یادداشت محمدحسین آشتیانی، دبیرکارگروه توسعه صنایع خلاق معاونت فناوری و نوآوری وزات علوم
پارک علم و فناوری یزد: صنایع خلاق، راهی به آینده
محمدحسین آشتیانی، دبیرکارگروه توسعه صنایع خلاق معاونت فناوری و نوآوری وزات علوم، تحقیقات و فناوری طی یادداشتی اختصاصی که در اختیار خبرگزاری سینا گذاشته است، به بررسی صنایع خلاق و زیست بوم خلاق پرداخته است. در این یادداشت آمده است:
به گزارش خبرگزاری سینا، جان هاوکینز در سال 2001 کتاب مشهوری (اقتصاد خلاق) را نگاشت که جان کلامش این بود (ساختارهای اقتصاد جهانی در قرن بیست و یک از مسیر اقتصاد صنعتی و اقتصاد دانش محور عبور و بزودی هویتی خلاق محور خواهند یافت.)امروز در سال 2025 در بسیاری از کشورها به‌سوی سیاست‌گذاری فعال در حوزه صنایع خلاق گام برداشته‌اند. در حقیقت ملل توسعه یافته مسیر رشد خود را بر مبنای اقتصاد مبتنی بر ایده، نوآوری و فرهنگ بازتعریف کرده‌اند. در اقتصاد صنعت‌محور، ارزش اقتصادی عمدتاً از تولید فیزیکی کالاها حاصل می‌شود. با گذار به اقتصاد دانش‌محور، اهمیت فناوری، تحقیق و توسعه، و سرمایه انسانی افزایش یافت. اما در صنایع خلاق ، خلاقیت انسانی، بیان فرهنگی، و ارزش‌افزوده از طریق طراحی و محتوا به عواملی بنیادی تبدیل شده اند که مزیت رقابتی را برای هر نوع محصولی رقم میزنند. ایران ما نیز برای پیشرفت و آبادانی خود نیز چاره ای جز قرار گیری در این مسیر ندارد. توسعه این مسیر نیازمند حرکات و جنبش های تسهیلگری با مشارکت توامان حکمرانی و مردم است. در این میان پارک‌های علم و فناوری با ارائه منابع، آموزش امکانات و فضاهای کاری مناسب، به صنایع خلاق کمک می‌کنند تا با خلاقیت و نوآوری، ارزش اقتصادی و فرهنگی بیشتری ایجاد کنند. همچنین می توانند با ارائه فرصت‌های بازاریابی، همکاری، آموزشی و تحقیق و توسعه، توسعه و پیشرفت صنایع خلاق را تسهیل کنند. در این میان پارک علم و فناوری یزد بدلیل قرارگیری در مرکز جغرافیای خلاق استان، بهره از پیشینه تاریخی (قرارگیری پارک در کارخانه اقبال بعنوان یکی از مراکز تاریخی یزد) و ظرفیت‌های انسانی نوآور، یکی از مستعدترین مناطق کشور برای توسعه زیست‌بوم صنایع خلاق است.
یزد مصداقی بارز از تنوع جغرافیای خلاق ایرانی
اقتصاد خلاق، بر پایه ارزش‌افزوده حاصل از خلاقیت، نوآوری و سرمایه فرهنگی بنا شده است. بسیاری از کشورها با راه‌اندازی سیاست‌هایی در حوزه صنایع فرهنگی، هنرهای دیجیتال، طراحی، مد، فناوری‌های رسانه‌ای و خدمات خلاق، به توسعه پایدار شهری و منطقه‌ای دست یافته‌اند.عمده کشورهایی که در این سیاست موفق بوده اند توجه به ایجاد انواع جغرافیای خلاق را سرلوحه برنامه عملیاتی خویش قرار داده اند. در این میان یزد به‌عنوان یک شهر میراث جهانی، تعدد و تنوع رشته های خلاق و در عین حال برخوردار از دانشگاه‌ها، پارک علم و فناوری فعال و اکوسیستم نوآوری، می‌تواند به الگویی ملی در توسعه انواع جغرافیای خلاق تبدیل شود. با این حال، فقدان نهادی یکپارچه و کارآمد، پراکندگی سیاست‌ها و نبود اهرم هماهنگ‌کننده از جمله چالش‌های بنیادین این مسیر است. شکل گیری این نهاد نیازمند طراحی یک شاکله چند ضلعی است تا اهرمی برای توسعه صنایع خلاق یزد گردد.
ضلع نخست: مدیریت یکپارچه فعالیت‌های خلاق در پارک علم و فناوری
در حال حاضر، شرکت‌ها و تیم‌های فعال در حوزه صنایع خلاق ، به‌صورت نسبتاً پراکنده و فاقد ساختار حمایتی متمرکز فعالیت می‌کنند. بر اساس تجربیات بین‌المللی مانند Design Singapore Council موفقیت این حوزه نیازمند ایجاد یک نهاد تخصصی در درون پارک علم و فناوری است که با ساختار مدیریتی مستقل، وظایف زیر را بر عهده بگیرد:
شناسایی و جذب تیم‌های مستعد خلاق ،طراحی زیرساخت های هویت دار فرهنگی، شبکه سازی فعالان زیست بوم،تشکیل شبکه حمایتی اختصاصی (به‌ویژه در حقوق مالکیت فکری، صدور مجوز، تأمین مالی و صادرات)،منتورینگ و اتصال به بازارهای ملی و بین‌المللی محصولات خلاق از جمله ماموریت هایی است که در این یکپارچه سازی باید لحاظ گردد.
ضلع دوم: حکمرانی مشارکتی از طریق کارگروه استانی صنایع خلاق
با توجه به میان‌رشته‌ای بودن صنایع خلاق، سیاست‌گذاری آن نیازمند هماهنگی بین نهادهایی چون استانداری، شهرداری، اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی، پارک علم و فناوری، میراث فرهنگی و گردشگری ،دانشگاه‌ها، اتاق بازرگانی و نهادهای صنفی خصوصی است. بهره مندی از تجربه خوشه های صنعتی یزد می تواند عاملی برای ترسیم بهتر نقشه عملکرد کارگروه است. تشکیل یک کارگروه استانی صنایع خلاق با محوریت استانداری و مدیریت اجرایی پارک علم و فناوری می‌تواند بستری برای هماهنگی میان‌سازمانی ،تدوین بسته‌های حمایتی مشترک، تعریف و اجرای خوشه تخصصی،نظارت بر اثرگذاری سیاست‌ها و…باشد.فلسفه این کارگروه مبتنی بر مفهوم «حکمرانی شبکه‌ای» است که در ادبیات سیاست‌گذاری به‌عنوان روشی برای مشارکت چند سطحی و حل مسائل پیچیده توصیه شده است.
ضلع سوم: لزوم شکل گیری فضای تعاملی خلاق
یکی از حلقه‌های مفقوده زیست‌بوم خلاق یزد، نبود فضایی تعاملی برای شکل گیری تیم ها و جامعه خلاق است. زنجیره ای از ادراک صحیح از پیرامون،شهرسازی متناسب و سبک زیست مردم در دنیای سنتی به نحوی بود که روند خلاقیت بصورت خودکار فراهم می گشت و مردم را وارد چرخه تولید خلاق می کرد . اما اکنون در یزد فقدان این زنجیره منجر به ان شده است که ایجاد یک فضای تعاملی خلاق ضروری بنظر برسد. این مهم می تواند مزایای پیش رو را به ارمغان بیاورد
1:کمک به شکل گیری جامعه خلاق از طریق ایجاد سکویی ثابت برای تعامل اجتماعی
2:نقش «ویترین» برای معرفی محصولات خلاق یزد به جامعه، سرمایه‌گذاران و گردشگران
3:بستری برای برندسازی منطقه‌ای و جذب حمایت های ملی و بین المللی.
ضلع چهارم: توانمندسازی تخصصی از طریق برنامه منتورینگ هدفمند
بر اساس مطالعات جهانی، یکی از چالش‌های رایج در صنایع خلاق، عدم توانمندی تیم‌ها در عبور از مرحله ایده به بازار است. در یزد نیز، تیم‌های خلاق با چالش‌هایی چون طراحی ضعیف محصول، ناآشنایی با مدل‌های تجاری‌سازی، و فقدان مسیر بازاریابی مواجه‌اند.
ضلع پنجم: ایجاد خوشه تخصصی صنایع خلاق با رویکرد سیاست‌گذاری صنعتی منطقه‌ای
تجربه توسعه فناوری و نوآوری در بسیاری از کشورها نشان داده است که خوشه‌های صنعتی، به‌ویژه در حوزه صنایع خلاق، نقش کلیدی در خلق مزیت رقابتی منطقه‌ای دارند. خوشه‌ها با گردهم‌آوردن بازیگران کلیدی یک حوزه (شرکت‌ها، مراکز تحقیق و توسعه، نهادهای دولتی، سرمایه‌گذاران و دانشگاه‌ها) در یک فضای جغرافیایی و نهادی، بستر لازم برای هم‌افزایی، نوآوری ، انتقال دانش ،برندینگ و توسعه بازار را فراهم می‌کنند.
ضلع ششم: تشخص بخشی به جغرافیای خلاق یزد
هویت فرهنگی، خلاقیت اجتماعی و زیست‌بوم نوآوری می‌توانند به مزیتی متمایز برای شهرها و مناطق تبدیل شوند و نقشی کلیدی در جذب سرمایه، گردشگر، نیروی انسانی خلاق و فرصت‌های جهانی ایفا کنند .یزد با دارا بودن شاخص‌هایی چون:
پیشینه تاریخی و معماری منحصربهفرد ،میراث فرهنگی غنی،آیین‌های اصیل فرهنگی و مذهبی ،ظرفیت‌های نوآوری فناورانه در پارک علم و فناوری و دانشگاه‌ها و ترکیب منحصربهفرد هویت بومی و زیرساخت های صنعتی می‌تواند به‌عنوان یک منطقه خلاق در سطح ملی و منطقه‌ای تشخص یابد که در این میان پارک علم و فناوری یزد می تواند اهرمی تسهیلگر باشد که بازیگران اصلی این هویت را در کنار هم به گرد آورد.
بی تردید یزد با توجه به هندسه شش ضلعی شکل گیری زیست بوم خلاق می‌تواند در آینده‌ای نزدیک به الگویی پیشرو در تشخص یازی خوشه های خلاق در ایران تبدیل شود، و زیرساخت لازم برای تبدیل صنایع خلاق بومی و نیروهای انسانی مستعد به سرمایه اجتماعی، اقتصادی و جهانی را فراهم آورد.
