هرقدر نگاه مردم به دولت مثبت تر باشد، پرداخت مالیات راحت تر صورت می گیرد

تعریف مالیات در علم اقتصاد چیست؟

مالیات در واقع درآمدی است که با استفاده از آن می توان کشور را اداره کرد. این مشارکت مالی شهروندان تعهداتی را برای دولت ها به وجود می آورد و دولت ها در ازای مالیاتی که دریافت می کنند، اقداماتی را انجام می دهند که مالیات دهندگان راضی تر باشند و احساس کنند به همان نسبت مالیاتی که پرداخت می کنند، دولت هم در خدمت آن ها بوده است. هر چه نظر مردم نسبت به دولتی مثبت تری باشد، پرداخت مالیات راحت تر صورت می گیرد.

 مالیات در ایران از چه زمانی شروع شد؟

از موقعی که دولتی تشکیل می شود و به دنبال آن گسترده تر می شود، هزینه هایش هم بالاتر می رود و در نتیجه مالیات بیشتری وصول می کند. سابقه تشکیل دولت در ایران بین هفت تا هشت هزار سال بوده و این دولت ها امور کشور را با گرفتن مالیات از مردم اداره کرده اند. تا اواخر سلسله قاجاریه و پیش از کودتای رضاخان، بیش از 80 درصد درآمد دولت ها از مالیات و عمدتا از طریق مالیات مستقیم بوده است. مابقی درآمد دولت ها از طریق گرفتن هدایایی از تجار یا حاکمان مناطق مختلف بوده است. اما پس از تشکیل حکومت رضاشاه، مشارکت مردم در پرداخت مالیات کاهش یافت چون این حکومت در اثر کودتای انگلیسی به وجود آمده بود و فاقد مشروعیت لازم بود. روحانیون هم که از مراجع اصلی دینی در کشور بودند، پرداخت مالیات را به این حکومت مذموم می دانستند. همچنین در دولت محمدرضا پهلوی میزات مالیات پرداختی مردم به دولت کاهش یافت و حدود 90 درصد درآمد دولت از درآمدهای فروش نفت خام حاصل می شد.

بر اساس قانون هدف از دریافت مالیات از مردم چیست؟

 بر اساس قانون اساسی، وظیفه دولت است که برای همه شهروندان مسکن، خوراک، پوشاک، بیمه، بهداشت و آموزش تا سطح دیپلم فراهم کند. طبق اصل 43 قانون اساسی، دولت در ازای مالیاتی که دریافت می کند، باید فعالیت هایی را انجام دهد که به عدالت نزدیک تر باشد. هم اکنون حدود 70 درصد درآمد دولت از صادرات نفت خام، مواد پتروشیمی، و مواد خام و نیمه خام حاصل می شود. این در حالی است که بیشتر دولت ها در دنیا نوعی نگاه تامین مالیاتی دارند و بخش عمده درآمدشان را از طریق دریافت مالیات از شهروندان کسب می کنند. همچنین اکثر دولت ها از انحرافاتی که در سیستم های سرمایه داری شان به دلیل سود پایین تولید به وجود می آید، جلوگیری می کنند و از فعالیت های غیرتولیدی و انواع فعالیت های سوداگری، احتکار و دلالی مالیات می گیرند. نتیجه چنین اقدامی این است که میزان فعالیت های غیرتولیدی به نفع فعالیت های تولیدی کاهش می یابد. این در حالی است که در کشور ما که در آن سود فعالیت های تولیدی بسیار پایین است، چنین اقداماتی برای افزایش فعالیت های تولیدی انجام نمی شود.

دکتر ابراهيم رزاقی، اقتصاددان، پژوهشگر و مدرس دانشگاه، متولد سال 1318 در تهران است. وی فارغ‌التحصیل مقطع دكتری در رشته‌ توسعه‌ اقتصادی از کشور فرانسه است. دکتر رزاقی سابقه‌ تدریس در دانشگاه‌های مختلف را دارد و هم‌اکنون دانشیار بازنشسته‌ دانشکده‌ اقتصاد دانشگاه تهران است.

نوع هزینه کردن مالیات ها توسط دولت به چه عواملی بستگی دارد؟

 نوع هزینه کردن مالیات در امور کشورداری بستگی به جهان بینی حکومت ها دارد. در نظام های سرمایه داری، هدف از دریافت مالیات فقط ایجاد امنیت، تقویت دستگاه قضایی، مبارزه با فساد و آزاد گذاشتن فعالیت های اقتصادی و تجاری است. نظام جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر بخش دولتی، خصوصی و تعاونی است بنابراین دولت باید به گونه ای در اقتصاد نقش داشته باشد که بتواند فعالیت های عدالت محور که در اصل 43 قانون اساسی ذکر شده، را انجام بدهد. کشور ما صنعتی نیست یعنی نگذاشتند که صنعتی شود و کودتاهای رضاشاه و دوره محمدرضاشاه هم به این دلیل صورت گرفتند که ایران صنعتی نشود. اما کشور ما باید صنعتی شود و در حال حاضر انجام بسیاری از فعالیت هایی که منجر به صنعتی شدن می شوند، از توان بخش خصوصی خارج است چون بازگشت سرمایه در این بخش فرآیند طولانی را می طلبد. در اصل 44 قانون اساسی تمامی صنایع بزرگ، راه آهن و تجارت خارجی دولتی تلقی شده و در این بخش ها باید دولت وارد کار شود. این در حالی است که پس از پایان جنگ تحمیلی، بسیاری از بخش های دولتی خصوصی شدند و از زمان خصوصی شدن این بخش ها، درآمد دولت هم کاهش یافت چون قبلا این بخش ها که دولتی بودند، به دولت مالیات پرداخت می کردند. اما هم اکنون عمده موسسات خصوصی مالیاتی پرداخت نمی کنند. آن ها همچنین در آستانه ورشکستگی قرار گرفته اند چون به دنبال حداکثر سود هستند. دولت ما هدف صنعتی کردن کشور را دارد و این کار را باید انجام بدهد و یکی از بخش های مهم وارداتی ما ماشین آلات و تکنولوژی است که باید داخلی شوند و در حال حاضر تنها بخشی که متکی به داخل است، صنایع دفاعی ماست. بنابراین می توان نتیجه گرفت قدرت دولت به گونه ای است که می تواند بسیاری از ناتوانی های بخش خصوصی و تعاونی ها را جبران کند.

در بخش تعاونی هم اکثر قریب به اتفاق تولیدکنندگان بخش کشاورزی و صنایع کوچک توان اداره خود را ندارند و باید از طریق تعاونی ها اداره شوند. در این جا هم خود دولت مکمل تعاونی هاست. ما بر خلاف قانون اساسی بخش خصوصی را تقویت کردیم و این بخش را به سمت تولید هدایت نکردیم و بخش خصوصی به تدریج به سمت دلالی، سوداگری، احتکار و فعالیت های غیرتولیدی رفت. تعدادی معدودی از موسسات خصوصی هم که کار تولیدی می کنند، به دلیل دلار ارزانی که در اختیار آن ها قرار داده شده، قطعات و مواد اولیه را وارد کرده و در ایران مونتاژ می کنند که این تولید واقعی نیست. مسیر اقتصاد کشور به گونه ای است که از اهداف اقتصادی مورد نظر دور شده است. ریشه کن کردن بیکاری، رشد تولید، عدم نیازمندی کشور به خارج، تقویت توان دفاعی کشور، کمک به کشورهایی که زیر سلطه امریکا قرار دارند، آموزش برای همه و توان افراد برای اداره زندگی شان فقط با یک شغل و نه از طریق چند شغل، از وظایف دولت در قبال گرفتن مالیات است. این در حالی است که هم اکنون حدود 12 میلیون بیکار در کشور وجود دارد، تعاونی ها رشد چندانی نکرده اند و بیش از 30 هزار روستای خالی از سکنه وجود دارد. دولت نباید اجازه خالی شدن روستاها از سکنه را بدهد و باید این کار را از طریق تقویت تعاونی ها و جلوگیری از واردات بی رویه و رشددادن تولید داخلی انجام دهد.

مالیات مستقیم و غیرمستقیم به چه صورت است؟

مالیات مستقیم به شیوه اخذ مالیاتی گفته می شود که در آن میزان دارایی ها و ثروت مالیات دهنده شناخته می شود. مالیات مستقیم عادلانه ترین نوع اخذ مالیات است چون به نسبت درآمد و همچنین مجموعه هزینه ها و دارای های فرد، از او مالیات گرفته می شود. بنابراین هر کسی ثروت بیشتری داشته باشد، مالیات بیشتری هم پرداخت می کند. مالیات مستقیم به اطلاعات نیاز دارد و اطلاعات مالی افراد توسط دولت ها تامین می شود. نوع مالیات های غیرمستقیم است و در این شیوه به دارایی های افراد کاری ندارند و معمولا مالیات بر کالاهای مصرفی مانند برق وصول می شود. در این شیوه افراد فقیر به همان اندازه افراد ثروتمند بابت مصرف کالاهای مختلف مالیات پرداخت می کنند و وصول این نوع مالیات بسیار آسان است چون صرف نظر از نوع مالیات است که در ایران حدود هشت درصد است. مالیات غیرمستقیم، ناعادلانه ترین نوع مالیات به شمار می آید.

راه های فرار مالیاتی در کشورمان چه هستند؟

در کشورمان راه های فرار مالیاتی بی نهایت است این در حالی است که در کشوری مانند فرانسه از سارقین و دزدها هم مالیات گرفته می شود چون این افراد ثروت به دست می آورند و هر فردی از هر منبعی که کسب ثروت می کند، باید مالیات آن را پرداخت کند. بنابراین در این کشور، یکی از راه های مبارزه با فساد همان وصول مالیات است.

اقتصاد مقاومتی چه تاثیری بر اخذ مالیات و شیوه های هزینه کردن آن توسط دولت خواهد گذاشت؟

هم اکنون نوعی تهاجم اقتصادی به ایران شده و کشور باید از طریق اقتصاد مقاومتی در مقابل این تهاجم ایستادگی کند و دولت هم از فقر، بیکاری و بسیاری از پیامدهای حاصل از این تهاجم جلوگیری کند. چهارچوب اقتصاد مقاومتی مبتنی بر قانون اساسی است زیرا در قانون اساسی یکی از مهم ترین ارکان، استقلال کشور و عدم وابستگی آن به کشورهای خارجی در مواد غذایی، ماشین آلات و بسیاری زمینه های دیگر است. این در حالی است که صدور نفت خام وابستگی کشور به کشورهای بیگانه را بیشتر می کند. اقتصاد مقاومتی یعنی به تولیدکننده داخلی یارانه بدهیم و از فعالیت های غیرتولیدی مالیات گرفته شود، همه باید بیمه شوند حتی زنان خانه دار، از صنایع دستی باید حمایت شود و هر روستایی از طریق تعاونی ها به یک مرکز تولید صنعتی و کشاورزی تبدیل شود. بر اساس اقتصاد مقاومتی، تولیدکنندگان باید تمامی نیازهای خود را از داخل کشور تامین کنند و دولت هم باید از آن ها حمایت کند. اعتیاد و فساد همگی ناشی از فقر است این در حالی است که ابتدای قانون اساسی کشورمان با آیاتی از قرآن شروع شده است. با این حال، لزوم اجرای اقتصاد مقاومتی، تعهد و مشارکت مسئولان کشور است.

اهداف نظام های مختلف اقتصادی در دنیا از اخذ مالیات به چه صورت تعریف شده است؟

همان طور که گفتم در نظام های سرمایه داری وظایف دولت ها در قبال اخذ مالیات، فقط تامین امنیت، تقویت سیستم قضایی و فعالیت هایی مانند آزادی تجارت و بازار و دفاع از استقلال اقتصادی کشور و همچنین دفاع از تولید داخلی است. در این نظام ها، در واقع دولت در دست صاحبان ثروتی است که تولیدکننده هستند و قانون اساسی این کشورها هم طوری تنظیم شده که به نفع این طبقه باشد. این در حالی است که در جمهوری اسلامی ایران، به گفته امام خمینی، انقلاب را کوخ نشینان و نه کاخ نشینان به وجود آوردند و در قانون اساسی کشورمان مالیات باید توسط بخش های دولتی، خصوصی و تعاونی ها پرداخت شود. اما در کشورهای سوسیالیستی تمامی ابزارهای تولیدی در دست دولت هستند و بر اساس قانون اساسی این کشورها، کشور از طریق درآمد مالیاتی اداره می شود. باید گفت در حالت کلی اداره هیچ کشوری بدون اخذ مالیات امکان پذیر نیست.

میزان اخذ مالیات در کشورهای در حال توسعه با کشورهای در حال توسعه را چگونه مقایسه می کنید؟

در کشورهای در توسعه یافته معمولا مالیات بیشتری از شهروندان اخذ می شود چون مالیات وسیله نظارت بر اقتصاد است و از تبدیل شدن فعالیت های تولیدی به غیرتولیدی جلوگیری می کند. در این کشورها بخش اعظم درآمد دولت ها از طریق اخذ مالیات تامین می شود و حتی از شرکت هایی که خریداری کننده موادی مانند نفت خام و زغال سنگ هستند، مالیات بر کربن از گرفته می شود چون نفت و زغال سنگ کربن تولید می کنند و به محیط زیست آسیب می رسانند. در این کشورها همچنین برای تعدادی از شرکتهای بزرگ، روزنه ای باز گذاشته شده و آن ایجاد موسسات خیریه است. در واقع، هزینه های قابل قبولی که این شرکت ها در امور خیریه می کنند، به عنوان مالیات محسوب می شود و بنابراین دولت از آن ها مالیاتی نمی گیرد. دولت کشورمان هم می تواند شرکت ها را ترغیب کند که در امور احیای قنات ها یا ایجاد مراتع، جلوگیری از خشکسالی یا جلوگیری از پدیده ریزگردها مشارکت کند و در عوض، هزینه های قابل قبول این شرکت ها در چنین اموری، آن ها را از پرداخت مالیات معاف کند.

 

گفتگو: شه تاو ناصری

No tags for this post.