سینمای مستند مخاطبان خاص و عام دارد

 وی بیش از سه دهه است که در ساخت مجموعه های مستند، مستند داستانی و سریال های تلویزیونی در قالب تهیه کننده، کارگردان و مجری طرح فعالیت دارد. سریال‌های بهترین تابستان من، عشق سالهای جنگ و شب هزار و یکم، فیلم‌های داستانی آن شب ، گردن بند و … تهیه کنند گی و کارگردانی  مستندهای نوروز در تاجیکستان، نوروز در ازبکستان، نورورز در قزاقستان و نوروز در ترکمنستان و …. بخشی از آثار پر تعداد علی بهادر در حوزه‌های تخصصی اوست.

کلیاتی درباره فیلم مستند و مستند سازی برایمان بگویید.

خلق فیلم و آثار مستند کاری سترگ، بسیار سخت، جذاب، مهجور؛ اما ماندنی و تاثیرگذار است. اگرچه تعاریف متعددی توسط بزرگان سینمای مستند از فیلم مستند بیان شده شاید ساده ترین و عمیق ترین آن را جان گریرسون، مستند ساز اسکاتلندی(۱۸۹۸-۱۹۷۲) بنيانگذار مکتب مستندسازي بريتانيا مطرح کرده است. او معتقد است فیلم مستند "گزارش و تفسیر خلاق واقعیت است". سینمای مستند سینمایی سالم به خاطر فرهنگ سازی و اصولا دارای مقاصد غیرتجاری با هدف ارتقای سطح آگاهی جامعه قابل استناد و بعنوان بخشی از تاریخ ماندگار خواهد ماند.

سینمای مستند شامل چه بخش‌هایی است؟

سینمای مستند انواع گوناگونی دارد. مستندهای قوم‌شناسانه، معماری–تاریخی، حیات وحش،آموزشی، تبلیغاتی،اجتماعی، بیوگرافیک، شاعرانه، داستانی، مستند بازسازی و … برخی از کارشناسان سینمای مستند گونه‌های دیگری نیز قائل هستند.

رویکرد مخاطبان امروز به مستند سازی چگونه است؟

امروزه با ورود فناوری‌(تکنولوژی)‌های جدید و سهل الوصول نظیر دوربین های کوچک و تلفن های همراه، مستند سازی و پخش آن در شبکه های اجتماعی با استقبال بی نظیری مواجه شده است. آثار مستند همیشه مخاطب خودش را داشته زیرا از محققان و پژوهشگران تا مردم عادی، فیلم‌های مستند را می دیده‌اند و هر کس بهره خود را می‌برده است.

اساسا فیلم‌های مستند چه کارکردهایی دارند؟

 فیلم مستند در جایی کارکرد انتقال تجربه های دانشمندان، ادبا، شعرا، هنرمندان و… دارد و در بعضی از موارد به تغییر نگرش دیدگاههای سیاسیون و حتی برکناری مسئولین دولتی و خصوصی را به همراه داشته و در جای دیگر موجب رشد و تعالی علم شده است. برای مثال "مستند بشاگرد دیار فراموش شده شهید آوینی"تاثیر بسیار زیادی در محرومیت زدایی منطقه داشت. یا از مجموعه روایت فتح و هزاران مستند دیگری که در طول 8 سال دفاع مقدس ساخته شده، سندی معتبر، ملموس و افتخارآمیز برای نسل آینده به یادگار خواهد ماند. گرچه ممکن است گفته شود تالیف کتاب هم همین ماندگاری را دارد اما حقیقت این است که تاثیرات این آثار و نیز حس و حال صحنه های تکان دهنده نبرد و شهادت با هیچ رسانه دیگری قابل رقابت نیست. نگاه کنید به فیلم مستند "پل آزادی ساخته مهدی مدنی 1360. آیا چنین فیلمی را می توان با همان شرایط ساخت؟

مستند سازی به عنوان یک ژانر سینمایی با چه مشکلاتی دست و پنجه نرم می‌کند؟

 این ژانر سینمایی، غیر تجاری است. به همین دلیل مشکلات زیادی بر سر راه مستند سازان قرار دارد بیشتر آثار مستند حمایت بخش‌های دولتی و خصوصی را می طلبد. کمتر مستند سازی تمکن مالی ساخت آثار پر خرج را در اختیار دارد. بخش های خصوصی هم به دلیل عدم بازگشت سرمایه، رغبتی برای حمایت از فیلم های مستند (غیر تبلیغاتی) ندارند. از این رو‌ ساخت فیلم مستند بدون داشتن عشق و علاقه همراه با خلاقیت و دید هنری، بسیار دشوار و تقریبا نا ممکن است.

 فیلم مستند در جایی کارکرد انتقال تجربه های دانشمندان، ادبا، شعرا، هنرمندان و… دارد و در بعضی از موارد به تغییر نگرش دیدگاههای سیاسیون و حتی برکناری مسئولین دولتی و خصوصی را به همراه داشته و در جای دیگر موجب رشد و تعالی علم شده است.

قبول دارید خیلی وقت‌ها مستند سازان، با جان خود بازی می‌کنند؟

صد البته. حساسیت و پرخطر بودن خلق فیلم مستند، یکی از دشواری های این ژانر سینمایی است. بسیاری از هنرمندان مستند ساز شیر دل، از جنگ‌های مختلف جهانی و منطقه‌ای بویژه در طول دفاع مقدس و مستندهایی از زندگی طالبان و داعشی‌ها، آثار مستند خوبی ساخته‌اند که برخی حیرت همگان را برانگیخته است. این طیف از مستند سازان خطرهای زیادی را به جان خریده و برخی جان خود را نیز از دست داده اند اما در روشنگری افکار عمومی نقشی بزرگ از خود به یادگار گذاشته‌اند و قطعا این آثار در تاریخ خواهد ماند.در زمان ساخت مستند زیبا و ماندگار" باد صبا(تولید 1967)"  اثر آلبرت لاموریس(۱۹۲۲-۱۹۷۰)،کارگردان و فیلمنامه‌نویس فرانسوی که زیبایی های قوم شناسانه و طبیعت ایران به تصویر کشیده شده، کارگردان اثر جان را در هنگام فیلمبرداری از دست داد. برای تولید فیلم "در جستجوی پلنگ ایرانی" در شرایط بسیار سخت کوهستان گرما و سرما شش سال زمان صرف شد. اینها نمونه‌‌‌هایی از سختی ها و مشکلات سینمای مستند است.

ساخت آثار مستند سخت‌تر است یا آثار نمایشی غیر مستند؟

به اعتقاد من که بیش از یکصد مجموعه مستند ساخته‌ام و برخی از آنان به دریافت جوایزی از جشنواره‌های مختلف نائل آمده، ساخت اثر مستند خوب و فاخر از تولید آثار نمایشی به شدت سخت و طاقت‌فرساترست. زیرا در آثار سینمای قصه‌گو و داستانی فیلمنامه از قبل نوشته شده، عوامل فنی و تولید بویژه بازیگران برگزیده ، محل فیلمبرداری (Location) با زمان بندی تولید در اختیار فیلمساز یا کارگردان بوده و ساخت فیلم ساده‌تر به انجام می‌رسد. در برابر، هنگام ساخت اثر مستند به غیر از عوامل فنی و تولید هر آنچه که قرارست در جلو دوربین اتفاق بیافتد لزوما در اختیار فیلمساز نیست. تولید اغلب آثار مستند، الگوی دقیق و از پیش طراحی شده‌ای ندارد و به بسیاری از الزامات پیش بینی نشده بستگی دارد و برای آن در لحظه باید تصمیم گرفت.

آخرین کار شما در این حوزه چه بوده است؟

آخرین یا به تعبیری جدیدترین کار من به عنوان کارگردان و تهیه‌کننده، مستند سازی تاریخ شفاهی 50 ساله صنعت گاز کشور است. مجموعه مستند"گاز انرژی پاک با نیم قرن تلاش " با نگاهی به تاریخ 50 ساله گاز در پنجاهمین سال تاسیس شرکت ملی گاز ایران به پایان رسیده و این مجموعه مستند، وارد مرحله تدوین شده است. در این مجموعه با بیش از 63 نفر از پیشکسوتان ، مدیران و تاثیرگذاران صنعت گاز گفتگو شده و علاوه بر آماده سازی و تدوین 20 قسمت از این مستند برای پخش از یکی از شبکه‌های سیما، بیش از 3هزار دقیقه کار تحقیقی و پژوهشی به صورت تصویری ثبت و ضبط شده است.

آخرین شخصیتی که در مقابل دوربین این مجموعه مستند قرار گرفت آقای مهندس بیژن نامدار زنگنه وزیر محترم نفت جمهوری اسلامی ایران بود. به دلیل اهمیت موضوع و برای ثبت در تاریخ، در آینده نزدیکی این مجموعه تصویری، به صورت کتاب چاپ و از سوی انتشارات شرکت ملی گاز ایران منتشر خواهد شد و در اختیار علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت

گفتگو: مهرداد نصرتی

No tags for this post.