از سی‌وششمین نمایشگاه کتاب چه خبر؟/ 2300 ناشر در راه مصلی
حدود دوازده روز به شروع یکی از بزرگ‌ترین رویداد‌های فرهنگی کشور باقی مانده و اخبار حاکی از آن است که نمایشگاه کتاب تهران امسال می‌تواند تحولات قابل توجهی را در بخش‌های مختلف، ازجمله کودک و نوجوان، دانشگاهی و خارجی رقم بزند. در این گزارش، به تحولات مهمی که ممکن است نمایشگاه امسال کتاب تهران داشته باشد، پرداخته می‌شود ازجمله حضور ناشران مختلف، مشکلات جانمایی و تأثیرات این رویداد بر بازار کتاب و کتابفروشی‌ها.
ثبت نام بیش از ۲۳۰۰ ناشر
به گزارش خبرگزاری سینا، آمار کلی نشان می‌دهد علاقه ناشران برای حضور در نمایشگاه کتاب نه‌تنها کاهش نیافته، بلکه در برخی حوزه‌ها رشد هم داشته است. تا پایان مهلت ثبت‌نام، بیش از ۲۳۰۰ ناشر برای حضور در این رویداد اعلام آمادگی کرده‌اند. از این میان، ۱۶۲۶ ناشر در بخش فیزیکی و بیش از ۲۳۶۰ ناشر در بخش مجازی حضور خواهند داشت. با پایان بررسی مدارک و شرایط، فهرست نهایی به‌زودی منتشر خواهد شد. حالا همه چشم‌انتظارند تا ببینند نمایشگاه امسال، با تمام چالش‌ها و تغییراتش، چه تجربه‌ای برای ناشران، کتاب‌دوستان و خانواده‌ها رقم خواهد زد.
نبود 4 ناشر نه در حضوری نه در مجازی
طبق گزارش خبرگزاری تسنیم، درحالی‌که نمایشگاه کتاب تهران همچنان یکی از بزرگ‌ترین رویداد‌های فرهنگی کشور است، برخی ناشران از حضور در این رویداد خودداری کرده‌اند. ازجمله این ناشران می‌توان به انتشارات «قطره»، «مرکز»، «نی» و «نیستان» اشاره کرد که امسال نه تنها در بخش فیزیکی، بلکه در بخش مجازی نیز هیچ‌گونه حضوری نخواهند داشت. نشر مرکز، به‌عنوان یکی از ناشران قدیمی و شناخته‌شده، از سال‌ها قبل تصمیم گرفته که در هیچ‌کدام از دوره‌های نمایشگاه حضور فیزیکی یا مجازی نداشته باشد. دلیل این تصمیم نیز به گفته مسئولان این انتشارات، حمایت از کتابفروشی‌های مستقل و به‌ویژه کتابفروشان شهرستانی است. نشر مرکز معتقد است نمایشگاه کتاب تهران تبدیل به فضایی برای فروش بیشتر ناشران بزرگ شده و دیگر جنبه‌های فرهنگی و آموزشی آن کمرنگ شده است. این انتشارات از آن زمان به‌طور مرتب اعلام کرده به‌جای حضور در این نمایشگاه، تلاش می‌کند از کتابفروشی‌ها، به‌ویژه در شهر‌های دورتر حمایت کند.
انتشارات قطره نیز از سال ۱۳۹۷ سیاست مشابهی را در پیش گرفته و تصمیم به عدم حضور در نمایشگاه گرفته است. قطره به‌ویژه با توجه به مشکلاتی که ناشران کوچک در مواجهه با فضای تجاری نمایشگاه داشته‌اند، حضور خود را به‌طور کامل قطع کرده و همواره تأکید کرده این تصمیم برای حمایت از کتابفروشان محلی در شهرستان‌ها است. آن‌ها بر این باورند که نمایشگاه به‌جای فضایی فرهنگی، تبدیل به بازاری برای رقابت‌های تجاری شده که سود آن بیشتر به جیب ناشران بزرگ می‌رود تا کتابفروشان مستقل.
در همین راستا، انتشارات نیستان که چند سالی است در بخش فیزیکی نمایشگاه حضور ندارد، امسال نیز به دلیل مشکلات زیرساختی، احتمالاً در بخش مجازی هم نخواهد بود. این انتشارات نیز همچون قطره و مرکز، عدم حضور خود را به دلایل مشابه اعلام کرده و هدف اصلی آن‌ها همچنان حمایت از کتابفروشان محلی و جلوگیری از گسترش فضای تجاری در نمایشگاه است.
ماجرای غیبت این ناشران، صرفاً به سال جاری محدود نمی‌شود. این جریان که از سال ۱۳۹۷ آغاز شد، درواقع بازتابی از نگرانی‌هایی است که در بین ناشران کوچک و کتابفروشان مستقل در خصوص «فروشگاهی‌شدن» نمایشگاه کتاب تهران وجود دارد. منتقدان می‌گویند نمایشگاه که زمانی به‌عنوان یک رویداد فرهنگی برای معرفی آثار جدید و گفتمان‌های فرهنگی مهم شناخته می‌شد، به مرور زمان به یک بازار تجاری بزرگ برای ناشران تبدیل شده است. در این فضا، ناشران بزرگ بیشترین بهره‌برداری را از حضور در این نمایشگاه می‌کنند و در مقابل، کتابفروشان شهرستانی که در بیشتر مواقع نمی‌توانند به‌طور مؤثر در نمایشگاه حضور پیدا کنند، متضرر می‌شوند. آن‌ها اذعان دارند فشار اقتصادی ناشی از این شرایط موجب تعطیلی یا تغییر کاربری بسیاری از کتابفروشی‌ها شده است.
این انتقادها سال‌هاست که تکرار می‌شود و هر سال در آستانه برگزاری نمایشگاه بیشتر به چشم می‌آید. اما مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی همچنان وعده می‌دهند در ماه‌های آینده برنامه‌هایی برای حمایت از کتابفروشی‌ها و جبران خسارات ناشی از این روند اتخاذ خواهند کرد.
31 هزار کتاب جدید برای کودک و نوجوان
پیش‌بینی‌ها از افزایش ۲۰ درصدی حضور ناشران در بخش کودک و نوجوان حکایت می‌کند و این یعنی شور و شوق جدیدی در انتظار علاقه‌مندان به کتاب‌های این بخش است. با بیش از ۳۱ هزار عنوان کتاب جدید که به این بخش اختصاص یافته، به نظر می‌رسد سال جاری می‌تواند دوره‌ای متفاوت و پررونق باشد. اما همان‌طور که در این‌گونه رویداد‌های بزرگ همواره اتفاق می‌افتد، باید منتظر ماند و دید که آیا این پیش‌بینی‌ها در عمل تحقق می‌یابند و آیا فضای نمایشگاه توانایی پاسخگویی به این حجم از تحولات را خواهد داشت یا نه.
در میان ۲۴۰ ناشری که تاکنون برای حضور در سی‌وششمین دوره نمایشگاه کتاب تهران ثبت‌نام کرده‌اند، بیش از ۳۱ هزار عنوان کتاب جدید برای کودکان و نوجوانان آماده عرضه است. این تنوع و تنفس جدید در بازار کتاب، با همه جذابیت‌های خود، بدون چالش نیز نخواهد بود. یکی از مسائل مهمی که همچنان محل بحث بوده و هست، حضور ناشران «کتاب‌ساز» در این بخش از نمایشگاه است. این ناشران که به‌دلیل محتوای نامطلوب و غیراصیل‌شان همواره مورد انتقاد قرار گرفته‌اند، امسال نیز در بخش کودک و نوجوان دو نماینده خواهند داشت. این موضوع، که همیشه زیر ذره‌بین منتقدان بوده، همچنان برای بسیاری از فعالان این حوزه یک دغدغه به شمار می‌رود. به نظر می‌رسد نمایشگاه امسال می‌تواند از جنبه‌های مختلف به‌ویژه در بخش کودک و نوجوان متفاوت از دوره‌های گذشته باشد، اما باید دید در عمل، این تغییرات چه نتایجی در پی خواهند داشت.
محمدتقی حق‌بین، مسئول کارگروه بخش کودک و نوجوان نمایشگاه، در پاسخ به این پرسش که آیا امکان جلوگیری از حضور این ناشران وجود دارد، می‌گوید: «ما متأسفانه به لحاظ قانونی نمی‌توانیم جلوی ثبت‌نام این ناشران را بگیریم، چون آن‌ها مجوز فعالیت از وزارت فرهنگ دارند و ما هیچ ابزار قانونی برای محدود کردنشان نداریم. برای جلوگیری از ورودشان نیاز به دستور ویژه از وزارت ارشاد داریم.» اما او ادامه می‌دهد که در شرایط فعلی، سعی دارند با جانمایی دقیق‌تر، این ناشران را در مکان‌هایی قرار دهند که کمتر در معرض دید باشند و مخاطب‌ها کمتر با آن‌ها روبه‌رو شوند.
در کنار این موضوع، حق‌بین به یکی دیگر از چالش‌های همیشگی نمایشگاه اشاره می‌کند: کمبود فضا. درحالی‌که تنها ۷ هزار مترمربع به بخش کودک و نوجوان اختصاص داده شده، اما درخواست‌ها برای فضای بیشتر به بیش از ۱۳ هزار مترمربع رسیده است. او توضیح می‌دهد: «با توجه به محدودیت‌های موجود در فضای مصلی، امکان جانمایی ایدئال وجود ندارد و ما باید تلاش کنیم تا همه ناشران در دو سالن شمالی و جنوبی جانمایی شوند.» در این میان، شایعاتی هم مطرح است که می‌گویند برخی غرفه‌ها به دلیل نزدیکی به هیئت مدیره انجمن، موقعیت بهتری دارند، اما حق‌بین این نکته را رد کرده و تأکید می‌کند که در واقعیت، محدودیت‌های ساختاری مصلی دست آن‌ها را بسته است و از این‌رو، نمی‌توانند خواسته‌های همه ناشران را برآورده کنند. او در پایان اضافه می‌کند که پس از جلسه‌ای که با اعضای انجمن برگزار کرده، متوجه شده است نزدیک به ۹۰ درصد از ناشران از وضعیت جانمایی‌ها ناراضی بوده‌اند. او می‌گوید: «ما هم ناراحتیم که نمی‌توانیم همه‌چیز را طبق خواسته ناشران انجام دهیم، اما فضا و ساختار موجود واقعاً محدود است.»
حضور 230 ناشر دانشگاهی
با نزدیک شدن به آغاز سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، شور و هیجان خاصی در فضای نشر به‌وجود آمده است. امسال، تغییرات قابل‌توجهی در روند برگزاری این رویداد بزرگ فرهنگی به چشم می‌خورد؛ از حضور پررنگ ناشران دانشگاهی گرفته تا ورود کتاب‌های خارجی، همه و همه نوید برگزاری یک نمایشگاه متفاوت و جذاب را می‌دهند. اما در این میان، صحبت‌های مدیران و فعالان حوزه نشر، گویای اهمیت این تحولات و چالش‌های پیش رو است.
محمود آموزگار، مدیر نشر «کتاب آمه» و رئیس سابق اتحادیه ناشران تهران، یکی از کسانی است که به این تغییرات توجه ویژه‌ای داشته است. او معتقد است واگذاری امور اجرایی نمایشگاه به ناشران، گام مثبتی در مسیر بهتر شدن این رویداد است. آموزگار از سال‌ها پیش به دنبال این بود حلقه‌های مختلف زنجیره نشر به درستی با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. او اشاره می‌کند این تغییرات ابتدا از دولت یازدهم شروع شد و پس از چند سال، همکاری دولت و بخش خصوصی در برگزاری نمایشگاه نتیجه خوبی به‌دنبال داشته است. بااین‌حال، آموزگار از غفلت‌هایی هم سخن می‌گوید و از امید‌هایی که برای تغییرات در آینده دارد.
یکی از موضوعاتی که آموزگار بر آن تأکید دارد، تغییرات در رابطه با حضور کتابفروشان است. او می‌گوید در سال‌های گذشته، حضور کتابفروشان در نمایشگاه باعث می‌شد تا نمایشگاه به سمت فروشگاه بزرگ کتاب برود و این روند از ماهیت اصلی نمایشگاه فاصله می‌گرفت. خوشبختانه امسال این مشکل حل شده و نمایشگاه به سمت تبدیل شدن به یک رویداد نمایشگاهی واقعی، نه فقط فروشگاهی، حرکت کرده است.
در کنار این تحولات، بخش دانشگاهی نمایشگاه نیز دچار تغییرات اساسی شده است. امسال ۲۳۰ ناشر دانشگاهی برای حضور در نمایشگاه ثبت‌نام کرده‌اند که از این تعداد ۲۰۰ ناشر غرفه‌های مجزا خواهند داشت. تغییر مکان این بخش به رواق شرقی نیز به این معناست که خانواده‌ها به راحتی می‌توانند از این بخش بازدید کنند؛ اتفاقی که سال‌ها بود به دلیل جانمایی نامناسب از آن غفلت می‌شد. اما شاید جذاب‌ترین تحول، ورود ناشران خارجی به نمایشگاه باشد. محموله‌های کتاب از کشور‌های مختلف، از لبنان و عراق گرفته تا ناشران لاتین، در راه تهران هستند و به‌زودی به گمرک نمایشگاه وارد خواهند شد. این حجم از کتاب‌های خارجی، به‌ویژه در موضوعات حوزوی و مذهبی، نشان‌دهنده اهمیت جهانی نمایشگاه است و به جذابیت آن می‌افزاید. این تغییرات نوید یک نمایشگاه پرشور و پربار را می‌دهند، اما به‌طور قطع باید منتظر ماند و دید که در عمل، این تحولات چه تأثیری بر کیفیت نمایشگاه و تجربه بازدیدکنندگان خواهند گذاشت.
