بازار ۱۱هزار میلیارد ریالی نانو در حوزه بهداشت و درمان

استفاده از فناوری‌های نوین نانو در حوزه سلامت موجب ایجاد بازاری به ارزش ۱۱هزار میلیارد ریال در ایران شده، این در حالی است که دارورسانی با ۴۰ درصد سهم، نقش پیشتاز را در این بازار رو به رشد ایفا می‌کند.

استفاده از نانوذرات و فناوری‌های نوین در حوزه سلامت، علاوه بر بهبود کیفیت محصولات، بازار قابل توجهی را نیز ایجاد کرده است. بر اساس آمارهای ارائه شده از سوی ستاد توسعه فناوری‌های نانو، حجم بازار نانو در بخش سلامت و بهداشت ایران در ابتدای سال ۱۴۰۳ به ۱۱هزار میلیارد ریال رسیده است که شامل حوزه‌های پیشگیری، تشخیص و درمان می‌شود. در این میان، دارورسانی با سهم ۴۰درصدی، پیشتاز است.

محصولات نانویی در حوزه سلامت و بهداشت به طور کلی در سه دسته تقسیم می‌شوند: بخش «پیشگیری» با ۵۱‌درصد، بیشترین سهم بازار را به خود اختصاص داده و فناوری‌های نانو برای افزایش ایمنی، کاهش عفونت‌ها و بهبود فرآیندهای پیشگیرانه به کار می‌روند. بخش «درمان» با ۴۵درصد، دومین بخش بزرگ بازار، شامل کاربردهای نانو در دارورسانی، ترمیم بافت‌ها و بهبود درمان‌های پزشکی را به خود اختصاص داده است و بخش «تشخیص» با ۴درصد، کمترین سهم را در این میان دارد، فناوری‌های نوظهور در این حوزه می‌توانند تحولی در تشخیص زودهنگام بیماری‌ها ایجاد کنند.

سهم پایین بخش تشخیص (۴درصد)، در مقایسه با بخش‌های پیشگیری (۵۱درصد) و درمان (۴۵درصد) دلایل متعددی دارد، به طور مثال بسیاری از فناوری‌های تشخیصی مبتنی بر نانو، مانند حسگرهای زیستی و نانوبیومارکرها، نیازمند تجهیزات پیشرفته و سرمایه‌گذاری‌های سنگین هستند همچنین بیشتر بودجه‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها در بخش سلامت ایران به حوزه‌های پیشگیری و درمان اختصاص می‌یابد. دولت معمولاً بر پیشگیری به عنوان راهی کم‌هزینه‌تر برای کاهش بار بیماری‌ها تأکید دارد، در حالی که درمان به دلیل نیازهای فوری بیماران و بازار گسترده دارویی، سرمایه‌گذاری بالایی را جذب می‌کند.

گفتنی است، توسعه فناوری‌های نانو در پیشگیری (مانند ماسک‌های نانویی و پوشش‌های ضدویروس) با هزینه‌های کمتر و فرآیندهای ساده‌تری همراه است.

در حوزه فناوری‌های به‌کار رفته، توزیع سهم‌های مختلف بازار متفاوت است؛ بخش دارورسانی با سهم ۴۰درصدی، بیشترین سهم را در بین فناوری‌های نانو دارد و شامل حامل‌های لیپیدی (۱۲ درصد) و کنژوگه (۲۸ درصد) است. این آمار نشان‌دهنده رشد بالای فناوری‌های هدفمند دارورسانی است. از مهم‌ترین مزایای فناوری نانو در دارورسانی هدفمند، افزایش اثربخشی داروها و کاهش عوارض جانبی آن‌ها است. با استفاده از نانوحامل‌ها، داروها می‌توانند به طور مستقیم به بافت هدف برسند و از تأثیر منفی بر سلول‌های سالم جلوگیری کنند. این ویژگی به‌ویژه در درمان سرطان و بیماری‌های مزمن اهمیت زیادی دارد. در سال‌های اخیر، تحقیقات گسترده‌ای در زمینه نانولیپوزوم‌ها، نانوذرات پلیمری، نانوسیال‌ها و نانوامولسیون‌ها در ایران انجام شده است. بسیاری از این فناوری‌ها به مرحله تولید صنعتی و تجاری‌سازی رسیده‌اند و محصولات دارورسانی نانویی، سهم بالایی از بازار نانو سلامت ایران را به خود اختصاص داده‌اند.

در این میان، نانوآمیزه‌های غیرپلیمری با سهم ۱۸درصدی در تولید تجهیزات و وسایل پزشکی مقاوم به خوردگی و افزایش استحکام، کاربرد دارند. نانوپوشش‌ها (PVD) نیز با سهم ۱۴ درصدی نقش مهمی در بهبود مقاومت سطحی ابزارها و تجهیزات پزشکی ایفا می‌کند. نانوکلوئید که در داروسازی و بهبود عملکرد داروها مؤثر هستند ۱۳درصد سهم دارند. الکتروریسی که کاربرد اصلیشان در تولید مواد زیست‌سازگار برای کاربردهای پزشکی و مهندسی بافت است سهم ۹درصدی دارند. باندهای آنتی‌باکتریال، فیلترها و زخم‌پوش‌ها از جمله محصولاتی هستند که با استفاده از الکتروریسی تولید می‌شوند و در نهایت، کیت‌های تشخیص سهم ۲درصدی و سایر فناوری‌ها با سهم ۴درصدی در حال توسعه و ورود به بازار هستند.

گفتنی است بازار نانو در حوزه سلامت و بهداشت ایران در حال رشد است و سهم قابل‌توجهی را در صنایع مرتبط به خود اختصاص داده است. تمرکز اصلی این بازار بر پیشگیری و درمان است و فناوری‌هایی مانند دارورسانی نانویی، نانوپوشش‌ها و نانوکلوئیدها بیشترین سهم را در آن دارند. در عین حال، چالش‌هایی مانند وابستگی به واردات تجهیزات، کمبود سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه و عدم آگاهی عمومی در این حوزه وجود دارد. با این حال، فرصت‌های مناسبی برای رشد این بازار از جمله افزایش حمایت‌های دولتی، توسعه بازارهای صادراتی و بهبود زیرساخت‌های تحقیقاتی وجود دارد. با اتخاذ راهبردهای مناسب، ایران می‌تواند جایگاه خود را در این حوزه تقویت کرده و از ظرفیت‌های فناوری نانو در سلامت و بهداشت به بهترین نحو بهره‌برداری کند.