آمار بی‌سوادی کشور هنوز بالا است

سوادآموزی بزرگسالان برای اولین بار از سال ۱۲۸۶ با تشکیل کلاس‌های اکابر در شیراز شکل گرفت. اما برنامه‌ریزی و تلاش برای مبارزه با بی‌سوادی در روستاها و در میان کودکان در سال ۱۳۴۱ و با ایجاد سپاه دانش آغاز شد. اجرای وسیع برنامه‌های سوادآموزی نیز با تشکیل سازمان کمیته ملی پیکار با بی‌سوادی در سال ۱۳۴۳ مقدور شد. هنگامی که در ۷ دی‌ماه ۱۳۵۸ به دستور امام خمینی، نهضت سوادآموزی تشکیل شد، جمعیتی بالغ بر ۱۴ میلیون نفر بی‌سواد در کشور وجود داشت.

این «نهضت» برنامه‌های متفاوتی را در 30 سال اخیر دنبال کرد که به رغم دستاوردهای ارزنده، نتوانست انقلابی عظیم در کاهش نرخ بی‌سوادی کشور ایجاد کند. به‌طوری که بعد از گذشت 38 سال بنا به گزارش‌ها و آمار سازمان نهضت سوادآموزی کشور، هم‌اکنون تعداد بی‌سوادان در بین همه گروه‌ها به 7 میلیون و 300 هزار نفر و بین گروه سنی 10 تا 49 سال به 2 میلیون و 690 هزار نفر کاهش پیدا کرده است که از این تعداد، 45 هزار و 429 نفر بین 10 تا 19 سال سن دارند.

با معیارهای جهانی نرخ بی سوادی در ایران هنوز بالا است

هرچند که درصد باسوادی در گروه سنی 10 تا 49 سال به 94.7 درصد رسیده است و با رشد 2.3 درصد نرخ باسوادی روبه‌رو هستیم، اما باتوجه به گسترش روزافزون مراکز آموزشی کشور و رواج بیش از پیش مدرک‌گرایی در جامعه، این آمار همچنان زیاد به نظر می‌رسد. برخی از مشکلات آموزش در ایران ساختاری هستند و به سادگی برطرف نمی‌شوند. به عنوان نمونه، کسری بودجه از دغدغه‌های همیشگی نظام آموزشی است. اکنون بیش از یک قرن از اجباری شدن آموزش همگانی کودکان هفت سال به بالا در ایران می‌گذرد و طرح‌هایی که در سه دهه اخیر در راستای به صفر رساندن آمار بی‌سوادان بین 10 تا 29 سال به اجرا درآمدند هنوز کاملاً به موفقیت نرسیده‌اند و در حال حاضر در حدود 10 درصد از مردم در ایران بی‌سواد مطلق هستند.

این در حالی است که بسیاری از کشورهای جهان آمار 100درصدی باسوادی را محقق کرده‌اند. فنلاند، دانمارک، نروژ و گرجستان نمونه‌هایی از این کشورها هستند. کشورهایی مانند لهستان، آذربایجان و استونی نیز با آمار 99.8 درصد باسوادی در مرز رسیدن به باسوادی مطلق کل کشور قرار دارند.

تعاریف متنوع سواد در عصر امروز

اما جدا از تعریف رایج سواد به معنای توانایی خواندن و نوشتن، پیشرفت سریع‌السیر تکنولوژی در دهه‌های اخیر، دسته‌بندی‌های جدیدی از مفهوم سواد را ایجاد کرده است. به‌طوری‌که سازمان یونسکو برای قرن 21 انواع سواد را در شش دسته «سواد عاطفی»، «سواد ارتباطی»، «سواد مالی»، «سواد رسانه‌ای»، «سواد تربیتی» و «سواد رایانه‌ای» تقسیم‌بندی کرده است، که هر فردی متناسب با شرایطش نیازمند ارتقاء توانایی خود در یکی از این دسته‌بندی‌ها است. اما شاید در نظر بسیاری از افراد با توجه به گسترش استفاده از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، ارتقاء سواد رسانه‌ای در این میان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار باشد.

یونسکو در قرن 21 شش گروه سواد معرفی کرده است:

سواد عاطفی: توانایی اندیشیدن، تشخیص دادن، اداره کردن، دریافتن و انتقال عواطف خود به‌طور مناسب. ما به‌وسیله‌ سواد عاطفی درک می‌کنیم که این عوامل چگونه تفکر، اعمال و مناسبات ما را شکل می‌دهند. سواد عاطفی بیشتر در حوزه‌های روانشناسی خانواده و مدیریت کاربرد دارد.

سواد ارتباطی: توانایی برقراری ارتباط و تعامل با تمامی اعضاء جامعه (آداب معاشرت- روابط اجتماعی)

سواد مالی: توانایی مدیریت اقتصادی درآمد (چگونگی پس‌انداز، سرمایه‌گذاری و مدیریت خرج)

سواد رسانه‌ای: نوعی درک متکی بر مهارت که براساس آن می‌توان انواع رسانه‌ها و انواع تولیدات آن‌ها را شناخت و از یکدیگر تفکیک و شناسایی کرد. به زبان ساده، سواد رسانه‌ای مثل یک رژیم غذایی است که هوشمندانه مراقب است که چه موادی مناسب هستند و چه موادی مضر.

سواد تربیتی: توانایی تربیت فرزندان به نحو شایسته

سواد رایانه‌ای: توانایی کار کردن با رایانه و نرم‌افزارهای آن

بدین ترتیب ، یک فرد «باسواد» از نظر یونسکو، فردی است که با آموزش‌های مناسب ، توانایی داشتن یک زندگی مناسب و باکیفیت را در قرن بیست و یکم پیدا کند . از سوی دیگر ، «آموزش مناسب و عقلانی» آن نوع آموزشی است که به کودکان ، «دوستی» ، «صلح» و «دموکراسی» را توصیه کرده و «خشونت» و «تبعیض» را نفی می‌کند.

بی سوادی در جهان

امروزه ما سواد را یکی از حقوق اساسی و اولیه بشر به حساب می‌آوریم و سازمان‌هایی در سراسر جهان در تلاش هستند تا نرخ سواد را در تمام کشورها افزایش دهند.

بر اساس آخرین آمار منتشر شده یونسکو، میـزان‎ سـواد در جهان‎ در ۲٠ سال‎ گذشته‎ ١٠ درصـد افـزایــش‎ یافته‎ است. این سازمان که سواد را توانایی‎ خواندن‎‎‎ و نوشتن بیان می‎کند، اعلام داشته که بـا وجود افزایش‎ سطح‎ سواد در جهان، هنـوز ۷۵٨ میلیون‎ نفر بی‌‌سوادند که‎‎ نزدیک‎ به دو سـوم‎ آنان‎‎ زن هستند. آن‌ها نمی‌توانند پیام‌های متنی را بخوانند یا در خواندن آن‌ها مشکل دارند، نمی‌توانند فرم پر کنند و نسخه پزشک‌شان را بخوانند. ۹۸ درصد از نرخ بی‌سوادی در کشورهای در حال توسعه جهان قرار دارد، جایی که کودکان به دلیل هزینه‌های سنگین زندگی مجبور به ترک تحصیل می‌شوند. بدون شک فقر در مقیاس بالا با میزان بی‌سوادی در کشورها رابطه مستقیم دارد.