گزارش تصویری و تحلیل فنی بقعه شیخ لقمان سرخس
بنا کلاً از آجر ساخته شده و یک ایوان نیمه مخروبه در ضلع غربی و گنبدی دارد که قسمت فوقانی آن آسیب دیده است . در ایوان باقی مانده تنها پایه های ایوان و قسمتی از کاشی های فیروزه ای رنگ دیده می شود و پایه سمت راست تا قسمت پاطاق باقی مانده و پایه سمت چپ کلاً تخریب شده و تا محاذی دیواره های بنا مجدداً مرمت شده است .
در قسمت بالای سردر ورودی تزئینات گچبری دیده می شود که شامل کتیبه های قرآنی و نقوش هندسی می باشد . بخش هایی از این تزئینات آسیب دیده اند . در ورودی در طاق نمای وسطی و بزرگ واقع شده است و از چوب با پوشش رنگ سبز است .
در بالای در یک قاب مستطیل شکل با تزئینات گچی تعبیه شده است و در قوس ها و پایه های طاق نما یک کتیبه از گچ به چشم می خورد . کل این طاق نماها و قاب ها نیز با یک نوار کتیبه ای محاط گردیده است .
بخش ورودی شامل یک طاق نمای بزرگ با دو طاق نمای کوچک جانبی می باشد که در بالای این دو طاق نما دو قاب قوس دار گچی با نقوش در هم تـنیده هندسی از گچ وجود دارد . در دیواره های بیرونی بنا در جهات مختلف ، طاق نماهایی اجرا شده است که در ضلع شرقی 5 طاق نما وجود دارد که قوس های آن از بین رفته است و در بخش های جنوبی و شمالی 7 طاق نما دیده می شود که در بخش جنوبی تنها یکی از آن ها دارای قوس کامل است . در وسط بنا و زیر گنبد یک سکوی قبر دیده می شود که با سنگ مرمر روکش شده است . در زیر گنبد از داخل تزئینات خاصی دیده نمی شود . بنا به صورت هشت ضلعی بوده و در چهار جهت در ساقه گنبد چهار نورگیر جهت تامین نور فضای داخلی تعبیه گردیده است .
اهالی محل اعتقاد دارند که فرد مدفون در این بقعه برادر امام رضا است و روزهای چهارشنبه طی مراسمی خاص با پای پیاده برای گرفتن حاجت به این محل مراجعه می کنند .
دونالد ویلبر در صفحه 195 کتاب معماری ایلخانی به این بنا اشاره کرده است و علی رغم این که می گوید از این بنا بازدید نکرده است ، در مورد آن چنین می نویسد :
« در سرخس که در انتهای گوشه شمال شرقی ایران واقع است ، مقبره بزرگ و جالب توجهی وجود دارد که متشکل است از یک اتاق مربع و سردر . روی اتاق ، گنبدی دو بر وجود دارد . کتیبه ای به تاریخ 757 هـ . ق (1356 میلادی ) نشان می دهد که این مقبره برای شیخ محمد بن محمد لقمان بنا شده است . قسمت عمده تزئینات گچی آن باقی مانده است .
یادداشت : از این بنا بازدید نشده است . »
در صفحه 151 کتاب اول خراسان در مورد این بنا چنین نوشته شده است :
« مقبره بابا لقمان سرخسی بنایی قدیمی ، تاریخی و با شکوه است که در حدود دو کیلومتری شمال سرخس قرار دارد . بنای اولیه این مقبره به احتمال قوی مربوط به زمان سلطان سنجر سلجوقی بوده و در سال 757 هجری قمری مرمت و تعمیرات اساسی در آن انجام گرفته شده است . شیخ لقمان از عرفای قرن چهارم هجری قمری می باشد که با شیخ ابوسعید ابوالخیر و شیخ ابوالفضل سرخسی از عرفای مشهور ، معاصر بوده است . »
ظاهراً در قرن هشتم ایوان ورودی و الحاقات ایوان و کتیبه های گچبری اطراف در ورودی ، به بنا افزوده شده است . تاریخ تکمیل و تزئین بنا بر اساس کتیبه نسخ کنار در ورودی به تاریخ 757 هـ . ق است .
نحوه به کارگیری آجر و کاشی و گچبری قسمت های مختلف ایوان ، شیوه معماری ایلخانی در خراسان را تداعی می کند .
این بنا به شماره 165 و در تاریخ 15/10/1310 به ثبت رسیده است .
گزارش تصویری و تحلیل فنی : احسان محمدحسینی
No tags for this post.
