بررسی افزایش بودجه صداوسیما در سال ۱۴۰۴؛
اولویت‌بندی ناعادلانه یا ضرورت رسانه‌ای؟/اینفوگرافی بودجه
دولت بخش دوم لایحه بودجه سال 1404 را به مجلس فرستاد، یکی از بخش‌های این لایحه مربوط به نهادهای علمی و فرهنگی است. اما نکته عجیب سهم بسیار زیاد سازمان صدا و سیماست.
ندا انتظامی: لایحه بودجه سال ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که سازمان صداوسیما یکی از بزرگ‌ترین دریافت‌کنندگان بودجه عمومی کشور است. این سازمان در حالی که با کاهش مخاطب و افزایش رقابت رسانه‌ای مواجه است، بودجه‌ای معادل ۳۵ هزار میلیارد تومان دریافت برای این سازمان پیش بینی شده است. این افزایش بودجه در مقایسه با سایر نهادهای فرهنگی و رسانه‌ای، ابهامات و انتقادات زیادی را به همراه داشته است.
به گزارش خبرگزاری سینا، اگرچه هیچ وقت آمار دقیقی از مخاطبان واقعی صدا و سیما منتشر نمی‌شود، اما خود صدا و سیما هم نسبت به ریزش مخاطب طی این سالها اذعان داشته است. به طوری که رئیس مرکز تحقیقات صداوسیما در جلسه‌ای اعلام کرد باوجود کاهش مخاطب در سالهای ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱، شاهد افزایش نسبی بینندگان صدا و سیما در سال ۱۴۰۲ هستیم.
اما افزایش نسبی مخاطبان در سال 1402 خود محل تردید است. با این حال این سازمان که طبق آمار رسمی سازمان صدا و سیما نزدیک به ۴۸هزار نیرو دارد، هرگز نتواسته به دوران طلایی خود در سالهای گذشته برگردد. امری که محسن شاکری‌نژاد در ششمین نشست سراسری افق تحول رسانه ملی با عنوان «سیما در مسیر تحول» که در دی ماه برگزار شد به آن اشاره کرد: میزان تماشای تلویزیون‌های خطی در دنیا، کاهشی است و میزان تماشای تلویزیون از ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۴ در دنیا از ۲۶۲ دقیقه به ۱۵۶ دقیقه رسیده و رده سنی ۱۶ تا ۲۴ سال کم‌ترین میزان بیننده را به خود اختصاص داده است. این درحالی است که میزان کاربران اینترنت و رسانه‌های اجتماعی سیر صعودی دارد.
البته او قبل‌تر هم به این ریزش مخاطب اشاره کرده بود. او مهر همین سال اعلام کرد مبنای مخاطب تلویزیون دیدن 15 دقیقه تماشای تلویزیون است و بر همین مبنا او اعلام کرد: «تمام تلویزیون‌های دنیا با یک ریزش مخاطب در نسل زد مواجه هستند. ماهم وقتی نظرسنجی می‌کنیم می‌بینیم در بازه سنی ۱۸ تا ۳۰ سال با کاهش مخاطب مواجه هستیم. در این نظرسنجی که اوایل تابستان اتفاق افتاد در روستاها ۷۸.۰۳، در شهرستان‌های تابعه هراستان ۶۹.۰۹ و در مرکز استان ۶۷.۰۳ درصد ما مخاطب داشتیم که وقتی بخواهیم میانگین بگیریم تقریبا ۷۲ درصد میزان مخاطب رسانه ملی است. »
تلویزیون به روایت آمار
روند بودجه صداوسیما در سالهای اخیر نشان می‌دهد که این سازمان افزایش‌های قابل‌توجهی را تجربه کرده است:
سال ۱۴۰۳: ۲۴ هزار میلیارد تومان (۵ برابر سال قبل)
سال 1402: ۲ هزار و ۶۱۹ میلیارد تومان (رقمِ حدودی هشت هزار میلیاردی برای سازمان صداوسیما در لایحه بودجه ۱۴۰۲ نشان می‌دهد که سهمِ این سازمان به مراتب و در مقایسه با دوسال گذشته، افزایش داشته است.)
سال 1401: ۵ هزار و ۲۸۹ میلیارد تومان پیش‌بینی
این آمارها نشان می‌دهد که بودجه صدا و سیما رشدی افزایشی داشته است در حالیکه تولیدات این سازمان هرگز نتوانسته است به خواسته مخاطبان خود نزدیک شود. گواه این ادعا استقبال مخاطبان از شبکه‌های آن سوی آب و البته شبکه خانگی است.
در حالی که بودجه صداوسیما به میزان چشمگیری افزایش یافته، سایر نهادهای فرهنگی کشور رشد بودجه‌ای کمتری را تجربه کرده‌اند:
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی: ۱۳,۷۵۵ میلیارد تومان (رشد ۴۴ درصدی)
سازمان تبلیغات اسلامی: ۵,۱۹۱ میلیارد تومان (رشد ۲۳ درصدی)
دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی: ۹۵۸ میلیارد تومان (رشد ۲۶ درصدی)
با این وجود، سهم کلی فرهنگ و هنر از بودجه عمومی دولت همچنان ناچیز است و در حدود ۰.۴ درصد برآورد شده است. از این مقدار، تنها ۳ درصد به امور تفریح، فرهنگ و مذهب اختصاص دارد. این توزیع نامتوازن بودجه، سوالات زیادی را درباره اولویت‌بندی دولت در تخصیص منابع فرهنگی ایجاد کرده است.
سوال اینجاست که آیا بودجه صدا و سیما ضرورت است یا امری غیرضروری است؟
دولت و حامیان افزایش بودجه صداوسیما بر این باورند که رسانه ملی نقش مهمی در مقابله با جنگ نرم رسانه‌ای و تولید محتوای ملی ایفا می‌کند و نیازمند حمایت مالی گسترده است. در مقابل، منتقدان این پرسش را مطرح می‌کنند که چرا سازمانی که امکان درآمدزایی از طریق تبلیغات، اسپانسرینگ و ارائه خدمات دیجیتال را دارد، همچنان وابسته به بودجه دولتی است؟
کارشناسان اقتصادی و فرهنگی نیز معتقدند که تخصیص چنین بودجه‌ای به صداوسیما در شرایطی که بسیاری از نهادهای فرهنگی با محدودیت‌های مالی مواجه‌اند، می‌تواند منجر به کاهش تنوع رسانه‌ای و افزایش تمرکز منابع در یک سازمان خاص شود. از سوی دیگر، میزان مخاطب و اثرگذاری صداوسیما نسبت به گذشته کاهش یافته و بسیاری از مردم به شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های اینترنتی روی آورده‌اند.
یکی از راهکارهای مطرح‌شده برای کاهش وابستگی صداوسیما به بودجه دولتی، اتخاذ مدل‌های درآمدزایی پایدار است. در بسیاری از کشورها، رسانه‌های ملی از طریق روش‌هایی همچون تبلیغات، جذب اسپانسر، همکاری با بخش خصوصی در تولید و بخش برنامه‌ها و ارائه محتوای اشتراکی به ادامه فعالیت می‌پردازند و از این روش از بودجه دولتی مستقل می‌شوند. از سوی دیگر تولید محصولات با کیفیت و خلاق خود تضمینی برای جذب سرمایه‌گذار و اسپانسر است.
قابل کتمان نیست که نقش صدا و سیما نقش مهمی در اشاعه فرهنگ و فرهنگسازی دارد، اما اولین اصل این است که آمار دقیقی از مخاطبان و نیاز مخاطبان شناخته شود اما به نظر می‌رسد که صدا و سیما چشمان خود را بر آمار دقیق بسته است. به همین دلیل است که همچنان بودجه صدا و سیما محل بحث و نظر است.
