سالمرگ دکتر محمد معین

«محمد معین مصداق انسانی تمام و کمال بود. آن جامی بود که به قول خیام، چرخ به او آفرین می‌زند و صد بوسه بر جبینش می‌نشاند، اما افسوس که می‌سازد و باز بر زمین می‌زندش!»

دکتر محمد جعفر محجوب

 

هشتم آذر 1345 دکتر محمد معین استاد زبان فارسی و پدیدآورنده فرهنگ معین، تازه از سفر علمی ترکیه بازگشته بود. او فردای ورودش به ایران، در حالی که هنوز خسته از سفر بود و احساس سر درد مختصری می‌کرد، راهی محل کار خود شد. دکتر معین پس از ورود به دانشگاه، در اتاق استادان گروه ادبیات فارسی به مطالعه رساله یکی از دانشجویان دوره دکتری پرداخت و هنگامی که سر بلند کرد تا موافقت خود را با تقاضای دانشجویش اعلام دارد، به زمین افتاد و بیهوش شد. استاد را بلافاصله به بیمارستان آریا منتقل و در آنجا بستری کردند؛ در حالی که با وجود کسالتش تا چند روز قادر به صحبت و مذاکره بود، اما به علت بی‌دقتی به وجود آمده در کار پزشکان، به حالت اغما فرو رفت. قضیه از این قرار بود: به منظور ضایعه‌ای که در مغز دکتر معین به وجود آمده بود، پزشکان معالج وی بر آن شدند تا از مغز او عکسبرداری کنند و برای اینکه چنین کاری به درستی انجام شود، ناگزیر باید مغز با انژکسیونی رنگین شود. به همین دلیل تزریقی از ناحیه گردن استاد صورت گرفت که متاسفانه بر اثر بی‌دقتی او را تا لحظه مرگش به اغما فرو برد. پس از ناتوانی پزشکان داخلی، در چهاردهم مرداد 1346 دکتر معین را که همچنان بیهوش بود، به همراه همسرش به یکی از مجهزترین بیمارستان‌های کانادا موسوم به «بیمارستان نوتردام» واقع در شهر نوتردام اعزام کردند که در آنجا هم کار چندان مفیدی صورت نگرفت. گویا پزشکان معالج دکتر معین به اطرافیانش گفته بودند که اگر در همان شش ماه نخستین بیماری‌اش وی را برای معالجه به آنجا برده بودند، احتمال سلامتی‌اش بیشتر بود؛ چرا که به خاطر گذشت زمان، ضایعه مغزی بیمار شدید شده است. دکتر معین تا تیر ماه 1350 (یعنی نزدیک به پنج سال) در همین حالت به سر برد و در حالی که از شدت بیماری، وزن بدن نیمه جانش به 16 ـ 17 کیلو رسیده بود، ساعت 11 صبح روز یکشنبه 13 تیر در بیمارستان فیروزگر، دیده از جهان فرو بست و فردای آن روز پس از غسل و تشییع او را در آرامگاه خانوادگی‌اش در آستانه اشرفیه به خاک سپردند.

محمد معین 9 اردیبهشت ماه 1297 هـ . ش در محله زرجوب رشت به دنیا آمد، تحصیلات مقدماتی خود را در رشت و تهران گذرانید و در سال ۱۳۱۳ توانست لیسانس خود را در رشته فلسفه و ادبیات از دانشگاه تهران بگیرد. او سپس رهسپار بلژیک شد و در آن دیار در زمینه روانشناسی و مردم شناسی مطالعه کرد و در بازگشت به تهران دکترای خود را در رشته ادبیات و زبان فارسی گرفت. وی نخستین کسی بود که در رشته ادبیات فارسی، دکترا گرفت.

محمد معین پس از پایان تحصیلات به استادی زبان و ادبیات دانشگاه تهران برگزیده شد و همزمان به همکاری با علامه علی اکبر دهخدا، در کار "لغتنامه" پرداخت. او به زبان های انگلیسی، فرانسه، عربی و زبان های ایران باستان تسلط داشت و مدتی در دانشگاه پرینستون امریکا به عنوان استاد ادبیات فارسی تدریس می‌کرد. محمد معین، «فرهنگ معین»، را که یکی از فرهنگ‌های مهم لغات فارسی است، نوشت. او برای نوشتن این فرهنگ از۳۰۰ هزار فیش که با همکاری گروهی از دوستان فاضل و بالغ بر۴۰۰ دانشجو در طول۲۰ سال فراهم شده بود، استفاده کرد.

آثار متعددی از این استاد برجسته باقی مانده است که از آن جمله می‌توان به تألیف کتاب‌های «ستارة ناهید» یا «داستان خرداد و امرداد»، «حافظ شیرین سخن»، «یوشت فَریان و مرزبان نامه»، «مزدیسنا و تأثیر آن در ادبیات پارسی» (چاپ دوم با تجدید نظر به عنوان مزدیسنا و ادب پارسی)، «برگزیدة شعر فارسی»، «اسم مصدر –  حاصل مصدر»، «مفرد و جمع و نکره»، «اضافه؛ اسم جنس – معرفه و نکره»، «فرهنگ فارسی»، «قاعده های جمع در زبان فارسی»، «برگزیدة نثر فارسی» و ترجمه کتاب‌های «ایران از آغاز تا اسلام» گیرشمن، «تحلیل هفت پیکر نظامی» و تصحیح کتاب‌های «چهار مقالة احمد بن عمر نظامی عروضی»، «دانشنامه علایی» ابن‌سینا، «جامع الحکمتین» ناصرخسرو، «شرح قصیدة فارسی» خواجه ابوالهیثم، «جوامع‌الحکایات و لوامع‌الروایات» سدیدالدین محمد عوفی، «عبهرالعاشقین» روزبهان بقلی شیرازی (با مقدمة فارسی و فرانسوی دکتر محمد معین و هانری کربن) و  اهتمام در چاپ «برهان قاطع» محمدحسین بن خلف تبریزی  و  چاپ مجموعه «اشعار دهخدا»  اشاره کرد.

دکتر معین، چند نشان درجه اول علمی را از مراکز فرهنگی بین‌المللی، از جمله نشان هنر و ادبیات را از دولت فرانسه دریافت کرده بود.

 

گزارش: مهرداد نصرتی

No tags for this post.