سایه روشن‌های تکنولوژی ایرانی از دانشگاه تا صنعت

دهم تیر مصادف با روز صنعت و معدن فرصتی مناسبی است تا نگاهی اندیشمندانه پیرامون این مساله شود تا ضمن واکاویی مشکل های تولید کنندگان این بخش (به عنوان عامل مولد اشتغال پایدار در افزایش تولید ناخالص ملی)، بیشتر به علت چرایی این ضعف تکنولوژی و حلقه ارتباطی ضعیف بخش صنعت با مراکز دانشگاهی بپردازیم و در یابیم آیا می توانیم با اتکا به توان متخصصان داخلی مشکل های این بخش را حل کنیم یا خیر؟

حلقه‌های ارتباطی بخش صنعت و دانشگاه ناقص است

هرچند اعتماد کردن به متخصصان داخلی می تواند حلال بسیاری از گره‌های کور بخش صنعت باشد اما به راستی متخصصان ما توانسته اند این اعتماد را در بین متولیان بخش صنعت به وجود بیاورند؟ آیا بخش دانشگاه تاکنون توانسته است نیاز بخش صنعت را برآورده کند؟

علی معصومی، دبیر انجمن تخصصی مراکز تحقیق و توسعه صنایع و معادن در این خصوص گفت: ما اکنون در بعد فنی در بسیاری از صنایع مانند صنایع غذایی و قطعه سازی پیشرفت‌های خوبی حاصل کرده ایم اما میزان و کیفیت حضور این صنایع در بازارهای جهانی به جز در مورد چند بنگاه تقریبا موفق، به هیچ وجه متناسب با ظرفیت‌های صنعتی این کشور پهناور و توانمند نیست. ریشه اصلی همه این مشکل‌ها جاری نشدن و حاکم نشدن روح علم و دانش در بخش اعظم بنگاه‌های اقتصادی و همچنین فقدان بسیاری از حلقه‌های زنجیره های ارزش در کشور است.

این کارشناس ارشد رشته مدیریت افزود: ما برای تبدیل دانش به ثروت احتیاج به مجموعه‌ای از حلقه ها داریم. این حلقه ها زنجیره تولید ثروت از دانش یا همان زنجیره ارزش نام دارند. اگر بعضی از این حلقه‌ها وجود نداشته باشد ما نمی‌توانیم به نتیجه نهایی برسیم. ما اکنون برخی از این حلقه‌ها را نداریم.

رییس پیشین مرکز پژوهش، توسعه فناوری و صنایع نوین اظهار کرد: هم اکنون در دنیا ساز و کارهایی به وجود آمده تا یک ایده با اطمینان بیشتری به بازار برسد. درمیان این ساز و کارها شرکت‌هایی هستند که از ایده‌ها حمایت می‌کنند تا نمونه سازی شود. شرکت‌های توسعه دهنده تکنولوژی نیز وجود دارند که کمک می‌کنند تا این نمونه‌ها، نمونه سازی صنعتی شوند. شرکت‌های دیگر نیز به عنوان دلالان تکنولوژی، کمک می‌کنند تا این نمونه‌های صنعتی وارد بازار شوند و برای این طرح‌ها مشتری پیدا می‌کنند.

این پژوهشگر برتر سال 1390 (منتخب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری) در حوزه صنعت، معدن و تجارت ادامه داد: خیلی از این حلقه‌ها و سازو کارهای جهانی هنوز در کشور ما به وجود نیامده است بنابراین حتی اگر دانشگاه، صنعت و دولت سه ضلع اصلی این حوزه باشند، تا زمانی که ساز وکارها، فرایندها وابزار لازم در کشورمان ایجاد نشوند ما نمی‌توانیم به نتیجه مطلوب برسیم.

معصومی گفت: ما برای اینکه این حلقه‌ها شکل بگیرد و دانشگاه و بخش صنعت و نهادهای دیگر برنامه و مسوولیت‌هایشان را بدانند، نیاز به یک نظام ملی نوآوری در کشور داریم. در صورت وجود این نظام ملی، ایده‌های جدید و نوآورانه می‌توانند در قالب فرایندهای مشخص و شفاف در حوزه‌های تولید، مدیریت بازار، خدمات فنی و مهندسی، خدمات صادرات و… مطرح و با تکمیل حلقه های مختلف زنجیره های ارزش، دانش انباشته کشور در حوزه های مختلف را برای تولید حداکثر ثروت از توانمندی‌های موجود بکار بگیرند بنابراین تا زمانی که این نظام ملی نوآوری ایجاد نشده، تا این جزیره‌ها را به یکدیگر متصل کند ما نمی‌توانیم به نتیجه دلخواه‌مان برسیم.

خیلی از حلقه‌ها و سازو کارهای جهانی هنوز در کشور ما به وجود نیامده است بنابراین حتی اگر دانشگاه، صنعت و دولت سه ضلع اصلی این حوزه باشند، تا زمانی که ساز وکارها، فرایندها وابزار لازم در کشورمان ایجاد نشوند ما نمی‌توانیم به نتیجه مطلوب برسیم. 

دانشگاه انتظار بخش صنعت را برآورده نمی کند

به گفته دکتر محمد نوری امیری، مدیر کل آموزش و پژوهش وزارت صنعت، معدن و تجارت، طی سال‌هال مختلف اقدام‌های زیادی از سوی بخش صنعت و دانشگاهی برای کاربردی شدن پژوهش‌ها انجام شده اما هنوز ارتباط موثری بین این دو بخش صورت نگرفته است. در اصل ما هم اکنون به  آن جایگاهی که باید این ارتباطات وجود داشته باشد و انتظاری که بخش صنعت و اقتصادی از حوزه دانشگاه دارند، نرسیده ایم.

وی افزود: درست است که ما دانشگاه‌ها را به سه نسل اول، دوم و سوم تقسیم کرده ایم اما واقعیت این است که ما به دلیل های مختلف در عمل به آن جایگاه نرسیده ایم. از سوی دیگر وقتی بخش صنعت و معدن دارای مشکل های روزمره و خاصی هستند، توجه به یک موضوع آینده پژوهی و سایر موارد نمی تواند برای این بخش جذاب باشد. به این مفهوم که بسیاری از پژوهش های داده شده بخش صنعت به دانشگاه لزوما منجر به حل مشکل بخش صنعت نشده است. به مرور زمان هر یک از این دلیل ها می‌تواند در جلوگیری از این ارتباط موثر باشند.

وی اظهار داشت: اگر قرار است که پژوهش و تحقیق و توسعه عاملی برای رشد اقتصادی کشور شود باید الگوی ارتباط صنعت و دانشگاه به صورت ارتقا یافته به سمت الگوی شراکت صنعت و دانشگاه پیش برود یعنی دانشگاه‌ها هم باید در نفی یا ضرر یک بنگاه شریک باشند. یک پژوهش باید به سمت افزایش فروش یا ارزش افزوده آن بنگاه منجر شود و  سود و زیان حاصل بین هر دو طرف تقسیم بشود. در غیر این صورت اگر بخش صنعت هزینه کننده پژوهش باشد و بخش دانشگاه  بدون هیچگونه مسوولیت در نفع و ضرری، دریافت کننده این صنایع باشد ما نمی توانیم به ارتباط بخش صنعت و دانشگاه امیدوار باشیم.

طی سال‌هال مختلف اقدام‌های زیادی از سوی بخش صنعت و دانشگاهی برای کاربردی شدن پژوهش‌ها انجام شده اما هنوز ارتباط موثری بین این دو بخش صورت نگرفته است. در اصل ما هم اکنون به  آن جایگاهی که باید این ارتباطات وجود داشته باشد و انتظاری که بخش صنعت و اقتصادی از حوزه دانشگاه دارند، نرسیده ایم. 

مدیران ما هنوز اعتمادی به توانمندی‌های متخصصان داخلی ندارند

در مقابل دکتر محسن جهانشاهی، استاد دانشگاه صنعتی بابل، رییس پژوهشکده فناوری نانو دانشگاه صنعتی بابل معتقد است که متاسفانه طی سالیان مختلف صنایع مختلف و حتی بعضی مدیران ما هنوز توانمندی‌های اعضای هیات علمی که یک شرکت تاسیس کرده اند را باور نکرده و به آن اعتماد ندارند.

وی افزود: تا زمانی که این روال ادامه یابد هیچ وقت ارتباط صنعت و دانشگاهیان شکل نخواهد گرفت.  اگر دانشگاه های بزرگ تهران، صنعتی شریف و… برای مدتی تعطیل شود هیچ اتفاقی برای صنایع همجوار ما رخ نمی‌دهد زیرا اغلب این صنایع برای خودشان R@D دارند و یک سری محقق و استاد دانشگاهی را جذب کرده اند. آنان این افراد را برای دوره‌های آموزشی به کشورهای توسعه یافته  اروپایی و آمریکایی می فرستند. در حالی که اگر یک روز در دانشگاه های کشورهای توسعه یافته بسته شود، صدای صنایع آنان در می‌آید زیرا R@D مراکز تحقیقات و توسعه آنان عموما دانشگاهیان شان هستند به همین دلیل ارتباط تنگاتنگی بین بخش خصوصی و شرکت‌های واسط آنان به وجود آمده است بنابراین دولت باید همت کند تا این بی اعتمادی و این بزرگترین آسیب را از بین ببرد تا اعضای هیات علمی دانشگاهیان نیز بتوانند به راحتی وارد بازار شوند.

تنها اتکا به دانش بومی برای تولید محصول کافی نیست

جدا از دیدگاه‌ها و انتقادهای هر دو بخش صنعت و دانشگاه، بسیاری از مشکل‌های این دو حوزه(از جمله موفق نبودن صادرات برخی کالاهای شرکت‌های دانش بنیان) را می‌توان با دید نقادانه مدیران و کارآفرینان بررسی کرد و این مساله را به چالش کشید.

ناصر امامی رضوی، مدیر عامل شرکت نوآفرینان آکسون در این خصوص گفت: هم اکنون تکنولوژی های بکارگرفته شده ما مربوط به 15 سال گذشته دنیاست. امکانات اندک و استفاده از این تکنولوژی ها باعث شده تا کیفیت محصول‌های ما نسبت به شرکت‌های بزرگ کشورهای صنعتی عقب تر باشد.

وی افزود: تنها اتکا به دانش بومی برای تولید محصول کافی نیست. آیتم‌های دیگری مانند زیبایی هم ملاک است. شرکت‌های دانش بنیان ما هم اکنون به نحوی پروسه انقلاب صنعتی را تجربه می‌کنند؛ سال 1919 ، ماشین بخار ابداع و امکان تولید انبوه آن فراهم شد اما کمتر توجهی به فرم، زیبایی و هنر انسانی داده شد. شرکت‌های پیشرو پس از چند دهه و سده به جایگاه کنونی‌شان در جهان رسیده اند بنابراین طبیعی است که نابرابری بین محصول‌های تولیدی کشور ما با کالاهای کشورهای دیگر باشد. ما باید این فاصله را کم کنیم تا محصول های ما هم در رقابت با کالاهای خارجی حرفی برای گفتن داشته باشند.

وی بیان کرد: اگر تمام آیتم‌ها برای یک محصول رعایت نشود. کالای تولید شده از ایده تا تولید نهایی، بسته بندی و حتی فروش، منجر به سود آوری، کاهش هزینه‌ها و موفقیت نخواهد بود اما اگر یک تولید کننده برای تولید محصولش از سایر متخصصان(طراح صنعتی، تولید، مارکتینگ و فروش) کمک بگیرد با کمترین هزینه به نتیجه مطلوب و بهتری خواهد رسید.

 

گزارش: فرزانه صدقی

No tags for this post.