بررسی موسیقی شعر در شاهنامه فردوسی

در چکیده‌ پایان‌نامه‌ای که با عنوان «بررسی موسیقی شعر در شاهنامه فردوسی» که در سال 1376 در دانشگاه فردوسی و در مقطع دکتری دفاع شده، آمده است: از جایی که این بررسی تنها بر پایه موسیقی کناری شعر صورت گرفته و به محتوا و موسیقی درونی آن نپرداخته است، فصل نخست را به نگاهی بر منطق هنری، شناخت شکل، دیدگاه شکل‌گرایان و پیوند موسیقی و شعر اختصاص داده‌ایم. در فصل دوم به شناخت قافیه، پیشینه آن در ادبیات جهان و زبان دری و همچنین نقشی که قافیه در شعر ایفا می‌کند، پرداخته شده است. 

کار اصلی این نوشته بررسی ویژگی‌های قافیه در شاهنامه است به ویژه قافیه‌های غنی که با به دست دادن نوعی قانونمندی براساس خود شاهنامه و دو اثر حماسی دیگر، تا حد زیادی ما را به زبان راستین شاهنامه رهنمون می‌شود، به گونه‌ای که می‌توان از میان واژه‌هایی که در شعر قافیه قرار گرفته‌اند و در ضبط آن‌ها در نسخه‌های گوناگون اختلاف وجود دارد، دست کم آنچه را که به زبان شعر فردوسی نزدیک‌تر است، بازشناخت. 

در شاهنامه جای پای کاستن‌ها، افزودن‌ها، دست بردن‌ها و بسیاری از عوامل دیگر را به خوبی می‌توان دید که بی‌گمان بسیاری از این نابسامانی‌ها از رهگذر همین اعمال سلیقه‌های ناسخان و کاتبان صورت گرفته است. 

دور نیست که در پاره‌ای موارد برخی از این ناهماهنگی‌ها در نظم اولیه بیت‌ها از ناحیه خود استاد توس به شاهنامه راه یافته باشد اما بعدها که در سروده‌های خود تجدید نظر کرده به اصلاح آن دست زده است. به هر حال اشاره به اینگونه موارد نیز در فصل دیگری از کار صورت گرفته است با این امید که بتوان با تکیه بر شناخت و شکل و ساختار زبان شاهنامه، اینگونه موارد را بهتر و بیشتر روشن کرد. 

ویژگی‌های ردیف که از شاخصه‌های شعر فارسی است و نقش بسیار بارزی در موسیقایی‌تر شدن شعر دارد، در شاهنامه در فصلی جداگانه بررسی شده است. با اینکه پرداختن به جنبه‌های ذوقی و موسیقی درونی شعر در شاهنامه در چارچوب این بررسی نبود، به این جنبه از شعر شاهنامه در پایان به گونه‌ای گذرا اشاره شده است. 

در فصل پایانی فهرست بیت‌هایی که در متن آمده بر مبنای چاپ‌های مسکو و خالقی با ضبط اختلاف در نسخه‌های گوناگون آورده شده است. شماره‌ای که برابر واژه‌ها در بیت دیده می‌شود، درست مطابق با متن شاهنامه است تا دستیابی بدان با اشکال روبه‌رو نشود. 

همچنین برای پرهیز از آوردن نمونه‌های گوناگون در نوشته پاره‌ای از بیت‌ها فقط در این فهرست گنجانده شده و در متن تنها به یادآوری شماره ردیف بیت بسنده شده است. فهرست قافیه‌هایی را که از آن به گونه آماری بهره گرفته شده است در پایان این فصل آورده‌ایم.به گزارش ایسنا، نگارنده این پایان‌نامه نقیب نقوی و استاد راهنمای آن محمدرضا شفیعی کدکنی است.

No tags for this post.