نگاهی به تولید و عرضۀ طلا در ایران
چرا بازار طلای ایران در جهان نمی‌درخشد؟
بازار طلا یکی از جذاب‌ترین بخش‌های اقتصاد و سرمایه‌گذاری به شمار می‌رود. در ایران البته به غیر از خاصیت سرمایه‌گذاری، خرید زیورآلات نیز طرفداران پر و پاقرص خود را دارد. بر اساس آمار رسمی، گردش مالی صنعت طلا و جواهر در ایران سالانه به میلیاردها تومان می‌رسد و آنطور که سال گذشته یکی از مقامات ایمیدرو گفته بود، سالانه ۹.۸ تن طلا در کشور تولید می‌شود. البته این همۀ ماجرا نیست بلکه این صنعت با چالش‌های مختص به خود دست و پنجه نرم می‌کند. در ادامه این گزارش به اقتصاد و گردش مالی صنعت طلا و جواهر در ایران پرداخته‌ایم.
رشد بی‌سابقۀ تقاضا برای طلا در جهان
مهدی نوروز: در اکتبر 2024 شورای جهانی طلا (World Gold Council) اعلام کرد که تقاضای جهانی طلا به ارزش بی سابقه ای بالغ بر 100 میلیارد دلار رسیده است.
گزارش شورای جهانی طلا از روند تقاضای طلا در سه ماهه سوم 2024 نشان می دهد که تقاضای کل طلا نسبت به مدت مشابه سال قبل 5 درصد افزایش یافته و به 1313 تن رسیده است که یک رکورد برای سه ماهه سوم است. همچنین مجموع تقاضا برای اولین بار در تاریخ از 100 میلیارد دلار فراتر رفت که با سرمایه گذاری قوی در محیطی با قیمت بالا حمایت شد.
در کنار این موارد تقاضای سرمایه گذاری جهانی نیز رشد دو برابری را برای دو سال پیاپی تجربه کرده و به 364 تن رسیده که ناشی از تغییر تقاضا و عمدتاً از سوی سرمایه گذاران غربی است.
در این بین شاید بپرسید که جایگاه ایران در تقاضای جهانی طلا کجاست؟ در نقطه‌ای به اندازۀ 0.4 درصد. بر اساس گزارشی که مرکز پژوهش‌های مجلس در سال 2022 منتشر کرده، ذخایر طلا در ایران حدود 800 تن است. این گزارش جایگاه ایران در رنکینگ کشورهای دارای معدن طلا را هجدهم نشان داده و می‌گوید که ایران تقریباً یک درصد از ذخایر طلای جهان را در خود جای داده است. باز هم با استناد به همین گزارش تولید کانسنگ طلا از معان کشور در سال 1402 در حدود 14 تن بوده است و به عبارتی دیگر سهم ایران از تولید معادن طلا حدود 0.4 درصد است و در این نقطه میان منابع کشور و بازدهی آن ناترازی بزرگی به چشم می‌آید.
چرا بازار طلای ایران راکد شد؟
ایران با دارا بودن منابع غنی از معادن طلا و نیروی کار ماهر، ظرفیت بالایی در تولید و عرضه طراحی طلا و جواهر دارد با این حال قیمت طلا به دلیل عدم ثبات بازار و متعاقب متغیرهایی عموماً غیر اقتصادی دچار جهش شده است. در این شرایط قدرت خرید عموم مردم نتوانسته خود را همپای قیمت طلا بالا بکشد و از همین رو تقاضا برای خرید طلا تا حدود 30-40 درصد نیز افت داشته است.
البته این عدد نه برای فصل پاییز بلکه برای تابستان 1403 در مقایسه با تابستان سال قبل است. همان زمان ابراهیم محمدولی، رئیس سابق اتحادیه طلا و جوار در مصاحبه‌ای گفت: «حداقل در ۶ ماهه اول سال، تقاضا برای خرید طلا نسبت به زمان مشابه سال گذشته، حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد افت کرده است. یعنی بازار دچار رکود شده و تقاضا برای مصنوعات طلا بسیار کم شده است. دلیل این رکود، کاهش قدرت خرید، افزایش قیمت طلا و این قبیل موارد است. اونس جهانی و بازار ارز نیز در نوسانات به‌وجودآمده دخیل هستند و این‌ها در بحث قیمت و نوسانات طلا اثرگذارند.»
چالش‌ها و فرصت‌های صنعت طلا و جواهر
چالش‌های بازار طلای ایران تنها محدود به افت تقضا و رکود در داخل نیست، بلکه در زمینۀ صادرات نیز موانعی وجود دارد که آن‌ها را در موارد زیر می‌توان دید:
- تحریم‌های بین‌المللی: تحریم‌ها دسترسی ایران به بازارهای جهانی را محدود کرده و مشکلاتی در تأمین مواد اولیه ایجاد کرده است.
- نوسانات نرخ ارز: تغییرات شدید در نرخ ارز باعث کاهش ثبات بازار و افزایش هزینه‌های تولید می‌شود.
- مالیات‌ها و قوانین سختگیرانه: افزایش مالیات بر ارزش افزوده و سایر هزینه‌های مالیاتی فشار مضاعفی بر تولیدکنندگان وارد کرده است.
شاید بر همین اساس بود که رئیس اتحادیه طلا و جواهر تهران شهریور امسال و در گفتگویی اشاره کرد که به دلیل موانع داخلی، طلا و جواهرات ایرانی صادر نمی‌شود و سال گذشته نیز میزان صادرات کشور تنها حدود ٨٧۵ کیلوگرم مصنوعات طلا بوده است. به گفته نادر بذرافشان این عدد در مقایسه با صادرات کشورهایی مانند ترکیه، میزان صادرات ایران چیزی نزدیک به صفر است.
چشم‌انداز آتی بازار طلای ایران
صنعت طلا و جواهر در ایران ظرفیت‌های زیادی برای رشد و توسعه دارد. با رفع چالش‌هایی مانند تحریم‌ها و نوسانات اقتصادی و با بهره‌گیری از فرصت‌هایی مانند افزایش تقاضای داخلی و صادرات، این صنعت می‌تواند سهم بیشتری در اقتصاد کشور ایفا کند. برخی از مقامات دولتی نیز از چشم انداز سال تولید ۲۵ تنی طلا تا سال 1409 خبر می‌دهند. با این حال همچون بسیاری از هدف‌گذاری‌ها، تحقق این موضوع نیز متضمن توجه به پیش نیازهایی از جمله حمایت از تولیدکنندگان، کاهش مالیات‌ها یا سازماندهی آن و همچنین توجه به فناوری و نوآوری در طراحی است تا رقابت‌پذیری محصولات ایرانی را در بازارهای جهانی افزایش دهد.
