله عوامل موثر در افزایش درجه حرارت هستند. اما نواحی شمالی کشور برخلاف بخش‌های مرکزی فلات ایران، از یک کمربند کم‌فشار عریض متاثر می‌شوند و به همین دلیل است که میزان بارش در شمال با کل فلات مرکزی متفاوت است.

سیستم‌های باران‌زا در ایران

زمانی که سیستم کم‌فشار مدیترانه و سودانی در تماس با یکدیگر قرار می‌گیرند، موجی موسوم به موج شرقی مدیترانه شکل می‌گیرد که اگر این موج عمیق باشد، آن‌گاه بارندگی شدید در اغلب بخش‌های ایران را شاهد خواهیم بود. تقویت مراکز فعالیت‌های سیستم کم‌فشار سودانی باعث می‌شود که بارندگی در بخش‌هایی از ایران بالاخص در جنوب‌غربی تشدید شود. این سیستم سودانی معمولا از مسیرهای گوناگون وارد کشور ما می‌شود. سیستم کم‌فشار سودانی با ورود به نواحی جنوبی و جنوب‌شرقی ایران رطوبت هوا را هم افزایش می‌دهد.

در ایران همزمان سیستم دیگری هم به نام سیستم پرفشار قزاقستان تاثیرگذار است که این سیستم از مرزهای مغولستان به سمت کشور ما می‌آید. ورود این سیستم پرفشار به کشور باعث شکل‌گیری جریان‌های هوای باختری و آنتی‌سیکلون‌هایی می‌شود. (آنتی‌سیکلون: ناحیه‌ای با فشار اتمسفری بالاست که تابستان‌های خنک و زمستان‌های مه‌آلود را در پی دارد). این جریانات به طور کلی اغلب نواحی شرقی و شمال‌شرقی ایران را متاثر می‌سازند.

در مجموع اتفاقی که در کشور ما رخ می‌دهد، به این صورت است که در فصل زمستان متوسط ضخامت جوی به حداقل می‌رسد چرا که در این فصل سیستم‌های فشاری که در خود هسته‌های سرد را به همراه دارند، وارد کشور می‌شوند. در بهار سیستم‌هایی مذکور به سمت عرض‌های شمالی می‌روند و به همین دلیل سرما آرام‌آرام از کشور رخت برمی‌بندد. اما در تابستان سیستم‌های پرفشار تحت‌حاره‌ای آزور با تمام قوا وارد عمل می‌شوند و ضخامت جوی را در ایران به حداکثر میزان ممکن می‌رسانند.

تازه‌ترین مطالعات نشان می‌دهد که در ظرف سال‌های اخیر میزان نوسانات در فصل زمستان به شدت افزایش پیدا کرده و تاثیرات شدید و منفی ناشی از این نوسانات در کشور ما، عراق و ترکیه به صورت محسوس احساس شده است. همه این‌ها در حالی است که بخش‌های جنوبی خاورمیانه عملا چنین نوساناتی را در فصل سرما تجربه نکرده‌اند.

میزان تاثیرپذیری کشور ما از سیستم‌های کم‌فشار عربستان سعودی، سودان و شرق مدیترانه و سیستم‌های پرفشار اروپا و قزاقستان به شدت زیاد است. از آن‌جایی که در سال‌های اخیر سیستم‌های کم‌فشار سودان و مدیترانه به شدت ناپایدار شده‌اند در نتیجه وضعیت بارش‌های ما نیز به نوعی بهم ریخته و از شرایط طبیعی خارج شده است.

No tags for this post.