دوگانه ورزش در مقوله اعتیاد
امروزه ورزش بخش مهمی از زندگی پرشماری از مردم را تشکیل می دهد. عده ای آن را به صورت تفریحی و عده ای حرفه ای انجام می دهند. در این میان پزشکان از کاربرد ورزش در کمک به معتادانی که عزم ترک دارند، سخن می گویند.
*** ورزش و کمک به ترک اعتیاد
دکتر 'هادی روحانی' عضو هیات علمی پژوهشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی ایران در گفت و گو با ایرنا، در خصوص تاثیر ورزش در کمک به ترک اعتیاد گفت: بدن به صورت طبیعی موادی تولید می کند که به آن 'آندروفین' می گویند؛ آندروفین ها از طریق مواد دیگری که پروتومین و دوپامین خوانده می شوند، روی عصب مرکزی تاثیر گذاشته و احساس خوشی و آرامش در فرد ایجاد می کنند.
روحانی افزود: آندروفین ها در واقع همان مواد آرامش بخش و به اصطلاح تخدیری هستند که بدن به صورت طبیعی آنها را تولید می کند، اما در فرد معتاد که به مواد تخدیری بیرونی رو می آورد، گیرنده های آندروفین ها در بدن آسیب می بینند و این آسیب باعث می شود که بدن فرد معتاد از عهده تولید طبیعی این مواد برنیاید و در نتیجه فرد به موادی که از بیرون به بدن خود وارد می کند، وابسته شود.
این متخصص فیزیولوژی گفت: در این میان، ورزش باعث می شود که تولید مواد آندروفینی در بدن افزایش یابد و به همین دلیل است که بعد از ورزش کردن، افراد احساس سرخوشی دارند.
بر این اساس، دکتر روحانی به معتادانی که عزم ترک اعتیاد دارند، توصیه کرد که بازپروری خود را با یک برنامه ورزشی آغاز کنند.
این عضو هیات علمی پژوهشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی تاکید کرد: انجام حرکات ورزشی در طول دوره ترک اعتیاد باعث می شود که تولید آندروفین ها در بدن آغاز شود و در نتیجه فرد معتاد کمتر دچار مشکل شود.
روحانی خاطرنشان کرد: ورزش علاوه بر تاثیر فیزیولوژیکی مثبت روی بازتولید آندروفین ها در بدن و در نتیجه کمک به پیشبرد فرایند ترک اعتیاد، عوامل روانی و اجتماعی مثبت دیگری هم دارد و باعث می شود فرد به لحاظ اجتماعی بتواند روابط بهتری را با جامعه برقرار کند و به لحاظ روانی نیز به احساس خوبی برسد.
وی افزود: از سوی دیگر فرد معتاد با ورزش کردن سبک زندگی خود را تغییر می دهد که علاوه بر تاثیر فیزیولوژیکی ورزش، به خاطر تغییر در سبک زندگی قطعا، مصرف مواد مخدر را کمتر خواهد کرد و در نتیجه ترک اعتیاد راحت تر اتفاق می افتد.
***عوامل خطرزا در کنار ورزش
با وجود انبوه فواید و مزایای ورزش، یکی از مسائل و مشکلاتی که به ویژه در چند دهه اخیر نمود بیشتری پیدا کرده، توجه فراوان مسئولین، مربیان و ورزشکاران به نتایج رقابت های ورزشی و توجه رسانه های جمعی به مسائل حاشیه ای ورزش همچون بهبود فیزیک بدنی ورزشکاران از طریق افزایش حجم و توده عضلانی است. این بخش از حاشیه ها باعث افزایش شیوع اختلالات تغذیه ای و عادات سوء مصرف مواد در بین جوانان و نوجوانان شده است.
گرایش مردان جوان به داشتن بدن عضلانی و نیز تبلیغات رسانه ای و تجاری در باب عضلانی بودن بدن به مشکلاتی خطرزا در حوزه ورزش دامن می زند.
به گفته 'علی کاشی' دکترای رفتار حرکتی و استادیار پژوهشگاه تربیت بدنی و علوم ورزشی، نارضایتی از شکل بدنی و تمایل به تغییر آن یکی از عوامل مهم در مصرف برخی داروها، همچون 'استروئیدهای آنابولیک' بوده که عمدتا هدف از مصرف آنها افزایش توده عضلانی و بهبود شکل ظاهری بدن است.
دکتر کاشی در گفت و گو با ایرنا اظهار کرد: این داروها شناخته شده ترین داروهایی هستند که در ورزش مورد استفاده قرار می گیرند که البته تحقیقات متعدد تاثیرات بد آنها را به اثبات رسانده است.
کاشی با اشاره به گسترش نگران کننده مصرف مواد مختلف نیروزا در مجموعه بسیار وسیعی از ورزش های گوناگون و در میان ورزشکاران سطوح مختلف، ادامه داد: البته این تنها ورزشکاران حرفه ای نیستند که از مواد نیروزا به منظور افزایش عملکرد استفاده می کنند، بلکه ورزشکاران مبتدی، غیرورزشکاران و حتی دانش آموزان دبیرستانی و راهنمایی نیز به این مواد رو آورده اند.
استادیار پژوهشگاه تربیت بدنی و علوم ورزشی کاشی افزود: مصرف این مواد شامل دامنه گسترده ای از مواد همچون استروئیدهای آنابولیک، دارو های مدر، داروهای کاهش وزن، داروهای محرک (روان گردان)، مخدر، نوشیدنی های الکلی، نوشیدنی های نیروزا، هورمون رشد انسانی، اریتروپویتین و داروهای مختلف دیگر می شود.
کاشی خاطرنشان کرد: نتایج مطالعات متعدد محققان در زمینه ی شیوع مصرف مواد نیروزا در ایران از سال 1383 تاکنون، نشان دهنده شیوع بالای مصرف این مواد و آگاهی بسیار کم مصرف کنندگان مواد نیروزا از عوارض جانبی مصرف این مواد است.
وی افزود: براساس این نتایج، شیوع مصرف مواد نیروزا در بین ورزشکاران رشته بدنسازی و پرورش اندام کشور 9/41%، در بین فوتبالیست های لیگ دسته اول دانشجویان کشور 78/25%، در بین زنان ورزشکار لیگ ها و باشگاه ی دسته اول تهرانی 4/15% ، در بین زنان ورزشکار استان تهران 11% ، در بین دانش آموزان پسر دبیرستانی استان تهران11% ، در بین دانش آموزان دختر دبیرستانی استان تهران 4% و در بین دانش آموزان دبیرستانی استان لرستان 9% است.
کاشی با اشاره به تازه ترین تحقیق انجام شده گفت: در این مطالعه، محققان به بررسی میزان شیوع سوء مصرف مواد مخدر در بین دانش آموزان دبیرستانی و شناسایی عوامل همبسته با آن در یک طرح تحقیقی ملی به سفارش صندوق حمایت از پژوهشگران پرداختند.
وی افزود: این مطالعه که روی دو هزار و 400 دانش آموز انجام شد، نشان داد که 157 نفر (541/6٪) مصرف حداقل یک بار مواد مخدر و یا روان گردان را داشتند و شیوع مواد مخدر و روان گردان در دانش آموزان دختر این تحقیق برابر با 916/3٪ و در دانش آموزان پسر این تحقیق برابر با 166/9٪ بود .
به گفته کاشی، مقایسه نتایج این تحقیقات با مطالعات انجام گرفته در سایر کشورها نشان می دهد که شیوع مصرف مواد نیروزا در ایران بسیار بیشتر از سایر کشورها است.
این در حالی است که ایران یکی از جوان ترین جمعیت های جهان را دارد و بیش از 50٪ جمعیت آن را کودکان، نوجوانان و جوانان زیر 20 سال تشکیل می دهند.
در سال های اخیر محققان بررسی کننده پدیده اعتیاد، بر نقش ورزش توجه خاصی دارند. استادیار پژوهشگاه تربیت بدنی و علوم ورزشی می گوید: چندین دلیل در مورد اهمیت توجه به متغیر ورزشکار بودن وجود دارد. اول این که در نتیجه تحقیقات مختلف در سطح کشور مشخص شده است که ورزشکاران بیشتر از غیر ورزشکاران مواد نیروزا مصرف می کنند و علاوه بر این مشخص شده است که مصرف برخی از این مواد نیروزا می تواند زمینه ساز یا مقدمه ای برای مصرف مواد مخدر و نوشیدنی های الکلی باشد. لذا می توان با استدلال قیاسی نتیجه گرفت که ورزشکاران بیشتر از غیرورزشکاران مستعد مصرف مواد مخدر هستند و در نتیجه، آنها باید هوشیار باشند.
تحقیق دیگری که توسط کاشی و همکارانش در سال 1388 انجام شد، نشان می دهد که مصرف مواد مخدر و روان گردان توسط مصرف کنندگان مواد نیروزا به صورت کاملا' معنی داری بیشتر از افراد غیر مصرف کننده بوده و مصرف مواد نیروزا را می توان به عنوان یکی از عوامل خطرزای مصرف مواد مخدر و روان گردان محسوب کرد.
