چهره کره ماه از یک میلیون سال پیش تاکنون تغییری نکرده است
به گزارش سیناپرس به نقل از ایسنا، حسین مهرجردی در دومین میزگرد با موضوع "زمین‌شناسی زلزله" که در معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی برگزار شد، با بیان اینکه پوسته ایران نیز کاملاً جدید و مربوط به دوره سوم زمین‌شناسی (50 میلیون سال قبل) است، ادامه داد: عامل تغییرات زمین فرآیندهای تغییردهنده آن است که به دو نوع بیرونی و درونی تقسیم می‌شوند.
وی مهمترین عوامل تأثیرگذار بر تغییرات بیرونی (تغییرشکل در سطح زمین از جمله هوازدگی و فرسایش) را آب، هوا و حرارت دانست و تأکید کرد: این تغییرات دائماً موجب کم شدن ارتفاعات و پر شدن گودی‌های زمین می‌شوند که در نتیجه این فرآیندها سنگ‌های رسوبی تشکیل می‌شود.
مدیرکل اداره راهبری امور فرهنگی جهاد دانشگاهی فرآیندهای درونی زمین را فرآیندهای آذرین، دگرگونی و ساختمانی عنوان کرد و افزود: مهمترین عامل در فرآیندهای درونی زمین دما (حرارت) است. حرارت زمین سنگ‌ها را ذوب می‌کند و ماگما به وجود می‌آید. به دنبال سرد شدن و کاهش حرارت این سنگ‌ها نیز سنگ‌های آذرین به وجود می‌آیند که خود به دو نوع درونی و بیرونی تقسیم می‌شوند.
مهرجردی با بیان اینکه مهمترین سنگ آذرین بیرونی (تشکیل‌دهنده پوسته اقیانوسی) بازالت و مهمترین سنگ آذرین درونی (تشکیل‌دهنده پوسته اقیانوسی) گرانیت است و حرارت و فشار دو عامل تأثیرگذار بر تشکیل انواع مختلف سنگ‌های دگرگونی است، اضافه کرد: علاوه بر این‌ها فرآیندهای ساختمانی نیز در داخل زمین اتفاق می‌افتد که از آن‌ها می‌توان تحت عنوان "استرس" یا "تنش" یاد کرد.
وی ضمن اشاره به اینکه این تنش باعث تغییر شکل سنگ‌ها می‌شود، این تنش را از نوع شکل‌پذیر یا شکننده عنوان کرد و گفت: به دنبال تغییر شکل داکتیل (ducteel) یا شکل‌پذیر چین‌خوردگی‌ها و در پی تغییر شکل شکننده سنگ‌ها نیز گسل‌ها و درزه‌ها به وجود می‌آیند.
مدیرکل اداره راهبری امور فرهنگی جهاد دانشگاهی آن‌گاه به تصور اشتباه وگنر، دانشمند آلمانی درباره پوسته زمین پرداخت و اظهار کرد: وگنر گمان می‌کرد که پوسته قاره‌ای ساکن است و این خشکی‌های زمین هستند که بر روی اقیانوس‌ها حرکت می‌کنند. 55 سال بعد از وگنر دانشمندان نظریه کامل‌تری را نسبت به نظریه اشتقاق قاره‌ای (Continental drift) ارائه دادند که نظریه تکتونیک صفحه‌ای (Plate tectonics) نام دارد.
مهرجردی، اساس این نظریه را یکپارچه نبودن لیتوسفر (سنگ‌کره متشکل از پوسته بخش بالایی گوشته) دانست و بیان کرد: لیتوسفر از حدود 12 صفحه متحرک نسبت به یکدیگر تشکیل شده که بزرگ‌ترین آن‌ها صفحه اقیانوس آرام است؛ بنابراین یک صفحه (plate) هم می‌تواند متشکل از پوسته قاره‌ای و هم پوسته اقیانوسی باشد.
وی با تأکید بر اینکه مهمترین اتفاقات زمین‌شناسی (از جمله زلزله و آتش‌فشان) در مرز این صفحات اتفاق می‌افتد، صفحه ایران را محصور بین 3 صفحه اوراسیا در شمال، صفحه عربی و صفحه هند و استرالیا بیان کرد و افزود: این صفحه از نوع کوچک یا میکروپلیت (micro plate) است.
مدیرکل اداره راهبری امور فرهنگی جهاد دانشگاهی آن‌گاه به توضیح درباره مرز صفحات (plate boundaries) پرداخت و توضیح داد: مرز صفحات می‌تواند از نوع دورشونده (Divergent)، نزدیک‌شونده (Convergent) و گسل تبدیلی (Transform fault) و مشابه گسل امتداد لغز باشد.
مهرجردی، عامل حرکت صفحات زمین را جریان کنوکسیون دانست و گفت: عامل به وجود آورنده این جریان حرارت قسمت بالایی گوشته و (بر طبق اظهار نظر برخی افراد) هسته است که موجب فرآیندی چون جریان یافتن هوا (حرکت هوای گرم به سمت بالا و هوای سرد به سمت پایین) در اعماق زمین می‌شود.
وی ضمن اشاره به نفوذ ماگما (مواد مذاب) در مرزهای واگرا یا دورشونده، این رویداد زمین‌شناسی را مسبب ایجاد پوسته اقیانوسی و گسترش بستر این پوسته بیان کرد و ادامه داد: این فرآیند همچنین به تشکیل سلسله جبال اقیانوسی و نیز فعالیت‌های آتش‌فشانی می‌انجامد.
مدیرکل اداره راهبری امور فرهنگی جهاد دانشگاهی خاطرنشان کرد: یکی از کمربندهای زمین‌لرزه مرزهای واگرا است؛ بنابراین می‌توان گفت که این رویداد مسبب زلزله هم هست. طول سلسله جبال اقیانوسی (که کمربند زلزله عمدتاً منطبق بر آن‌هاست) در اعماق اقیانوس 65 هزار کیلومتر و حدود 1.5 برابر شعاع زمین بوده، ارتفاع بلندترین آن‌ها از اورست نیز بیشتر است.
مهرجردی سپس به اتفاقات زمین‌شناسی در مرزهای هم‌گرای صفحات پرداخت و بیان کرد: انواع این همگرایی به صورت اقیانوسی-قاره‌ای (برخورد پوسته اقیانوسی و قاره‌ای به یکدیگر)، اقیانوسی-اقیانوسی و قاره‌ای-قاره‌ای نمود پیدا می‌کند.
وی، کوه‌زایی و ایجاد گودال‌های عمیق را از جمله نتایج همگرایی صفحات دانست و و اظهار کرد: اختلاف مرتفع‌ترین نقطه کره زمین (قله اورست) و عمیق‌ترین گودال آن (گودال ماریانا) 20 کیلومتر است.
مدیرکل اداره راهبری امور فرهنگی جهاد دانشگاهی همچنین به آثار همگرایی صفحات اقیانوسی به یکدیگر اشاره کرد و گفت: از نزدیک شدن این صفحات به یکدیگر جزایر اقیانوسی یا کمانی (Islands arc) پدید می‌آیند که کشور ژاپن و مجمع‌الجزایر واقع در اقیانوس آرام به همین ترتیب به وجود آمده‌اند.
مهرجردی با بیان اینکه در همگرایی قاره‌ای-اقیانوسی پوسته اقیانوسی در زیر قرار می‌گیرد، توضیح داد: این به سبب ضخامت کمتر و چگالی بیشتر این پوسته نسبت به پوسته قاره‌ای است. این در حالی است که در همگرایی اقیانوسی-اقیانوسی نیز آن بخشی که به پوسته قاره‌ای نزدیک‌تر است، به زیر می‌رود.
وی کاشف مرز همگرایی اقیانوسی-اقیانوسی را "بنیوف" معرفی کرد و ادامه داد: در هر دو نوع این پدیده کوه‌زایی اتفاق می‌افتد. این مرزها همچنین یکی از کانون‌های زمین‌لرزه نیز هست.
مدیرکل اداره راهبری امور فرهنگی جهاد دانشگاهی سپس به نزدیک شدن تدریجی صفحه عربی به صفحه ایران اشاره کرد و گفت: این موضوع ناشی از نیروهای واگرا در دریای سرخ است.
مهرجردی خاطرنشان کرد: بیش از 90 درصد زمین‌لرزه‌ها در مرز صفحات (منطبق بر مرزهای هم‌گرا و واگرا) و تعداد محدودی نیز درون‌صفحه‌ای هستند. ایران دارای همگرایی قاره‌ای-قاره‌ای (عامل پدیدآورنده سلسله جبال زاگرس) بوده و زمین‌لرزه‌های این کشور دارای عمق کانونی کم است (بین 5،6 کیلومتر تا 30 کیلومتر). این در حالی است که زلزله‌های با عمق کم تلفات و خسارات بیشتری به جا می‌گذارد.
وی انواع زمین‌لرزه را براساس منشأ آن دارای انواع تکتونیکی (90 درصد زمین‌لرزه‌ها از این نوع است؛ منطبق با مرز بین صفحات)، آتش‌فشانی (آتش‌فشان می‌تواند زمین‌لرزه ایجاد کند اما بالعکس آن صادق نیست)، فروریزشی (محلی و محدود)، القایی (ناشی از تزریق مواد و زباله‌های سمی به زمین) و ناشی از انفجار دانست.
مدیرکل اداره راهبری امور فرهنگی جهاد دانشگاهی در پایان گفت: زمین‌لرزه‌ها بر اساس عمق کانونی به سه نوع "کمتر از 70 کیلومتر"، "بین 70 تا 300 کیلومتر" و "بیش از 300 کیلومتر" تقسیم می‌شوند که چنان که گفتیم زلزله‌های ایران از نوع اول است.
No tags for this post.
