سالروز کودتای 28 مرداد

چاپ و انتشار فرمان نخست‌وزیری زاهدی توسط بریتانیا و سازمان سیا از طریق عوامل آمریکا و انگلیس صورت گرفت. بنا به گفته "گازیوروسکی"، مامورین سیا روز یکشنبه 25 مرداد، نسخه‌هایی از فرمان‌های شاه را تهیه و توسط "نرن" و "سیلی" و نیز دو نفر خبرنگار آمریکایی پخش کردند و چون مصدق چنین فرمانی را تایید نکرده بود، مردم از تصمیم شاه مطلع شدند. مرحله دوم طرح، اقدام برای جلب حمایت نظامیان از کودتا بود. پس از پخش نسخ فرمان، اقدام‌هایی برای حمایت نظامیان در پادگان‌های خارج از تهران شروع و  بیانیه‌ای مبنی بر دعوت نیروهای مسلح به حمایت از شاه تهیه و منتشر شد. هیات مستشاری نظامی آمریکا طرفداران زاهدی را مسلح کرد و برای به دست آوردن پشتیبانی پادگان‌های نظامی دیگر شهرستان‌ها نیز اقدام شد. با استفاده از جوازهای مسافرت جعلی که قبلا به وسیله قرارگاه سیا تهیه شده بود، فرستادگانی به شهرهای کرمانشاه و اصفهان اعزام شدند. سرهنگ تیمور بختیار، فرمانده تیپ کرمانشاه، در راس یک ستون زرهی عازم تهران شد ولی فرمانده لشکر اصفهان، حاضر به همکاری نشد.

آخرین مرحله طرح روزولت، کشاندن اوباش و چاقوکشان به خیابان‌ها به منظور حمله به اداره‌های دولتی و ایجاد ترس و وحشت در میان مردم بود. بسیاری معتقدند جمعیتی که  بعد از شکست کودتا به خیابان‌ها آمد، در نتیجه تلاش روزولت بود.

روزنامه لومند در شماره 17 سپتامبر 1953 نوشت : " چک شماره 703352 به امضای "ادوارد جورج دانلی" به مبلغ 32میلیون و 600هزار ریال از بانک ملی ایران گرفته شد و صرف رستاخیز 28 مرداد شد. با این پول پانصد نفر از ولگردان زاغه های جنوب شهر را برای آشوب و غارت استخدام کردند و به هر یک 300فرانک دادند. تظاهر کنندگان توانستند جهت امواج را تغییر دهند و به جای حمایت از مصدق، به طرفداری از شاه پرداختند.

غوغای جمهوری طلبی حزب توده

در خلال روزهای قبل از کودتای 28مرداد، هواداران حزب توده شعارهایی مبنی بر مخالفت با شاه در قالب تظاهرات خیابانی می دادند. بنا به گفته وودهاوس، فرمانده  MI6  در ایران، حزب توده غوغای جمهوری طلبی سر داد. مجسمه های شاه سرنگون و عکسهای وی پاره شد. توده‌ای‌ها در خلال این سه روز تظاهرات و مخالفت‌هایی از خود نشان دادند اما بسیاری از این افراد عوامل دولت بریتانیا و سیا بودند که با برنامه قبلی به عنوان توده‌ای که شعارهای حزب توده را حمل می کردند، به خیابان‌ها ریختند. البته بسیاری از هواداران واقعی حزب توده هم به این جمعیت پیوستند. هدف از این تظاهرات این بود که خطر حزب توده و روی کار آمدن کمونیست‌ها را بزرگ جلوه دهند و ادامه زمامداری مصدق را به نفع کمونیست ها قلمداد کنند. در داخل، مردم ایران نسبت به فعالیت‌های حزب توده و کمونیست ها بسیار حساس بودند. زیرا مسلمانان نسبت به رژیم‌های کمونیستی بدبین هستند. در نتیجه هرچه خطر حزب توده و کمونیست‌ها بزرگتر می شد، مردم نسبت به اعمال آنها بدبین‌تر می شدند.

ورق برگشت

تا اواخر روز 27مرداد تظاهرات به نفع مصدق و در مخالفت با شاه بود اما به تدریج اوضاع دگرگون شد. از صبح 28مرداد 1332 عده‌ای که از قبل توسط سیا خریداری شده بودند به خیابان‌ها ریختند. از قسمت بازار مرکز تجاری تهران تظاهراتی توسط دار و دسته شعبان جعفری که شعار زنده باد شاه را سر می‌دادند، راهنمایی می شد و به سمت خانه مصدق در حرکت بود. در حالی که نظامیان به دقت از پایتخت نا آرام محافظت می کردند، دسته عجیبی در خیابان‌های شهر، به سوی قلب تهران پیش می رفت. وزنه برداران میله‌های آهنی دور سر می چرخاندند و کشتی گیرها بازو می‌گرفتند و قدرت عضلات خود را به رخ مردم می کشیدند. با افزایش شمار تماشا کنندگان، گروه‌های مختلف نمایش دهنده یک صدا به نفع شاه شعار می دادند. جمعیت با شعارها دم گرفتند و ناگهان تعادل روانی مردم علیه مصدق به هم خورد. جمعیت تظاهر کننده به هر اداره و وزارتخانه‌ای که می‌رسیدند، به آن حمله می کردند و اموال دولتی را به غارت می بردند.

قوای انتظامی که مامور نظم و بر قراری آرامش بودند، از خود هیچ عکس‌العملی نشان نمی‌دادند. تظاهرکنندگان توانستند در پناه نیروی انتظامی، پس از اشغال ایستگاه رادیو آماده حمله به خانه نخست وزیر شوند. از ساعت 3/5 بعد از ظهر، تانک‌ها و گروه زیادی از تظاهر کنندگان، برای حمله به خانه نخست وزیر آماده بودند.

فرجام کار

فضل الله زاهدی که برای به دست گرفتن زمام امور از مخفیگاه بیرون آمده بود، در تلگرافی از شاه دعوت کرد که فورا به کشور بازگردد. یکی از واحدهای نظامی طرفدار زاهدی با پخش بیانیه‌ای از طریق رادیو به حمایت از زاهدی پرداخت . بالاخره در ساعت 5 بعدازظهر حمله به خانه نخست وزیر توسط تانک‌ها و قوای نظامی آغاز شد.

پس از زد و خورد شدیدی که بین مهاجمان و محافظان خانه مصدق رخ داد، 300 نفر کشته شدند. مصدق در حین درگیری مجبور شد خانه را ترک کند و به یکی از خانه‌های مجاور پناه برد. بدین ترتیب کودتای 28مرداد که طرح آن به وسیله انگلیسی ها پیشنهاد شده بود و  توسط آمریکا به اجرا در آمد، به پیروزی رسید.

علی غلامرضایی؛ مدرس دانشگاه و پژوهشگرتاریخ

 

*مصراعی از قصیده اخوان ثالث برای دکتر مصدق

No tags for this post.