اختلال در عملکرد دفاعی بدن مشکلی رو به گسترش است

در حقیقت در مقابل رنگ باختن بیماری‌های عفونی در بستر جامعه مدرن و امروزی، چنین بیماری‌هایی هر روز افراد بیشتری را در دام خود گرفتار می‌کنند. بیماری‌های نقص ایمنی، خودایمنی، آسم و آلرژی از بیماری‌های ناشی از نقص یا ایجاد اختلال در عملکرد سیستم ایمنی بدن هستند که برخلاف آنچه پیش‌ازاین تصور می‌شد از بیماری‌های نادر محسوب نمی‌شوند. طیفی وسیعی از این گروه از بیماران از بیماری خود اطلاعی ندارند و این در حالی است که تشخیص و اقدامات درمانی به‌موقع می‌تواند آنها را از خطر مرگ نجات دهد یا کیفیت زندگی بیماران را تا حد زیادی بهبود بخشد. با دکتر نیما رضایی، متخصص ایمونولوژی درباره ماهیت این گروه از بیماری‌ها گفتگو کرده‌ایم.

چرا عملکرد سیستم ایمنی بدن تا این اندازه مهم است که هرگونه اختلالی در عملکرد آن می‌تواند با پیامدهایی مانند ابتلا به بیماری‌های نقص ایمنی همراه باشد؟

در بدن ما دستگاه‌های مختلفی مانند دستگاه عصبی مرکزی، گوارش و تنفس وجود دارند که عملکرد هریک از آنها برای بدن ضروری است. از طرف دیگر سیستم ایمنی بدن نقش دفاع از بدن در مقابل عوامل بیگانه را بر عهده دارد که نقشی بسیار مهم و حیاتی برای بدن محسوب می‌شود. می‌توان بدن را به کشوری تشبیه کرد که برای دفاع از این کشور در مقابل نیروهای بیگانه به سربازها، پادگان‌ها و تسلیحات نظامی نیاز داریم. درواقع سیستم ایمنی بدن نقش نیروهای دفاعی را ایفا می‌کند. اگر سیستم دفاعی بدن دچار نقص شود بدن در معرض حملات عوامل بیگانه مختلفی قرار می‌گیرد که یکی از آنها نقص ایمنی است. در نقص ایمنی سیستم ایمنی یا حفاظتی بدن دچار ضعف می‌شود. این نقص می‌تواند اولیه یا ثانویه باشد.

چه بیماری‌هایی در گروه بیماری‌های ایمنی قرار می‌گیرند؟

یکی از بیماری‌های با منشا ایمنی، نقص ایمنی است. در نقص ایمنی اولیه به‌صورت ژنتیکی نقصی در سیستم ایمنی بدن وجود دارد که موجب می‌شود یکی از اجزای سیستم ایمنی بدن تولید نشود. تاکنون بیش از 300 نوع مختلف نقص ایمنی اولیه شرح داده‌شده است که موجب می‌شود کیفیت یا کمیت یکی از اجزای سیستم ایمنی بدن دچار مشکل شود و درنتیجه این فرد مستعد ابتلا به علائم و عوارض مختلفی مانند عفونت‌های مکرر،ابتلا به بیماری‌های ایمنی و سرطان خواهد بود.

در بیماری‌های نقص ایمنی ثانویه، سیستم ایمنی بدن از بدو تولد مشکلی ندارد و بعدها عاملی موجب ضعف سیستم ایمنی بدن خواهد شد. برای مثال ابتلا به HIV یا ایدز از بیماری‌های نقص ایمنی ثانویه است که سیستم ایمنی بدن را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. در بعضی افراد بر اساس شرایط ایجادشده در بدن، طحال برداشته می‌شود که این افراد نیز با نقص ایمنی ثانویه مواجه می‌شوند. افرادی که به دلیل ابتلا به سرطان شیمی‌درمانی می‌شوند نیز به نقص ایمنی ثانویه مبتلا می‌شوند.

گروهی دیگر از بیماری‌هایی که در گروه بیماری‌های ایمنی قرار می‌گیرند از افزایش حساسیت یا واکنش سیستم ایمنی بدن ناشی می‌شوند. انواع آلرژی‌ها و همچنین بیماری‌های خودایمن در این گروه قرار می‌گیرند. این بیماری‌ها نتیجه واکنش بیش از اندازه سیستم ایمنی بدن است. مواد آلرژی‌زا ممکن است ذاتا بیماری‌زا نباشند اما بدن با آنها بیگانه است و زمانی که در مواجهه با مواد آلرژی‌زا قرار می‌گیرد سیستم ایمنی بدن نسبت به آنها بیش از اندازه واکنش نشان می‌دهد و درنتیجه فرد به آلرژی‌های تنفسی یا آسم مبتلا می‌شود که به‌خصوص در فصل گرده‌افشانی یعنی از اردیبهشت تا آبان شایع‌تر و با علائمی مانند عطسه یا آبریزش بینی همراه است. در بیماری‌های خودایمنی سیستم دفاعی بدن خودی و غیرخودی را اشتباه می‌گیرد و برای مثال مفصل پا را به‌عنوان عامل بیگانه شناسایی  و علیه آن آنتی‌بادی تولید می‌کند که درنهایت به ابتلا به بیماری‌های روماتولوژی منجر می‌شود. ممکن است سیستم ایمنی بدن دستگاه عصبی مرکزی را به‌عنوان عامل بیگانه شناسایی کند و نسبت به آن واکنش نشان دهد که در این شرایط فرد به بیماری MS مبتلا می‌شود. در حقیقت افزایش حساسیت سیستم ایمنی بدن می‌تواند علیه عاملی باشد که بیماری‌زا نیست و در خارج از بدن وجود دارد که در این شرایط فرد به آلرژی مبتلا می‌شود. ممکن است افزایش حساسیت نسبت به سیستم دیگری از بدن باشد که در این شرایط فرد به بیماری‌های خودایمنی مبتلا می‌شود.

آیا بیماری‌هایی که در گروه بیماری‌های ایمنی قرار می‌گیرند قابل‌درمان هستند؟

وقتی از درمان صحبت می‌کنیم طیف وسیعی از درمان‌ها مطرح می‌شود که با توجه به ‌سلامت جسمی و روحی فرد طیفی از درمان قطعی تا درمان‌های نگهدارنده را شامل می‌شود. در بیماری‌های نقص ایمنی اولیه در سیستم دفاعی بدن نقصی وجود دارد که موجب می‌شود برای مثال نوع خاصی از آنتی‌بادی در بدن بیمار تولید نشود. در این شرایط می‌توان ماده دارویی را به بدن فرد تزریق کرد که جایگزین آنتی‌بادی می‌شود که در بدن فرد وجود ندارد. اگر تا پایان عمر این تزریق به‌طور مرتب انجام شود فرد درمان شده است؛ اما این درمان قطعی نیست و بدون تزریق دارو فرد با مشکل مواجه می‌شود. در موارد شدید ممکن است از پیوند مغز استخوان برای درمان این گروه از بیماران استفاده شود. اگر پیوند مغز استخوان از دهنده مناسب و به‌موقع انجام شود درمان قطعی است و فرد به بهبودی کامل دست پیدا می‌کند.

آیا در بیماری‌های نقص ایمنی ثانویه نیز امکان درمان وجود دارد؟

در این گروه از بیماری‌ها بیشتر بحث عامل زمینه‌ای مطرح است و در این شرایط درمان‌های نگهدارنده به بهبود شرایط بیمار کمک می‌کنند. البته سوءتغذیه نیز از بیماری‌های نقص ایمنی ثانویه است که اگر برطرف شود نقص ایمنی ثانویه نیز درمان خواهد شد. برای مثال در فردی که سرطان دارد و شیمی‌درمانی می‌شود در شرایطی که شیمی‌درمانی یا رادیوتراپی قطع شود نقص ایمنی ثانویه نیز برطرف خواهد شد؛ اما در بیماری‌هایی مانند HIV از درمان‌های نگهدارنده استفاده می‌شود. در این روش داروهایی برای بیمار تجویزمی شود که می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند.

در این گروه از بیماری‌ها بیشتر بحث عامل زمینه‌ای مطرح است و در این شرایط درمان‌های نگهدارنده به بهبود شرایط بیمار کمک می‌کنند.

چرا این روزها درباره بیماری‌های ایمنی بیشتر می‌شنویم؟ آیا این بیماری‌های پیش از این مطرح نبوده‌اند یا این‌که اساسا ناشناخته بوده‌اند؟

هر دو مورد صحیح است. در گذشته نوع بیماری‌هایی که در سطح جامعه شیوع داشت متفاوت بود. تا چهار دهه پیش سبک زندگی متفاوت بود. بسیاری از بچه‌ها ساعت‌های طولانی در کوچه‌ها با همسالان خود بازی می‌کردند و در معرض گردوخاک و آلودگی‌های مختلف قرار می‌گرفتند که ممکن بود به از دست دادن جان آنها منجر شود. در حقیقت بسیاری از کودکان در اثر ابتلا به عفونت‌های میکروبی جان خود را از دست می‌دادند و گروهی دیگر که از این بیماری‌ها جان سالم به درمی‌بردند در بزرگسالی در مواجهه با عوامل بیماری‌زا مقاوم‌تر بودند.

امروزه بهداشت پیشرفت کرده است و واکسیناسیون انجام می‌شود و بسیاری از بیمارانی که در گذشته در اثر ابتلا به بیماری‌های عفونی جان خود را از دست می‌دادند دیگر به این بیماری‌ها مبتلا نمی‌شوند اما در بزرگسالی به بیماری‌هایی مانند آلرژی مبتلا می‌شوند. تا چند دهه گذشته بسیاری از بیماران مبتلا به بیماری‌های نقص ایمنی اولیه در چند ماه اول پس از تولد فوت می‌کردند اما اکنون به کمک درمان‌های نگهدارنده می‌توانند سال‌های طولانی به زندگی ادامه دهند. علم پیشرفت کرده است و بیماری‌های بیشتری شناخته شده‌اند.

ما کتابی نوشته‌ایم که کتاب مرجع نقص ایمنی است و در خارج از کشور چاپ شده است. در چاپ اول این کتاب در سال 2008، در این مرجع 150 نوع بیماری شرح داده شده بود اما امسال که چاپ دوم این کتاب منتشر شده است تعداد بیماری‌های نقص ایمنی شرح داده شده در این مرجع به 300 بیماری افزایش یافته است. به‌عبارت‌دیگر در مدت زمان 8 سال تعداد بیماری‌های شناخته‌شده دو برابر شده است. البته این بیماری‌ها پیش از این نیز شیوع داشته‌اند اما شناخته نشده بودند و با پیشرفت علم این بیماری‌ها به‌تدریج شناخته شده‌اند.

 

گفتگو:فرانک فراهانی

No tags for this post.