ریزموجوداتی که به جنگ «فرسایش خاک» می‌روند!

در نقاط مختلف کره زمین، اکوسیستم ها با پدیده مخربی به نام فرسایش خاک مواجه هستند که تداوم آن می تواند باعث از بین رفتن لایه های سطحی و حاصلخیز خاک ها گردیده و خسارات قابل توجهی را در آینده زیست کره بر جای بگذارد. تجربه های علمی و عملی دانشمندان نشان از آن دارد که موثرترین اقدام حفاظتی برای کنترل فرسایش، انجام تمهیداتی در سطح دامنه ها و در همان مراحل اولیه آغاز فرسایش است. در این راستا استفاده از تثبیت کننده ها و افزودنی های طبیعی، آلی و مصنوعی به خاک می تواند تاثیرات مناسبی داشته باشد.

تجربه های علمی و عملی دانشمندان نشان از آن دارد که موثرترین اقدام حفاظتی برای کنترل فرسایش، انجام تمهیداتی در سطح دامنه ها و در همان مراحل اولیه آغاز فرسایش است. در این راستا استفاده از تثبیت کننده ها و افزودنی های طبیعی، آلی و مصنوعی به خاک می تواند تاثیرات مناسبی داشته باشد.

با این حال، استفاده از چنین موادی دارای محدودیت هایی نظیر ناپایداری و موقتی بودن، هزینه زیاد، محدودیت منابع و همچنین داشتن تاثیرات زیان بار زیست محیطی و بهداشتی است که استفاده از آن ها را با چالش های متعددی مواجه ساخته است. با توجه به این موضوع، توجه محققین و دانشمندان به تثبیت کننده های زیستی خاک که شامل موجودات زنده ماکرو و میکرو است جلب گردیده است.

در این رابطه گروهی از پژوهشگران دانشگاه تربیت مدرس با هدف شناسایی، امکان سنجی استخراج، خالص سازی و افزایش باکتری ها و سیانوباکترهای خاک زی و رهاسازی آن ها در خاک برای تثبیت آن، پژوهشی را به انجام رسانده اند که نتایج آن اخیرا در مجله «کشاورزی بوم شناختی» منتشر گردیده است.

در این پژوهش که در یکی از زیرحوزه های آبخیز رودخانه چالوس واقع در غرب استان مازندران انجام شده، محققین نمونه های خاک محل را با استفاده از کیسه های پلی اتیلنی استریل شده جمع آوری نموده و پس از انتقال به آزمایشگاه، از آن ها برای شناسایی و کشت باکتری ها و سیانوباکترهای مربوطه استفاده نمودند.

بررسی های انجام شده در این پژوهش نشان می دهد که باکتری ها و سیانوباکترهای فوق حتی در خاک های تخریب یافته و حساس به فرسایش نیز حضور داشته و تقویت آن ها می تواند نقش به سزایی در مقابله با پدیده فرسایش خاک و کاهش قابل توجه آن داشته باشد.

 بر اساس نتایج حاصله اگرچه جمعیت ریزموجودات خاکزی در خاک های مورد بررسی نسبت به شرایط نرمال کمتر بوده، ولی امکان تکثیر آن ها در شرایط آزمایشگاهی تا شمار بسیار زیاد وجود داشته است و بعد از تکثیر نیز امکان تلقیح این باکتری ها در سطوح وسیعی از اراضی امکان پذیر می باشد.

محققین بنا بر یافته های پژوهش خود اظهار داشته اند جداسازی، انتخاب، تکثیر در حجم و شمار زیاد و بالاخره تلقیح ترکیبی این گونه از ریزموجودات خودپرور و آزادزی به سطوح اراضی مختلف می تواند به عنوان یک افزودنی کاملا زیستی، اقتصادی، کاربردی، پایدار و دوستدار محیط زیست به کار گرفته شده و در جهت دست یابی به اهداف درازمدت حفاظت آب و خاک مورد استفاده قرار گیرد.

گفتنی است سیانوباکترها که به جلبک های سبز آبی نیز معروفند، نوعی جلبک ریزاندام هستند که قادر به فتوسنتز و تولید غذای مورد نیاز خود با به کارگیری نور خورشید می باشند. فعالیت این موجودات ریزاندام در کنار باکتری های خاک زی می تواند به ترشح مواد چسبنده ای در خاک منجر شود که به چسبیدن ذرات خاک به یکدیگر، تشکیل خاکدانه ها و مقاومت آن ها نسبت به فرسایش کمک موثری می نماید.

 

گزارش : محمدرضا دلفیه

با اقتباس از: خیرفام، ح. و همکاران. 1395. شناسایی و افزایش ریزموجودهای خاکزی با قابلیت استفاده در حفاظت خاک و آب. کشاورزی بوم شناختی، 6(1): 226-213.

No tags for this post.