نسخه یا نقشه گنج، توهمی در دنیای زودباوران

امروزه به طور وسیعی در بین عوام و توده های نا آگاه جامعه با اصطلاحاتی از قبیل نسخه، نقشه گنج، نشانه و …. رو به رو هستیم. تصوراتی که عمدتا ناشی از نا آگاهی؛ افسانه ها و تحت تاثیر فیلم های تخیلی و فانتزی است که ذهن بخشی از جامعه امروزی را به خود مشغول کرده و سبب شده است تا به بیل و کلنگ مسلح شده و با به خطر انداختن جان خود تیشه بر فرهنگ و تاریخ این سرزمین زده و اصلی ترین عامل تخریب میراث فرهنگی و آثار باستانی به شمار روند. متاسفانه با رواج دنیای مجازی و شبکه های اجتماعی، شاهد ظهور قارچ گونه شبکه هایی هستیم که بر این طبل جهالت کوفته و با تبلیغ روش های مختلف کشف دفینه و گنج، بر دنیای موهومات افراد ساده دل دست گذاشته و با فریب آن ها خود به گنجی از سرمایه های خرج شده زودباوران در راه رسیدن به گنج های خیالی می رسند. مسیری که انتهای آن تنها خطر دستگیری و دشواری های بیابان گردی و عرق ریختن زیر آفتاب و در سرما و گرما برای کسانی است که می توان آن ها را قاچاقچیان فرهنگ محسوب کرده و میراثی جز تخریب تاریخ برای این سرزمین به ارمغان نخواهند آورد.  

در توضیح موهوم بودن پدیده گنج یابی و نسخه های گنج باید عنوان کرد که این موضوع به هیچ عنوان سندیت علمی نداشته و نه در ایران و نه در هیچ جای جهان باستان شناسان از نقشه یا نسخه گنج برای یافتن آثار باستانی استفاده نکرده و اصولا چیزی به نام نقشه گنج در دنیای واقعی وجود ندارد.

آیا نقشه گنج حقیقت دارد؟

در توضیح موهوم بودن پدیده گنج یابی و نسخه های گنج باید عنوان کرد که این موضوع به هیچ عنوان سندیت علمی نداشته و نه در ایران و نه در هیچ جای جهان باستان شناسان از نقشه یا نسخه گنج برای یافتن آثار باستانی استفاده نکرده و اصولا چیزی به نام نقشه گنج در دنیای واقعی وجود ندارد. به طور معمول باستان شناسان برای انجام حفاری در یک محوطه باستانی؛ در ابتدا با مطالعه میدانی و بررسی منطقه نسبت به شناسائی آثار احتمالی موجود در آن اقدام و از طریق روش هایی مانند تصویربرداری هوائی، گمانه های آزمایشی و بررسی و شناسائی سطحی در منطقه مورد نظر؛ محوطه ای که باید تحت کاوش قرار بگیرد را شناسائی و در نهایت ترانشه مورد نظر خود را ایجاد کرده و به روش علمی آثار تاریخی محل را از زیر خاک خارج می کنند. شایان ذکر است که طبیعتا در سرزمین تاریخی ایران احتمال وجود آثار باستانی در بیشتر مناطق وجود دارد اما این آثار باستانی با آن چه در ذهن مردم عامی به عنوان گنج شناخته می شود، تفاوت هایی اساسی داشته و تنها شامل فلزات و سنگ های قیمتی نمی شود. از منظر علم باستان شناسی، میزان اطلاعات و آگاهی که یک شی باستانی نسبت به دوره ای خاص از تاریخ ارائه می دهد؛ بیشترین اهمیت را داشته و ارزش آن بر جنس ماده ای که شی باستانی مورد نظر با آن ساخته شده است رجحان دارد.

از منظر علم باستان شناسی، میزان اطلاعات و آگاهی که یک شی باستانی نسبت به دوره ای خاص از تاریخ ارائه می دهد؛ بیشترین اهمیت را داشته و ارزش آن بر جنس ماده ای که شی باستانی مورد نظر با آن ساخته شده است رجحان دارد.

دیدگاه باستان شناسی

به عنوان یک باستان شناس در بسیاری از موارد در مواجه با این افراد، شاهد روایت داستان هایی بودم که خبر از کشف کوزه های مملو از سکه های طلا و سنگ های قیمتی در فلان روستا یا منطقه ای دور افتاده می داد. نکته جالب در این میان، عدم مشاهده مستقیم هیچ یک از افراد راوی این داستان ها در مواجهه با گنج های فوق است و تمامی این روایات بر اساس شنیده از شخص دیگری نقل می شوند. در ابتدا لازم است این موضوع مطرح شود که در هنگام صحبت از گنج هایی شامل این حجم وسیع از طلا و جواهر باید کمی اندیشید که آیا اصولا منطقه مورد نظر که ادعا می شود در آن گنجی کشف شده است در هیچ دوره تاریخی دارای اهمیت سیاسی و اقتصادی به حدی بوده است که چنین حجمی از طلا و جواهر در آن یافت شود؟ برای توضیح این موضوع تنها یک مثال ساده می تواند ذهن خوانندگان را روشن کند: امروزه در هیچ یک از شعب دورافتاده بانک ها، میزان زیادی پول نگهداری نشده و تنها در برخی شعبات مرکزی می توان انتظار وجود مقادیر زیادی پول را داشت.

این موضوع در مورد زمان های گذشته نیز صدق کرده و یک روستا یا شهر دور افتاده که در منطقه ای فاقد اهمیت قرار داشته به هیچ عنوان نمی تواند پذیرای حجم زیادی از طلا و جواهرات باشد و از سوی دیگر در نظر داشته باشید که حجم طلای استخراج شده در جهان امروز با دنیای کهن بسیار متفاوت بوده و اصولا در دوران باستان این حجم از طلا و جواهر که امروزه شاهد آن هستید وجود نداشته و بر فرض مثال وجود یک خمره سکه طلا می توانست سرنوشت یک امپراتوری را تغییر داده و مسیر تاریخ را دگرگون کند.

از سوی دیگر هیچ فرد عاقلی در طول تاریخ حجم وسیعی از ثروت را در محلی دورافتاده مخفی نکرده و علائم بچه گانه ای همچون تصویر شتر، انسان، ماه و خورشید یا دیگر جانوران را برای آن تعیین نکرده و کمی اندیشیدن در این زمینه می تواند به سادگی شما را به جواب برساند. طنز تلخ این ماجرا در ساده لوحی و خوش باوری افرادی است که برای دسترسی به یک نقشه گنج، میلیون ها تومان پول پرداخت کرده و در پی گنجی چند هزار ساله هستند که نشانه آن درختی است که از عمر آن چند دهه نیز نمی گذرد.

طنز تلخ این ماجرا در ساده لوحی و خوش باوری افرادی است که برای دسترسی به یک نقشه گنج، میلیون ها تومان پول پرداخت کرده و در پی گنجی چند هزار ساله هستند که نشانه آن درختی است که از عمر آن چند دهه نیز نمی گذرد.

متاسفانه باید به اطلاع این افراد ساده لوح رساند که بسیاری از شیادان و کلاهبرداران با ساخت و تولید آثار شبه باستانی و انجام اقداماتی مانند قراردادن برخی فلزات و سفالینه ها و …. در اسید رقیق و سپس دفن آن در محلی دور از دسترس، چندین نقشه از محل این اشیا تقلبی تهیه کرده و هر یک را به افراد زودباور با ارقام نجومی فروخته و در این میان طبیعتا نخستین نفر به محل رفته و آثار تقلبی فوق را کشف و نفرات بعدی به محل گنج موهوم رسیده و مشاهده می کنند که در این محل حفاری شده و گنج از دست رفته است. این موضوع خود سبب می شود که باور به وجود نقشه گنج بیشتر شده و این گنج یابان شکست خورده برای خرید نقشه های بعدی باز هم هزینه کنند و جیب کلاهبرداران از این سادگی شکل گرفته بر توهم گنج های موهوم پر شده و این افراد تنها کسانی باشند که به گنج های واقعی حاصل فریب زودباوران دست پیدا کنند. البته به هیچ عنوان نمی توان منکر قاچاق عتیقه در کشور شده و متاسفانه در این میان برخی حفاران نیز با دستیابی به آثار باستانی، زمینه قاچاق آن ها را به خارج از کشور فراهم می کنند.

در بررسی ها و کاوش های باستان شناسی عموما باستان شناسان بر اساس سیستم حفاری ژئومتریک، ترانشه هایی با ابعاد استاندارد 10 متر در 10 متر باز گرده و تا عمق چند متری از سطح زمین پیش می روند. از سوی دیگر معمولا در یک فصل حفاری تنها یک ترانشه باز نشده و از چندین تا ده ها ترانشه بر اساس نوع محوطه باستانی ممکن است در یک فصل کاوش تحت حفاری قرار گیرد. با کمی جستجو در منابع و گزارش های باستان شناسی طی چند دهه گذشته و همچنین مراجعه به موزه های مختلف کشور می توان به سادگی دریافت که در این حجم از از کاوش های علمی و منظم، میزان کشفیاتی که شامل آثار ارزشمندی همچون گنجینه مارلیک شده باشد به تعداد انگشتان دست نیز نرسیده و در برخی موارد مانند شهر سلطانیه که پایتخت حکومت وسیع ایلخانان محسوب می شد علی رغم کاوش های متعدد؛ هنوز خبری از گنجینه های آن چنانی و کشف فلزات گرانبها در مقیاس وسیع نیست. متاسفانه با توجه با تاریخی بودن کشور ایران و اینکه عمدتا حفاران غیر مجاز برای کشف گنج های خیالی خود به محوطه های باستانی مراجعه می کنند، بخش عمده ای از سازه های معماری باستانی، دیواره ها و پی های بناهای تاریخی و باستانی و حجم وسیعی از سفالیه ها و آثار باستانی که به زعم عوام فاقد ارزش است، تخریب شده و در این میان ممکن است بخش هایی از تاریخ این سرزمین برای همیشه نابود شود. به خاطر داشته باشید که گاه یک سنگ نگاره، نقشی بر بدنه سفال یا کتیبه ای گلین می تواند اطلاعاتی بسیار مهم در بر داشته باشد که پیش از مطالعه توسط باستان شناسان، با کلنگ سوداگران تاریخ نابود شده و برای همیشه مستور باقی می مانند.

در این میان وظیفه باستان شناسان، ارائه اطلاعات صحیح و روشنگری در این رابطه بوده و شاید اگر کاوشگران غیر مجاز و قاچاقچیان عتیقه بدانند که با اقدامات بی فایده و مخرب خود که به ندرت به نتیجه خواهد رسید؛ علاوه بر استقبال از خطر؛ تا چه حد به فرهنگ و سرزمین نیاکان خود خیانت می کنند؛ دست از این تخریب بی نتیجه برداشته و فرصت دمی نفس کشیدن به این پیکره زخم خورده تاریخ که مام میهن نام دارد، بدهند.

 این یادداشت نخستین نوشته از سلسله یادداشت هایی است که طی روزهای آینده در خبرگزاری علم و فرهنگ منتشر شده و هدف اصلی آن آگاهی بخشی به جامعه در زمینه مواجهه با آثار باستانی و اصلاح برخی باورهای غلط در این زمینه است. در نوشته های بعدی به بررسی مواردی چون دستگاه های گنج یاب، باورهای خرافی همچون طلسم های باستانی، نشانه های خیالی محل دفن گنج و …. خواهیم پرداخت.  

دکتر احسان محمدحسینی – باستان شناس

No tags for this post.