بررسی حریم شرقی دریاچه در حال مرگ ارومیه نشان داد؛
افزایش ریزگردهای نمکی با مرگ پوشش سبز دریاچه ارومیه

در یک مطالعه پژوهشی جدید، محققان نشان داده اند که هم فراوانی و هم شدت بروز رخدادهای گردوغبار در مناطق مشرف به دریاچه ارومیه، با تغییرات کاهشی پهنه آبی و پوشش گیاهی در شرق این دریاچه مرتبط هستند.

به گزارش سیناپرس، قسمت عمده کشور ایران در غرب آسیا در کمربند خشک و نیمه خشک جهانی قرار دارد. از سوی دیگر این کشور در سال های گذشته به دلیل خشکسالی های طولانی مدت و تغییرات اقلیمی و ایجاد پروژه های توسعه ای مانند سدسازی ها، شاهد پدیده خشک شدن دریاچه ها بوده است که بحران های بزرگ زیست محیطی همچون ایجاد طوفان های شن و نمک را به همراه داشته است. خشک شدن سریع و نگران کننده دریاچه ارومیه در شمال غربی ایران به عنوان بزرگ ترین دریاچه داخلی ایران و دومین دریاچه فوق اشباع از نمک دنیا، بارزترین نمونه تشدید خشکی دریاچه ها در جهان به شمار می رود.

به گفته متخصصان، وقوع طوفان های نمکی به دلیل خشک شدن بخش هایی از دریاچه ارومیه در سال های اخیر، یکی از مسائل موردتوجه محققان بوده است.

کانون های ریزگرد اطراف دریاچه ارومیه که دارای ترکیبات نمکی هستند و در سال های اخیر فعال شده اند، هرساله همزمان با فصل وزش بادهای موسمی، موجی از گردوغبار نمکی را در هوای برخی شهرهای همجوار دریاچه منتشر می کنند. جمعیتی نزدیک به شش میلیون نفر به طور مستقیم و غیرمستقیم تحت تأثیر عواقب خشک شدن این دریاچه قرار می گیرند. مساحت دریاچه ارومیه از 3120 کیلومترمربع در سال 2010 به کمترین حد خود یعنی 887 کیلومتر مربع در سال 2014 کاهش یافته و سطح شوری آن نیز افزایش قابل توجهی داشته است. سطح آب دریاچه ارومیه تنها در یک دهه اخیر بیشتر از پنج متر کاهش یافته و غلظت نمک این دریاچه از 185 به 220 گرم در لیتر افزایش یافته است.

با توجه به اهمیت این موضوع در منطقه مورد نظر و کل کشور، محققانی از دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنکابن، اقدام به انجام تحقیقی کرده اند که در آن، رابطه بین تغییرات پهنه آبی و پوشش گیاهی در شرق دریاچه ارومیه با پدیده ریزگردها مورد بررسی قرار گرفته است.

آن ها در این مطالعه با هدف آشکارسازی ارتباط رخدادهای گردوغباری حریم شرقی دریاچه ارومیه و پوشش گیاهی اطراف آن، از تغییرات سالانه و بلندمدت این پهنه آبی در دوره آماری 1999 تا 2019، از یک سری شاخص های علمی خاص استفاده کرده اند.

به گزارش سیناپرس،نتایج این پژوهش در دوره 29 ساله مطالعه در منطقه نشان داد که هم فراوانی و هم شدت گردوغبار در این مناطق افزایش داشته و این افزایش به صورت معنی دار و قابل توجهی همگام با کاهش مساحت پهنه آبی دریاچه ارومیه و کاهش تراکم پوشش گیاهی حریم شرقی دریاچه ارومیه بوده است.

بر این اساس، در سال هایی که مساحت پهنه آبی دریاچه ارومیه کاهش داشته و پوشش گیاهی نیز همزمان به صورت نسبی پایین بوده است، بیش ترین فراوانی و شدت گردوغبار مشاهده شده است.

در این باره، مسعود کیادلیری، پژوهشگر گروه محیط‌ زیست دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنکابن و چهار همکار دیگرش در این تحقیق می گویند: سال های طولانی فعالیت کشاورزی، رشد جمعیت و تغییرات اقلیم و خشکسالی های طولانی در منطقه شمال غرب ایران باعث کاهش چشمگیر سطح آب دریاچه ارومیه و خشک شدن این دریاچه شده است. علاوه بر آن با افزایش غلظت نمک در هوا و خاک، اکوسیستم بی نظیر این دریاچه نیز از بین رفته است.

به گفته این محققان، این مسئله باعث شده تا منطقه ای وسیع در معرض فرسایش بادی قرار گرفته و مناطق اطراف آن را تحت تأثیر قرار دهد که منجر به یک فاجعه زیست محیطی و اقتصادی در منطقه می گردد.

نتایج این تحقیق منجر به آشکار شدن این موضوع شده اند که اولا تغییرات پهنه آبی دریاچه ارومیه که طی سه دهه اخیر کاهشی بوده است، به طور مستقیم منجر به افزایش غلظت گردوغبار در سطح حریم شرقی دریاچه ارومیه شده است.

از طرف دیگر، به بیان کیادلیری و همکارانش، متوسط شاخص سبزینگی نیز در سطح حریم شرقی دریاچه ارومیه یک روند نوسانی سالانه را داشته است، اما این شاخص نیز در نهایت روند کاهشی پیدا کرده است. این تغییر در شاخص سبزینگی نقش اساسی در فراوانی رخدادهای گردوغبار داشته است.

بنابراین، یافته اصلی این تحقیق آن است که غلطت گردوغبار، وابسته به تغییرات پهنه آبی دریاچه بوده، درحالی که فراوانی رخدادهای گردوغباری، قرابت بیشتری با تغییرات شاخص سبزینگی در سطح حوضه منطقه دارد.

مجریان این تحقیق ذکر این نکته را لازم دانسته اند که دلیل کاهش شاخص سبزینگی در منطقه شرقی دریاچه ارومیه می تواند مرتبط با نوسانات و تغییرات سالانه بارش در سطح منطقه باشد، همان طور که همین مؤلفه، یکی از کنترل کننده های تغییرات پهنه آبی دریاچه ارومیه بوده است.

به گزارش سیناپرس، این یافته های پژوهشی که بر اهمیت حفظ اکوسیستم منطقه به منظور رهایی از طوفان های بسیار ناسالم گرد و غبار نمکی تاکید دارند، در فصل نامه مهندسی عمران و محیط زیست وابسته به معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه تبریز منتشر شده اند.

گزارش: محمدرضا دلفیه

No tags for this post.