گزارش تصویری و تحلیل فنی مسجد چهل محراب
مسجد چهل محراب یکی از مساجد ارزشمند تاریخی شهر یزد محسوب می شود . در حال حاضر در این مسجد هیچ گونه تزئینات خاصی وجود نداشته و محراب فعلی آن نیز کاملاً ساده است.
این مسجد دارای صحن ، شبستان زمستانی ، سردر و غرفه ها و زیارتگاه های کوچکی در اطراف صحن و ماذنه ای بر سردر ورودی است. شبستان زمستانی مسجد با پوششی از طاق و تویزه از خشت و گل ساخته شده است و سردر ورودی ها نیز نمایی آجری دارند. دیوارهای صحن از اندود ماسه آهک پوشیده شده و در ضلع جنوبی صحن ، مقبره ای که مزار آقا نامیده می شود ، وجود دارد .
این مسجد دارای صحن ، شبستان زمستانی ، سردر و غرفه ها و زیارتگاه های کوچکی در اطراف صحن و ماذنه ای بر سردر ورودی است. شبستان زمستانی مسجد با پوششی از طاق و تویزه از خشت و گل ساخته شده است و سردر ورودی ها نیز نمایی آجری دارند. دیوارهای صحن از اندود ماسه آهک پوشیده شده و در ضلع جنوبی صحن ، مقبره ای که مزار آقا نامیده می شود ، وجود دارد .
این مسجد امروزه کاربرد مذهبی داشته و هنوز دایر است. ماذنه مسجد در بالای سردر ورودی فعلی قرار دارد و از آجر ساخته شده است. در داخل بنا و زیر طاق ها نورگیر های مشبکی تعبیه شده است که نور فضای شبستان را تامین می کند و در سه طرف شمال ، غرب و شرق شبستان دارای غلام گردش است .
به استناد کتاب جامع مفیدی ، مسجد چهل محراب در محله شهرستان و حوالی زندان اسکندر و محله فهادان واقع شده ـ است ـ که از بناهای خواجه شمس الدین محمد تازیکوست ( قرن 7 ) .
ایرج افشار در کتاب یادگارهای یزد ، به نقل از تاریخ یزد چنین می نویسد :
« و خواجه شمس الدین محمد تازیکو مسجد چهل محراب انشا کرد و خانقاه و عمارتی بساخت و چهار دانگ از قریه هنزا وقف بر آن مسجد کرد و مصلی و عیدگاه مقابل شیخ { جمال } الاسلام اعظم سعید از انشای او است . »
در کتاب یادگارهای یزد صفحه 255 در مورد وجه تسمیه این مسجد چنین ذکر شده است که چون در این مسجد چهل محراب کاشی تعبیه شده بود به این نامش بخوانند . در حا ل حاضر فقط شش قطعه از کاشی ها باقی مانده ( که احتمالاً از این محل منتقل شده اند زیرا در هنگام بازدید از این مسحد، با آن ها برخورد نکردیم ) سه کاشی در غرفه های شرقی و یکی در صفه غربی و دو تا در اطاق مقبره ای واقع در سمت جنوبی هستند .
در جهت قبلی حیاط وسیع مسجد و داخل اتاقی که به کوچه دری دارد صورت یک قبر وجود دارد که اهل محل آن را مزار آقا می نامند و احترام فراوانی برای آن قائل هستند . روی قبر ، صندوقی از چوب قرار گرفته و یک قطعه کاشی فیروزه ای رنگ با نوشته « بحسن توفیقه » به خط تعلیق و به طور برجسته بر دیواره عمودی قبر نصب است که از آثار قرن هفتم هجری است.
مسجد از نظر تزئینات فا قد هرگونه ویژگی های خاصی است و شش قطعه کاشی ذکر شده در بخش تاریخچه را نیز که نتوانستیم رویت کنیم . اما با توجه به متون و کتب معماری ، تاریخی گویا این کاشی ها دارای ویژگی های مشترکی با سایر بناهای هم دوره خود هستند. ایرج افشار در کتاب یادگارهای یزد صفحه 255 چنین می نویسد :
« کاشی های مورد ذکر از حیث اندازه و اسلوب ساخت و رنگ و طرح نظیر کاشی منصوب در مسجد ابوالمعالی است . گمان می کنم که آن هم متعلق به این مسجد بوده و بعدها به مسجد محله ابوالمعالی منتقل شده است. زمان و اسلوب این کاشی ها مطابقت دارد با کاشی قبری که در محراب مسجد باغ صندل مورخ سال 667 هجری قمری باقی است . »
در کتاب مساجد تاریخی ، صفحه 262 نیز درباره این کاشی ها چنین نوشته شده است :
« زمان و اسلوب این کاشی ها قابل مقایسه با کاشی قبری است که در محراب مسجد باغ صندل باقی است . این کاشی ها به شکل محراب و یکپارچه ساخته شده اند . »
گزارش تصویری و تحلیل فنی: احسان محمدحسینی – فاطمه کردی
No tags for this post.
