ارتقای جایگاه علمی جهاددانشگاهی با انتظام فضایی ناحیه جنوبی دریای کاسپین
دکتر حبیب محمودی چناری عضو هیات علمی و مدیر گروه مطالعات ناحیه‌ای پژوهشکده محیط زیست سازمان جهاددانشگاهی گیلان و مسئول برنامه “انتظام فضایی ناحیه جنوبی دریای کاسپین” در گفت‌وگو با روابط عمومی جهاددانشگاهی به مناسبت فرارسیدن چهل و چهارمین سالگرد تشکیل این نهاد به تشریح این برنامه پرداخت و گفت: گروه‌های پژوهشی تعریف شده در بدنه پژوهشگاه‌ها و پژوهشکده‌های جهاددانشگاهی در سراسر کشور باید در راستای اهداف کلان این نهاد که برگرفته از چشم‌انداز کلان نظام جمهوری اسلامی ایران در افق تعریف شده در اسناد بالادستی از جمله قانون اساسی، سند چشم‌انداز ۲۰ ساله جمهوری اسلامی ایران، سیاست‌های کلی نظام، بیانیه گام دوم انقلاب، برنامه‌های پنج ساله توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، سند آمایش سرزمین و دیگر اسناد در سطوح مختلف برنامه‌ریزی است، گام برداشته و برای خود، افق برنامه، هدف و مأموریت مشخص تعریف کنند و در مجموع در راستای یک کل واحد که همان توسعه و تعالی ارکان نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران و آبادانی و پیشرفت کشور است گام بردارند. این امر خطیر تنها از طریق تدوین برنامه‌های منظم و منسجم تحت عنوان شبکه برنامه یا CPM امکان‌پذیر می‌شود.
وی افزود: در واقع شبکه برنامه CPM یا (Critical Path Method) یک روش برای برنامه‌ریزی و کنترل پروژه است که به تیم تحقیقات کمک می‌کند تا فعالیت‌های پروژه را مشخص کرده، ترتیب انجام آن‌ها را تعیین کنند، همچنین مدت زمان لازم برای انجام هر فعالیت را تخمین زده و مسیر بحرانی پروژه را شناسایی می‌کند تا بتواند پیشرفت پروژه را رصد و کنترل کند، در همین راستا گروه مطالعات ناحیه‌ای پژوهشکده محیط زیست جهاددانشگاهی گیلان در یک باز زمانی 3 ساله (1405-1402) شبکه برنامه‌ای را تحت عنوان «انتظام فضایی ناحیه جنوبی دریای کاسپین» با هدف کسب و انتقال، بومی‌سازی و ارتقاء دانش با قابلیت کاربست، تجاری‌سازی و کسب اعتبار و ارتقاء جایگاه علمی جهاددانشگاهی در زمینه مطالعات انتظام فضایی تدوین کرده است و در نظر دارد با انجام پژوهش‌های کاربردی نسبت به ارایه مدل بومی و عملگرا در ارتباط با انتظام بخشی به سازمان فضایی ناحیه خزری گام برداشته تا بینش نوینی از مفهوم ساختار فضایی و نمود عینی آن در این ناحیه ارائه کند.
مدیر گروه مطالعات ناحیه‌ای پژوهشکده محیط زیست سازمان جهاددانشگاهی گیلان بیان کرد: در نتیجه برای دستیابی به این مهم، تلاش می‌شود بر سه محور؛ ساختار نظام فضایی الگوهای سکونت شامل نواحی شهری، روستایی، پیراشهری و جوامع کوچ‌رو و همچنین مسائل مربوط به ساختار سکونتگاه‌هایی آن‌ها، ساختار نظام فضایی منابع طبیعی شامل کشف الگوی توزیع فضایی، بررسی وضعیت موجود و پیش‌بینی وضع آینده و ارایه راهبردهای مبتنی بر برنامه به‌منظور تنظیم نظام سکونت و فعالیت و همچنین بررسی اثرات بارگذاری فضایی آن‌ها در ناحیه خزری و مطالعه و بررسی ساختار نظام فضایی کار و فعالیت در ناحیه جنوبی دریای کاسپین شامل فعالیت‌های کشاورزی، صنعت و خدمات و تحلیل فضایی آن، تاکید ویژه داشته باشد.
تعریف و تدوین 5 طرح پژوهشی مساله محور در این شبکه برنامه
وی افزود: در این شبکه برنامه در حال حاضر 5 طرح پژوهشی مساله محور بر اساس اسناد بالادستی و افق چشم‌انداز در راستای حل چالش‌های کلان ملی و اولویت‌های مطرح شده در سند برنامه هفتم و سند آمایش، همچنین سیاست‌های ابلاغی توسعه اقتصاد دریا محور برای ناحیه خزری تعریف و در حال تدوین است که خروجی این طرح‌ها در قالب گزارش‌های راهبردی، کاربست‌ها، نشست‌های تخصصی با دستگاه‌های متولی و مقالات علمی ارائه خواهد شد تا در ارتباط با موضوع انتظام فضایی به انباشت دانش تجربی و عملی کافی دست یافته و بتواند به عنوان قطب مطالعات فضایی در سطوح محلی، ملی و منطقه شناخته شود و زمینه‌ساز اقدامات امیدآفرین و سازنده در حوزه‌های اقتصادی، محیط زیست، عدالت اجتماعی و فناوری را در سطوح مختلف، از فردی تا جهانی میسر کند. چرا که این ابتکارات امیدوارکننده و نویدبخش آینده‌ای بهتر خواهد بود.
تدوین این شبکه برنامه در بازه زمانی 3 ساله
محمودی با اشاره به اینکه بر اساس برنامه زمانی تدوین شده این شبکه برنامه، مقرر شده در یک باز زمانی سه ساله (1402 تا 1405) به پایان برسد، گفت: برای ارائه یک برنامه جامع در راستای تجاری‌سازی محصول باید بر مبنای نوع محصول، بازار و هدف اصلی از ارائه محصول توجه داشته باشیم. در فرآیند تجاری‌سازی هر محصولی باید به سنجش تناسب بازار با نوع محصول، توسعه استراتژی ارائه محصول، ایجاد یک برنامه عملیاتی، تأمین مالی فرآیند ارائه محصول و در نهایت اجرای برنامه یا عملیاتی نمودن فرآیند عرضه محصول توجه نمود. منابع بسیاری برای کمک به تجاری‌سازی محصول در دسترس هستند که از آن جمله باید به سازمان‌های دولتی، شتاب‌دهنده‌ها، سرمایه‌گذاران فرشته، گروه‌های مشاوره و… اشاره نمود که می‌توانند به شما در توسعه یک برنامه تجاری‌سازی محصول و اجرای آن کمک کنند. مهم‌ترین منبع برای تجاری‌سازی محصول در این شبکه برنامه، سازمان‌های دولتی هستند که در قالب کارفرما حمایت مالی انجام طرح‌های پیش بینی شده در شبکه برنامه را که پاسخگوی چالش‌های آنان نیز است را تأمین می‌کنند.
مدیر گروه مطالعات ناحیه‌ای پژوهشکده محیط زیست سازمان جهاددانشگاهی گیلان در رابطه با مشکلات و موانع پیشروی به سرانجام رسیدن اجرای این طرح گفت: موانع و چالش‌های اجرای شبکه برنامه انتظام فضایی ناحیه جنوبی دریای کاسپین از چند منظر قابل تببین است. گرچه برنامه‌ریزی فضایی به عنوان یک رویکرد ضروری برای توسعه پایدار و استفاده کارآمد از منابع در بسیاری از نقاط جهان پذیرفته شده و به اجرا درآمده است، اما در ایران با وجود پیشرفت‌های قابل توجهی که در زمینه برنامه‌ریزی فضایی صورت گرفته است، هنوز چالش‌هایی در این زمینه وجود دارد. مهم‌ترین چالش شاید نگاه بخشی به فضا و عدم اعتقاد به نگاه سیستمی و وجود یک جریان برنامه‌ریزی پاره خطی، دستوری و از بالا به پایین در نظام کلان برنامه‌ریزی کشور است که گاها به دلیل عدم انطباق فضایی با شکست و هدر رفت منابع همراه بوده است.
وی افزود: به عبارتی عدم درک و اهمیت و جایگاه برنامه‌ریزی فضایی و نقش آن در توسعه محلی و ملی، چالش‌های مدیریتی و نهادی، چالش‌های فنی و علمی، چالش‌های مالی و چالش‌های سیاسی از مهم‌ترین موانع اجرایی شدن این سند میان مدت محسوب می‌شوند که برای غلبه بر این چالش‌ها باید به ایجاد نظام جامع و یکپارچه برنامه‌ریزی فضایی، تقویت ظرفیت نهادها و سازمان‌های متولی، توسعه فرهنگ برنامه‌ریزی فضایی و ساخت و ایجاد پایگاه داده مکانی جهت جمع‌آوری و پردازش داده‌های فضایی اقدامی فوری انجام داد.
جهاددانشگاهی الگوی موثر پیش برد اهداف سند دانش‌بنیان کشور
محمودی در رابطه با الگوسازی جهاددانشگاهی در پیشرفت دانش‌بنیان کشور، اظهار کرد: سازمان جهاددانشگاهی با سابقه درخشان خود در زمینه های مختلف علمی و اجرایی به ویژه در ارتباط با مباحث پژوهشی، آموزشی و فرهنگی و ارتباط با صنعت، می‌تواند با اتکا به ایمان، امید و اعتماد به جوانان جریان ساز و با استعداد خود، الگوهای موثری برای پیشرفت و پیش برد اهداف سند دانش‌بنیان کشور باشد. در این مورد باید به مواردی چون ایجاد مراکز رشد و شتاب‌دهنده‌های تخصصی در حوزه‌های مختلف علم و فناوری که می‌تواند بستری مناسب برای رشد و شکوفایی ایده‌های نوآورانه جوانان باشد توجه کرد. این مراکز می‌توانند با ارایه خدماتی چون مشاوره، آموزش و تأمین مالی، در مراحل مختلف ایده پردازی، نمونه‌سازی و تجاری‌سازی محصول یا خدمات در کنار جوانان باشند.
وی افزود: موضوع دیگر برگزاری رویدادها و مسابقات کارآفرینی و نوآوری است که می‌تواند در قالب استارتاپ ویکندها، برگزاری شتاب‌دهنده‌ها، برگزاری کاتون‌ها و رویدادهای سرمایه‌گذاری اجرا شود؛ مساله ای که می‌تواند فرصتی برای شناسایی و کشف استعدادهای جوان در سراسر کشور فراهم کند. از سوی دیگر حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها، توسعه فرهنگ کارآفرینی و نوآوری در جامعه، ایجاد شبکه‌های همکاری بین جوانان دارای ایده‌های برتر، ایجاد فرآیند ارتباط بین صاحبان ایده با سرمایه‌گذاران فرشته جهت تجاری سازی ایده، توجه و تمرکز بر روی آموزش‌های مهارتی و فنی، تسهیل ارتباط بین دانشگاه به عنوان مرکز و کانون یا بنگاه ایده و تفکر خلاق با صنعت به عنوان مرکز تجاری سازی و تولید، توجه و به‌کارگیری از ظرفیت‌های فناوری‌های نوین و به روز به ویژه هوش مصنوعی و اینترنت اشیاء در پاسخ به نیازهای روز جامعه، ایجاد صندوق‌های مالی جهت حمایت از صاحبان ایده‌های نوین به خصوص دانشجویان و اساتید، توجه به دیپلماسی علمی با هدف توسعه همکاری‌های علمی و فناوری بین کشورها شامل مبادلات علمی، همکاری در پروژه‌های تحقیقاتی مشترک، برگزاری کنفرانس‌ها و کارگاه‌های آموزشی، اشتراک‌گذاری منابع علمی و فناوری و حمایت از استعدادهای ملی و زمینه سازی برای حضور آن‌ها در عرصه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی در راستای ترویج حس تعلق ملی و مسئولیت اجتماعی برای رشد و ترقی کشور الگوسازی‌های موثری است که می‌تواند در رشد و توسعه سرزمین اثربخش باشد.
محمودی تاکید کرد: علی‌رغم برخی کاستی‌ها، جهاددانشگاهی می‌تواند با برنامه‌ریزی دقیق، همکاری با سایر نهادها و بخش‌های مختلف جامعه و با تکیه بر ایمان، امید و اعتماد به جوانان خلاق، متعهد و جریان ساز خود، الگوی موثری را برای پیشرفت سند دانش‌بنیان کشور ایجاد و اجرا کند.
نقشی کلیدی جهاددانشگاهی در شناخت نیازهای تخصصی جامعه
وی در ادامه با اشاره به اینکه نیروی انسانی متعهد و متخصص، رکن اصلی هر سازمانی برای دستیابی به اهداف و رسالت خود به شمار می‌رود، بیان کرد: این افراد با انگیزه، دانش و مهارت‌های خود، نقش کلیدی در ارتقای کارایی، نوآوری و موفقیت سازمان ایفا خواهند کرد. مساله ای که در جهاددانشگاهی نیز همواره مورد تاکید بوده و هست؛ چرا که وجود نیروی کار خلاق، متعهد و مسئولیت پذیر در این سازمان از ارکان اساسی در پیشبرد اهداف سازمان خواهد بود. جوانان مؤمن و متعهد جهاددانشگاهی به عنوان سرمایه‌های ارزشمند، نقشی کلیدی در شناخت و رفع مشکلات واقعی و نیازهای تخصصی جامعه و تحقق اهداف عالیه این نظام جمهوری اسلامی ایران ایفا می‌کنند و با بهره‌مندی از ایمان، علم و روحیه جهادی خود، می‌توانند در عرصه‌های مختلف زمینه ساز رشد و ترقی کشور باشند. آن‌ها می‌توانند با شناسایی و تحلیل مشکلات جامعه، راه‌حل‌های خلاقانه و نوآورانه‌ای را پیشنهاد داده و به کمک اجرای طرح‌های توسعه‌ای و دانش بینان و ترویج فرهنگ علم و دانش، ضمن حفظ و ترویج ارزش‌های انقلاب اسلامی، در حل مشکلات جامعه، تحقق اهداف نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران و ایجاد جامعه‌ای مبتنی بر عدالت و پیشرفت نقش آفرین باشند.
مدیر گروه مطالعات ناحیه‌ای پژوهشکده محیط زیست سازمان جهاددانشگاهی گیلان ادامه داد: نیروی انسانی متعهد و متخصص، سرمایه ارزشمندی برای هر سازمان است. این افراد با انگیزه، دانش و مهارت‌های خود، نقش کلیدی در دستیابی به اهداف و رسالت سازمان ایفا می‌کنند و به موفقیت و پیشرفت آن کمک می‌کنند. سازمان‌ها باید با سرمایه‌گذاری در آموزش و توسعه کارکنان خود، زمینه را برای پرورش و ارتقای مهارت‌ها و توانمندی‌های آنان فراهم کنند؛ همچنین، با ایجاد محیط کاری مناسب و ارائه پاداش و مزایای متناسب، می‌توان نسبت به جذب و نگهداری بهترین استعدادها اقدام کرد، موضوعی که در سازمان جهاددانشگاهی باید به‌طور ویژه به آن پرداخته شود.
وی تصریح کرد: در خصوص پروژه‌های تحقیقاتی و در بخش تأمین مالی بخصوص برای پروژه‌هایی که نیازمند اجرای پایلوت بوده لازم است نهاد یک صندوق حمایتی ویژه برای گروه‌ها در نظر داشته باشد. چرا که بسیاری از موضوعات علمی لازم است به‌طور نمونه و پایلوت آزمایشی بررسی و نتایج آن محرز گردد تا بتوان در بازاریابی و تجاری سازی محصول در هنگام رایزنی با سازمان‌ها و دستگاه‌های متولی نمونه عینی و تجربی را برای اغنای متقاضی ارائه نمود.
محمودی در پایان بیان کرد: مساله دیگر در نظر گرفتن درصدی از منابع مالی پروژه‌ها به عنوان سهم مجری از یک طرح تحقیقاتی است. سهم مجری از یک طرح تحقیقاتی در دانشگاه در ایران، بر اساس آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های مختلفی تعیین می‌شود و شامل طرح‌های تحقیقاتی داخلی و طرح‌های برون دانشگاهی است که در طرح‌های بیرونی درصد سهم مجری بیشتر است. این مساله می‌تواند انگیزه مضاعفی برای استمرار محقق در اخذ طرح‌ها و پروژه‌های کارفرمایی ایجاد کند.
