سونامی چیست و چگونه می توان ان را پیش بینی کرد؟

سونامی یک واژه ژاپنی است که در انگلیسی به شکل Tsunami نوشته می شود. در نظر داشته باشید که حرف T در ابتدای این واژه خوانده نشده و استفاده از لفظ تسونامی برای این عارضه طبیعی، درست نیست.

سونامی در تعریف ساده آن به امواج بزرگ ناشی از لرزه های بستر دریا که بر اثر جا به جا شدن لایه های زمین یا ایجاد زلزله به وجود می آید گفته می شود که در ابتدا سبب عقب رفتن غیر عادی آب در سواحل شده و در اندک زمانی پس از آن، امواج بزرگ و مهیبی به خشکی وارد خواهند شد.

امواج سونامی گاهی می توانند با سرعتی بالغ بر 800 کیلومتر در ساعت که مشابه سرعت حرکت هواپیماهای مسافربری است، حرکت کرده و به ساحل برسند. حال در نظر بگیرید برخورد امواجی با این سرعت بالا و ارتفاع بیش از ده متر با مناطق ساحلی می تواند چه عواقبی در پی داشته باشد.

سونامی بسته به میزان و شدت زلزله یا فعل و انفعالات رخ داده در بستر دریا از قبیل فوران آتش فشان ، رانش زمین ؛ حرکت صخره های بزرگ و همچنین موقعیت محلی که به عنوان مرکز سانحه شناخته می شود، می تواند امواجی با پهنای صدها کیلومتر و ارتفاع بیش از ده متر ایجاد کند. در واقع شدت و قدرت این موج ها که با سرعتی بسیار زیاد حرکت می کنند می تواند شهر های ساحلی را به شدت تهدید کرده و خرابی های فراوانی به بار بیاورد. البته عوامل ایجاد کننده سونامی همیشه درونی نبوده و سونامی می تواند بر اثر عاملی خارجی مانند سقوط شهاب سنگ نیز به وجود بیاید. مطالعات انجام شده توسط پژوهشگران نشان می دهد که امواج سونامی گاهی می توانند با سرعتی بالغ بر 800 کیلومتر در ساعت که مشابه سرعت حرکت هواپیماهای مسافربری است، حرکت کرده و به ساحل برسند. حال در نظر بگیرید برخورد امواجی با این سرعت بالا و ارتفاع بیش از ده متر با مناطق ساحلی می تواند چه عواقبی در پی داشته باشد.

در نظر داشته باشید که سونامی همیشه به یک صورت ظاهر نشده و انواع مختلفی دارد. سونامی ها عموما بر اساس ویژگی های فیزیکی مانند سرعت موج، دوره موج ، طول موج و خصوصیاتی از این دست مورد مطالعه قرار می گیرد.

اگر چه همان طور که پیش از این گفتیم ، ایجاد سونامی می تواند دلایل مختلفی داشته باشد اما اصلی ترین دلیل بروز سونامی ها، زلزله هستند. بر اساس مطالعات انجام شده توسط زمین شناسان می دانیم که سطح پوسته زمین از صفحات بشقابی شکل مختلفی تشکیل شده است که بستر دریاها و خشکی های کره زمین را تشکیل می دهند. این پوسته ها یا بشقاب های سطحی می توانند با سرعتی بسیار بسیار کم  حرکت کرده و بر اثر این حرکت گاهی با یکدیگر برخورد می کنند. در این هنگام یکی از این صفحات که معمولا سبک تر است، روی صفحه دیگر قرار گرفته و سبب ایجاد چین خوردگی و بروز زلزله می شود.

حالا فرض کنید این اتفاق در بستر دریا افتاده و بر اثر این انتقال نیرو و جا به جائی لایه های زمین، نیروئی زیاد به آب های عمیق وارد شده و به سمت بالا فشار می آورد. در این حالت امواج بزرگی ایجاد می شوند که برخلاف امواج معمولی که در سطح آب وجود دارند، از میانه آب حركت می‌كند. به همین دلیل ارتفاع سونامی معمولا تا هنگامی كه به كنار ساحل برسد بیش از یك متر نبوده و معمولا با چشم عادی قابل تشخیص نیست. هنگامی كه سونامی به ساحل رسید، به آب كم عمق كنار ساحل ضربه می‌زند. آب كم عمق و خشكی ساحلی باعث متراكم‌ شدن انرژی امواج شده و این امر سبب تغییر شکل در موج ها می شود.

موضوع مهم دیگری که باید به ان اشاره کرد، این است که سونامی معمولا تنها یک موج ایجاد نکرده و در پی ظهور موج اول، موج های بعدی نیز با فواصلی نسبتا کوتاه به ساحل رسیده و همه چیز را نابود می کنند. این فاصله می تواند بین چند دقیقه تا بیش از یک ساعت به طول انجامد.

چگونه می توان سونامی را پیش بینی کرد؟

در نظر داشته باشید که اگر سونامی بدون اخطار قبلی به یک منطقه مسکونی ساحل برسد، آمار تلفات آن بسیار زیاد خواهد شد اما معمولا این پدیده قابل پیش بینی بوده و می توان پیش از وقوع بحران ، نسبت به تخلیه مناطق فوق الذکر اقدام کرد. اگر چه در حال حاضر امکان شناسائی تمامی زلزله هایی که در مناطق مرکزی اقیانوس ها رخ می دهد وجود ندارد و این موضوع می تواند ساکنان شهرهای ساحلی را در معرض خطراتی جدی قرار دهد. اما دانشمندان با ایجاد مراکز رصد کننده جریانات آبی می توانند خطر سونامی را شناسائی و جهت آن را تشخیص دهند. این سیستم با بررسی سطح امواج دریا از طریق آنالیز امواج صوتی ، قادر به پیش بینی وقوع سونامی ، قبل از رسیدن امواج به مناطق ساحلی است.

در حال حاضر فناوری مود استفاده در این سیستم ها به گونه ای است که  با بررسی سطوح امواج قادر به پیش بینی وقوع سونامی بوده و می تواند ساکنان مناطقی را که در خطر قرار دارند را به موقع با خبر کند.

گفتنی است این فناوری به تازگی و توسط گروهی از دانشمندان پرتغالی ابداع شده است و در آن پژوهشگران می توانند با کمک اندازه گیری و آنالیز سطح موج های اقیانوس در موقعیت های مکانی مشخص، سونامی را در مراحل اولیه تشخیص داده و مردم مناطق در خطر را به موقع با خبر کند.

این دستگاه که بر مبنای دریافت امواج صوتی کار می کند ، با بررسی طول موج صدای امواج و تشخیص فاصله آن با سطح آب قادر به شناسائی هر نوع تغییر در عملکرد عادی امواج اقیانوسی بوده و اگر سطح آب به طور ناگهانی با تغییر عمده ای رو به رو شده و بالا رود به معنی ایجاد شدن امواجی بزرگ است.

معمولا دستگاه های دریافت کننده امواج صوتی روی پایه های ثابتی نصب می شوند ولی در این مورد خاص، برای این دستگاه پایه ای قابل تحرک طراحی شده است  تا بتواند همزمان با بالا رفتن و پائین آمدن سطح امواج ، آن ها را بررسی کند.

سیستم های فوق معمولا به ماهواره ها متصل بوده و به این طریق در صورت بروز خطر سونامی به راحتی می توان به مراکز مرتبط ، اطلاع دهد. در طول تاریخ صدها مورد از وقوع سونامی گزارش شده است و تکرار این حادثه ، امری دور از ذهن و غیر ممکن نیست. به همین جهت در حال حاضر دانشمندان با نصب تعدادی از این دستگاه بررسی امواج از طریق صوت، اطلاعات تغییر سطح امواج را در بخش های مختلف اقیانوس ها و دریاهای جهان  دریافت کرده و با استفاده از این اطلاعات می توان از وقوع سونامی با خبر شد.  بنا بر این باید اعلام کرد که در امروزه امکان غافلگیر شدن مردم مناطق مختلف ساحلی در گوشه و کنار جهان بر اثر سونامی بسیار کم بوده و بشر با اتکا به فناوری های جدید خود می تواند خود را برای مواجهه با سونامی آماده کرده و به این ترتیب می توان تا حد زیادی از آمار تلفات و کشته شدگان این پدیده بسیار مخرب و نیرومند کاست.

گردآوری گزارش و ترجمه : احسان محمدحسینی

No tags for this post.