فاضلاب تهدیدی برای محیط زیست خلیج فارس

 خلیج فارس پهنه آبی شکننده ای است که تهدیدات محیط زیستی زیادی مانند انواع فاضلاب ها، ورود مواد نفتی و آب توازن کشتی ها آنرا تهدید می کند، بر اساس آمار اعلام شده از 89 میلیون و 474 هزار و 702 متر مکعب انواع فاضلاب فقط در استان هرمزگان 27 درصد آن تصفیه می شود.

تیر ماه سال 1384 شورای عالی انقلاب فرهنگی با توجه به هدف قرار دادن هویت فرهنگی و تاریخی ملت ایران از سوی ایادی استکبار جهانی به خصوص برخی از کشورهای همسایه و تلاش آنان برای تحریف نام تاریخی خلیج فارس، به پیشنهاد شورای فرهنگ عمومی روز اخراج پرتغالی ها از تنگه هرمز ( 10 اردیبهشت ) را به عنوان روز ملی خلیج فارس نامگذاری کرد.

خلیج فارس همواره در طول تاریخ از اهمیت ویژه سیاسی و منطقه ای برخوردار بوده است و به دلیل داشتن موقعیت خاص جغرافیایی همواره مورد توجه کشورهای دیگر به ویژه کشورهای همسایه بوده است.

اکتشافات نفتی و غنای آب خلیج فارس از لحاظ مواد معدنی و غذایی، آنرا به حوضه آبی ارزشمندی تبدیل کرده است،از سوی دیگر مساله ای که این پهنه آبی را تهدید می کند چالش های محیط زیستی شامل انواع آلودگی های نفتی ، صنعتی و پساب ها است که سالانه حجم زیادی وارد خلیج فارس می شود.

ضیاء الدین الماسی مدیر کل آلودگی دریا در معاونت محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست به ایرنا گفت: خلیج فارس از جنبه های مختلف موقعیت جغرافیایی، میراث فرهنگی و ایجاد دوستی بین کشورها برای همکاری در حفاظت از آن از اهمیت بسیاری برخوردار است. اما در بخش هایی از توسعه مانند نفت و گاز و پتروشیمی کمتر به ملاحظات محیط زیستی خلیج فارس توجه شده است.

وی تاکید کرد: همواره ملاحظات توسعه ای، شغلی و شتاب رشد مد نظر بوده است از این رو ملاحظات محیط زیستی در اولویت های پایین تری قرار داشته است.

الماسی گفت: امروزه شاهد آلودگی هایی در بخش هایی از خلیج فارس به ویژه در خورموسی و نایبند هستیم، گونه های مختلف در دریا مانند علف های دریایی، آبسنگ های مرجانی ، پستانداران دریایی و لاک پشت ها مورد تهدید قرار می گیرند.

وی ادامه داد: همچنین در مناطق خارج از دریا یعنی سواحل نیز مشکلاتی را برای جانورانی مانند لاک پشت ها برای مکان های تخم گذاری آنها به وجود می آورد.

وی تاکید کرد: این موارد نشان می دهد که در برنامه های توسعه ای نیازمند یک بازنگری هستیم، یعنی باید محیط زیست همگام و کنار سایر اولویت ها قرار گیرد و تلاش شود تا در هر برنامه توسعه ای به بخش محیط زیست منطقه نیز توجه ویژه شود.

الماسی گفت: بنابر اعلام اداره کل محیط زیست استان هرمزگان سالانه 87 میلیون و 801 هزار و 248 متر مکعب فاضلاب شهری و خانگی در استان هرمزگان تولید می شود که از این میزان 25.5 درصد آن تصفیه می شود.

طبق این گزارش در بخش صنعتی سالانه 1 میلیون و 440 هزار و 144 متر مکعب فاضلاب تولید می شود که بدون احتساب آب سیستم های خنک کننده صنایع 72 درصد آن تصفیه می شود.

وی افزود: همچنین سالانه 233 هزار و 310 متر مکعب فاضلاب بیمارستانی تولید می شود که 80 درصد آن تصفیه می شود، بنابراین در مجموع از کل 89 میلیون و 474 هزار و 702 متر مکعب انواع فاضلاب در سال فقط 27 درصد آن تصفیه می شود.

به گفته وی استان هرمزگان دارای 16 شهر ساحلی است که فقط 5 شهر آن سیستم تصفیه فاضلاب دارد.

الماسی به ورود کشتی های سنگین به خلیج فارس اشاره کرد و گفت: بر اساس آمار موجود در سال 2009 از حدود 5 هزار کشتی بالای 300 تن وارد شده به بنادر ایران حدود 2 هزار فروند ( 33 تا 38 درصد ) تانکرهای نفتی بوده است که تخمین زده می شود در سال های اخیر 3 درصد رشد داشته است.

وی افزود: همچنین بر اساس آمارهای موجود روزانه حدود 14 میلیون بشکه نفت از تنگه هرمز صادر و وارد بازارهای جهانی شده است ، همچنین سالانه حدود 50 هزار کشتی از این تنگه عبور می کند که بیشتر آنها تانکرهای نفتی بوده است.

الماسی ادامه داد: تعداد کشتی ها و تانکرهای نفتی با وزن ناخالص 300 تن و بیشتر در ورودی به بنادر کشورهای منطقه حاشیه خلیج فارس و دریای عمان حدود 61 هزار فروند بوده که حدود 20 هزار فروند از آنها نفتکش بوده است.

وی با بیان اینکه تاثیری که توسعه به محیط زیست وارد کرده است اثرات سوء آن در حال بازگشت به انسان است گفت: سازمان محیط زیست برنامه مدونی برای حفاظت از محیط زیست پهنه آبی خلیج فارس دارد اما قطعا به تنهایی قادر به انجام آن نیست.

وی افزود: سرمایه گذاری دست اندرکارانی که فعالیشان موجب بروز تغییرات در محیط زیست می شود ، موجب بهبود کیفیت محیط زیست می شود.

مدیر کل آلودگی دریا ادامه داد: یک اصل عمومی وجود دارد که بهبود و بهسازی بر عهده نهاد یا فردی است که دارد تغییر و افت کیفیت را ایجاد می کند بنابراین انتظار داریم برنامه های موثر محیط زیستی با منابع و تجهیزات کافی از سوی تغییر دهندگان وضعیت محیط زیست اعمال شود.

وی به برنامه های محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست اشاره کرد و گفت: استقرار سیستم پایش برخط ( آن لاین ) در خلیج فارس یکی از برنامه ها است تا بتوانیم انواع آلاینده ها به ویژه آلاینده های نفتی را پایش کنیم که در حال خرید تجهیزات هستیم.

الماسی به پایش منابع آلاینده با منشاء سرزمینی به عنوان یکی دیگر از برنامه ها اشاره کرد و افزود: منابع آلاینده خلیج فارس در دو دسته شهری – خانگی و صنعتی تقسیم بندی می شود، سامانه ای را طراحی کردیم که اکنون تقریبا نهایی شده است که بر این اساس تمام نقاط آلاینده صنعتی شناسایی می شود که در حال انجام است.

وی اظهار کرد: بعد از شناسایی آلاینده ها و نقاط آلوده ، برنامه های کاهش آلایندگی را به دست اندرکاران آن اعلام می کنیم، مثلا در مورد آلاینده های شهری و خانگی وزارت نیرو موظف به احداث تصفیه خانه است که در حال انجام است اما به دلایلی مانند تامین اعتبار با تاخیر مواجه شده اند و سازمان محیط زیست هم به لحاظ برنامه ریزی به وزارت نیرو کمک می کند تا هر چه زودتر سیستم تصفیه خانه ها را کامل کند.

الماسی درباره پساب های صنعتی گفت: در این زمینه نیز با وزارت نفت به ویژه در خصوص کنترل پساب های صنعتی به ویژه در بخش پتروشیمی و نفت و گاز تعامل خوبی داریم.

وی ادامه داد: مقوله پسماندها نیز مساله دیگری است که با آن مواجه هستیم و جزو چالش های محیط زیست دریایی هستند که باید دفع پسماندها ساماندهی شود.

مدیر کل آلودگی دریا گفت: همچنین با سازمان بنادر و دریانوردی در زمینه مقابله با آلودگی ها تعامل خوبی برقرار کردیم که تخلیه آب توازن کشتی ها یکی از آنها است، بر این اساس مقرر شد که تجهیزات و تاسیسات تصفیه آب توازن در بنادر ایجاد شود که در حال انجام است.

وی افزود: همچنین برنامه ای در دست اجرا داریم که شناورها هم باید پسماندهای خود را به بنادر تحویل دهند که اکنون این کار انجام می شود که مساله مهم در این زمینه مدیریت صحیح این پسماندها بعد از دریافت است.

الماسی گفت: در حال انجام یک ممیزی مشترکی با سازمان بنادر و دریانوردی و وزارت نفت هستیم که بر اساس آن ممیزین آموزش های حرفه ای خواهند دید تا بتوانند این بررسی ها را انجام دهند، سیتسم این آموزش ها طراحی شده و اکنون در مرحله عقد قرار داد هستیم.

وی تاکید کرد: خلیج فارس و دریای عمان برای حفاظت نیاز به همکاری کشورهای حاشیه این پهنه ابی دارد از این رو کشورهای حاشیه این دو پهنه آبی تحت عنوان کنوانسیون کویت سازمان منطقه ای حفاظت از محیط زیست دریایی ( راپمی ) را تشکیل دادند و سازمان حفاظت محیط زیست همکاری خوبی با این سازمان دارد کارهای مشترکی را با هم دنبال می کنیم که یکی از آنها مدیریت پساب های شهری و دیگر پساب ها است.

خلیج فارس با حدود 2 هزار و 500 کیلومتر طول و 200 تا 300 کیلومتر عرض دارای مساحتی بیش از 239هزار کیلومتر مربع است. حداکثر عمق آن بین 90 تا 100 متر در اطراف جزیره تنب بزرگ، ابوموسی، لاوان و فارسی و عمق متوسط آن حدود 30 متر است.

بیش از هزار و 600 گونه ماهی ( حدود 500 گونه در خلیج فارس و هزار و 142 گونه در دریای عمان ) 15 گونه میگو، 10 گونه پستاندار دریایی، 5 گونه لاک پشت دریایی و بیش از 90 گونه پرنده و تنوع بسیار زیادی از پلانگتون ها است.

حدود 8 درصد از کل آبسنگ های جهان با بیش از 50 گونه در خلیج فارس و دریای عمان یافت می شوند که دو سوم آن به علت آلودگی نفتی در معرض خطر و نابود ی قرار دارند.

تخمین زده شده است که سالانه جمعیتی بیش از 22 میلیون قطعه پرنده هر سال زمستان را در این منطقه می گذرانند.

جنگل های مانگرو تاکنون در 65 کشور جهان شناسایی شده اند شامل 63 گونه از 17 خانواده و 24 جنس هستند که دو گونه حرا و چندل در ایران پراکنش دارند.

انواع پستانداران دریایی، لاک پشت های دریایی، کوسه کولی کر و اسبک ماهی گونه های در معرض خطر و نیازمند حمایت و حفاظت خلیج فارس هستند.

*** پدیده های قدیم و جدید 

بخش زیادی از اثرات سوء اکوسیستم دریایی خلیج فارس به علت تغییرات فیزیکی در ساحل است که در این رابطه می توان به استحصال زمین بیش از حد توان خلیج فارس اشاره کرد، لایروبی بنادر نیز از جمله این فعالیت ها به شمار می رود.

** جنگ های متعدد در سال های گذشته فشار مضاعفی بر اکوسیستم خلیج فارس وارد کرده است، هشت سال جنگ تحمیلی و هدف گیری پالایشگاه ها، ترمینال های نفتی و حتی به صورت مستقیم به آتش کشیدن نفتکش ها موجب ورود مواد نفتی به خلیج فارس شد.

اما بدترین و مخرب ترین حادثه برای خلیج فارس ورود 9 میلیون بشکه نفت خام از چاه های کویت بوده است ، در واقع آلودگی نفتی بزرگترین تهدید محیط زیستی خلیج فارس است.

– نشست ریزگردها از جمله پدیده های نوظهوری است که محیط زیست خلیج فارس را با تهدید مواجه کرده است، حدود هزار تن ریزگرد به ازای یک کیلومتر مربع در محیط خلیج فارس نشست می کند.

– تخلیه غیر اصولی و غیر مهندسی تلخاب آب شیرین کن ها یکی دیگر از تهدیدات جدی برای اکوسیستم خلیج فارس به شمار می رود ، از تعداد 22 هزار واحد آب شیرین کن ، 60 درصد در منطقه خاورمیانه خصوصا کشورهای عربی حاشیه نشین خلیج فارس استفاده می کنند ، تخلیه تلخاب موجب افزایش شوری ، بالارفتن غلظت عناصر و همچنین افزایش دما و کدورت آب می شود.

– ورود گونه های غیر مهاجم از طریق تخلیه غیر قانونی آب توازن کشتی ها تهدید جدی برای حیات خلیج فارس به شمار می آید.

*** صیادی 

برخلاف دریاهای نسبتا پایدارتر مناطق گرمسیری ، محیط غالبا خشک و نیمه خشک گرمسیری محدوده خلیج فارس و دریای عمان به طور معمول دارای تنوع کمتری از گونه های ماهیان است، خلیج فارس بیش از 500 گونه ماهی دارد که بیشتر آنها سطح زی یا بستر زی هستند.

برای سایر زیستگاه ها نیز حدود 125 گونه شناسایی شده است، وجود گونه های بستر زی ، گونه های مربوط به مناطق مرجانی، گونه های مزوپلاژیک و سطح زی ، ماهیان باتی پلاژیک و بستر زی موجب رونق فعالیت صیادی در این منطقه شده است.

به طوری که حدود 150 هزار صیاد با حدود 12 هزار فروند شناور معادل 500 هزار فرصت شغلی و تولیداتی معادل 374 هزار تن آبزیان را فراهم آورده اند.

فشار اضافی بر منابع آبزیان و استفاده ناصحیح از تورهای غیر متعارف آسیب های جدی به منابع خلیج فارس وارد کرده است.

*** آلودگی فاضلاب 

حدود 12 درصد از کل جمعیت کشور در استان های همجوار با خلیج فارس و دریای عمان یعنی خوزستان، بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان اقامت دارند، در سال 1380 از مجموع بیش از 5 میلیارد متر مکعب آب شرب تامینی در جوامع شهری و روستایی کشور، استان های ساحلی خلیج فارس و دریای عمان حدود یک میلیارد متر مکعب جهت اینگونه مصارف استفاده کرده اند.

از میان کارگاه های صنعتی دارای فاضلاب های صنعتی در استان های خلیج فارس و دریای عمان بیش از 52 درصد دارای سیستم تصفیه فاضلاب هستند، در استان هرمزگان 80 درصد کارگاه های صنعتی دارای تاسیسات تصفیه فاضلاب هستند. این در حالی است که استان خوزستان بیشترین مقدار فاضلاب صنعتی کشور را تولید می کند و از میان واحدهای دارای فاضلاب صنعتی خود ، حدود 41 درصد مجهز به سیستم تصفیه فاضلاب هستند.

به علاوه بیش از 30 درصد فاضلاب های صنعتی استان خوزستان به رودخانه های موجود در سطح استان به ویژه کارون و دز تخلیه می شود و 76 درصد فاضلاب تولیدی معادن فعال در سطح این استان به اراضی متروکه و مابقی نیز مجددا به رودخانه ها دفع می شوند.

بر اساس مطالعات انجام شده توسط مشاوران سازمان منطقه ای حفاظت از محیط زیست دریایی خلیج فارس و دریای عمان ( راپمی ) در سال 1386 سالانه حدود 2 میلیارد متر مکعب فاضلاب و پساب خانگی وارد منطقه دریایی خلیج فارس و دریای عمان می شود، از مجموع پساب های صنعتی وارد شده به دریا، 48 درصد از نیروگاه ها ، 28 درصد از طریق صنایع پالایش نفت و 19 درصد از صنایع پتروشیمی است.

در مجموع کل فاضلاب های شهری استان هرمزگان به رقم 47 میلیون متر مکعب در سال می رسد.

وزارت نیرو بر حسب مصوبات هیات دولت، موظف شده است تا برای شهرهای بالای 30 هزار نفر اقدام به ساخت تصفیه خانه فاضلاب شهری کند که متاسفانه عملکرد خوبی نداشته است، به عنوان مثال تصفیه خانه ایجاد شده در شهر بندرعباس فقط پاسخگوی جمعیت 300 هزار نفر است در حالی که جمعیت این شهر در حال حاضر 500 هزار نفر است.

طبق برآورد راپمی در مورد تصفیه فاضلاب در منطقه ، فقط 700 میلیون متر مکعب از کل فاضلاب تولیدی در حوزه خلیج فارس ( شامل 8 کشور ) تصفیه و به خلیج فارس تخیله می شود مابقی بدون تصفیه وارد خلیج فارس می شود.

No tags for this post.