مروری بر دلایل یک رفتار ناپسند اجتماعی؛
چرا زباله پراکنی می کنیم؟

زباله پراکنی، رفتار ناپسند و نامطلوبی است که نه تنها همه ساله هزینه های زیادی را متوجه کشور می کند، بلکه انجام آن در محیط زیست اثرات درازمدتی را در آلوده سازی این سرمایه ملی بر جای می گذارد. محققان کشور با بررسی این پدیده در مردم ایران، ریشه ها و دلایل آن و راهکارهای غلبه بر آن را توضیح داده اند.

به گزارش سیناپرس، اصطلاح سرمایه، یکی از مهم ترین موضوعات در جامعه شناسی است و مباحث قابل توجهی حول محور آن شکل گرفته است که از آن جمله می توان به سرمایه اقتصادی، سرمایه فرهنگی و اجتماعی و سرمایه طبیعی اشاره کرد. سرمایه اجتماعی و سرمایه فرهنگی، صرفاً در ارتباط با جامعه انسانی شکل می گیرند، اما سرمایه طبیعی، مجموعه ای از کالاها و خدمات ارزشمند محیط زیست را برای دستیابی آیندگان فراهم می کند. با توجه به مفهوم فوق، محیط زیست، سرمایه ای ارزشمند تلقی می گردد که پیامد حفاظت از آن، توسعه پایدار است.

بنابر نظرات محققان، توسعه پایدار، به عنوان توانایی پایدارسازی توسعه تعریف شده است و ادعا می کند که به نیازهای اکنون بدون به مخاطره انداختن توانایی نسل آینده برای تأمین نیازهایشان پاسخ می گوید. بنابراین حفاظت از محیط زیست به مثابه یکی از ابعاد توسعه پایدار مورد توجه بسیاری از اندیشمندان حوزه های گوناگون از جمله جامعه شناسی تبدیل شده است. حفاظت از محیط زیست شامل تمامی رفتارهای مراقبتی از این حوزه مهم می شود که از جمله آن ها می توان به حفاظت از محیط زیست از حیث زباله پراکنی اشاره کرد.

این موضوع با توجه به اهمیت فراوانی که دارد، مورد توجه تیمی پژوهشی از دانشگاه کاشان قرار گرفته است. آن ها در مطالعه ای که در همین خصوص انجام داده اند، رفتار زباله‌پراکنی در ایران را مورد واکاوی قرار داده اند.

این پژوهش از طریق تکنیک مصاحبه عمیق با 15 متخصص و کارشناس حوزه محیط زیست انجام شده است و در آن، گفتمان شکاف دولت – ملت و ملت – ملت به عنوان پیشران های مهم شناسایی شده اند.

بر اساس نتایج این تحقیق که در دوفصل نامه بررسی مسائل اجتماعی ایران متعلق به دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران منتشر شده اند، عامل اجتماعی به عدم مسئولیت پذیری در قبال رفتار زباله پراکنانه اشاره داشته و وقوع آن را پیامد کاهش سرمایه اجتماعی قلمداد می کند. به گزارش سیناپرس، عدم آموزش و آگاهی کافی از پیامد رفتار زباله پراکنی، توسط نهادها و سازمان های رسمی کشور یکی دیگر از عوامل موثر در بروز رفتار زباله پراکنانه است.

به گفته زهرا نوری، محقق جامعه‌شناسی دانشکده‌ حقوق و علوم انسانی دانشگاه کاشان و دو همکار دیگرش، اغلب، افراد از پیامدهای رفتار خود در برابر محیط زیست غافلند. آن ها تصور می کنند که محیط زیست، همیشه قادر به اصلاح و بازیابی است. اما آلودگی بیش از پیش محیط زیست و تغییرات آب و هوایی، پوچ بودن این تصور را برای ما آشکار ساخته است.

آنها می گویند: عامل دیگر، عدم وجود اراده لازم در جهت حفظ محیط زیست در مسئولین است. این عامل در قالب عدم توجه به توسعه پایدار قابل تبیین است. دولت فارغ از توجه به حقوق سازمان های مردم نهاد، احزاب و اصناف، اجازه شکل گیری جامعه چندصدایی را نداده و تمام توجه خود را معطوف به سازمان های دولتی و توسیع آن ها داشته است.

طبق این تحقیق، از عوامل دیگری که در بروز رفتارهای زباله پراکنانه تاثیرگذار است، عامل حقوقی – قانونی و مصداق آن، عدم اجرای قوانین مرتبط با زباله پراکنی به نحو مطلوب است. با نگاهی به قوانین موضوعه می توان دریافت که قوانین بازدارنده ای پیرامون مساله زباله و زباله پراکنی وجود دارند. اما به دلیل پنهان بودگی کنشگران و عدم آگاهی پیرامون مساله زباله و زباله پراکنی، جرم مذکور، توسط پلیس و دستگاههای اجرایی مورد توجه و مجازات قرار نمی گیرند.

نوری و همکارش معتقدند: عوامل محیطی، خانوادگی، روانشناختی و تکنولوژیکی نیز از عوامل دیگر شکل دهنده این معضل اجتماعی هستند. ریشه کلیه عوامل مذکور را می توان در فرهنگ و آداب و سنن ایرانی جستجو کرد.به گزارش سیناپرس، بروز رفتار زباله پراکنانه از طریق برهم کنش عوامل متعدد سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و قانونی- حقوقی که در سنت و آداب رسوم ایرانی ریشه دارند، شکل گرفته و لذا با تاثیر بر هریک از این عوامل، می توان از بروز مشکل فوق جلوگیری کرده یا آن را اصلاح کرد.

آنها با اشاره به این موضوع که پیشگیری، همواره بهتر از درمان بوده است، برای حل معضل فوق پیشنهادهایی را به شرح زیر ارائه داده اند:

-کارگاه هایی به منظور آموزش همگانی حفظ و مراقبت از محیط زیست با تأکید بر مشکل زباله پراکنی در مناطق مختلف برگزار شود تا شهروندان مهارت های لازم در زمینه جمع آوری زباله، تفکیک زباله و کاهش اثرات مخرب آن بر روی زمین را کسب کنند.

– برگزاری برخی کارگاه ها در سازمان ها و مدارس و آموزش رفتارهای زیست محیطی نیز به پیشبرد این هدف کمک خواهد کرد.

– برگزاری برخی نمایشگاه های عکس و نمایش برخی کلیپ ها از آسیب های زباله پراکنی می تواند خطرات ناشی از زباله پراکنی را نمایان ساخته و شهروندان را نسبت به این مسئله حساس تر سازد.

– شهرداری ها با قراردادن سطل های زباله با فواصل کمتر از یکدیگر در مسیرهای گردشگری و معابر می توانند میزان زباله پراکنی شهروندان را کاهش دهند.

– ساخت فیلم های مستند و سرگرم کننده در زمینه حفاظت از محیط زیست و به خصوص پیامدهای مسئله زباله پراکنی توسط فیلمسازان و افرادی که دغدغه محیط زیستی دارند می تواند گامی مؤثر در آگاه سازی افراد جامعه نسبت به این مساله باشد.

گزارش: محمدرضا دلفیه

No tags for this post.