گزارش تصویری و تحلیل فنی منار زین الدین کاشان
یکی از آثار باستانی ارزشمند شهر کاشان، مناره تاریخی ان شهر با نام منار زین الدین است. اصل منار از آجر ساخته شده که یک نوار تزئینات کاشی به صورت ستاره هایی به رنگ های فیروزه ای و لاجوردی در آن دیده می شود. به گفته اهالی محل در حدود هشتاد سال پیش چهل متر بالایی سر منار تخریب شده است که این موضوع به نظر اغراق آمیز می آید.
بر اساس نوشته کتاب آثار و ابنیه تاریخی کاشان بانی این مناره خواجه زین الدین یکی از برادران خواجه عمادالدین محمود بوده که منار را با خانقاهی در کنار آن ساخته است و نویسنده این کتاب، مناره زین الدین را مربوط به قرن نهم دانسته است اما در پرونده ثبتی میراث فرهنگی این بنا از آثار قرن 5 الی 7 ه . ق معرفی شده است در حالی که بر اساس فهرست اداره میراث فرهنگی کاشان این بنا از آثار باقی مانده از دوره سلجوقی (قرن پنجم ) معرفی شده است .
البته در بخش بالائی منار اثر تخریب مشاهده می شود و در حال حاضر ساقه این مناره به دلیل نشست زمین به سمت غرب شیب پیدا کرده است ، اما قبول این موضوع که 40 متر از بخش بالائی منار تخریب شده باشد کمی اغراق آمیز بوده و احتمالا ارتفاع بخش تخریب شده کمتر بوده و این موضوع توسط مردم شاخ و برگ پیدا کرده است. برخی از متون تاریخی باقی مانده از دوران قاجار نشان می دهد که ارتفاع این منار در دوره قاجاری حدود 47 متر بوده و این که پس از آن 40 متر از مناره تخریب شده باشد پذیرفتنی نیست.
در داخل منار فقط یک ردیف پله مارپیچ به سمت بالا وجود دارد که فاقد هرگونه تزئیناتی است. در حال حاضر در کنار این منار پایگاه بسیج وجود دارد که منار در داخل آن واقع شده است و متاسفانه به ما اجازه عکس برداری از داخل ، داده نشد و ما بالاجبار تصاویر را از خارج منار و خیابان جانبی آن تهیه کردیم. بر اساس گفته اهالی محل در گذشته بر روی منار اتاقکی وجود داشته که کابرد آن دیده بانی بوده است و در برخی مواقع اخبار مهم را از بالای آن جار می زدند.
در پائین منار آثار و بقایای یک ردیف نوار کتیبه یا تزئینات دیده می شود که از بین رفته است.
برای بررسی دقیق تر پیشینه منار زین الدین می توان از برخی کتب تاریخی استفاده کرد. بر اساس نوشته کتاب آثار و ابنیه تاریخی کاشان بانی این مناره خواجه زین الدین یکی از برادران خواجه عمادالدین محمود بوده که منار را با خانقاهی در کنار آن ساخته است و نویسنده این کتاب، مناره زین الدین را مربوط به قرن نهم دانسته است اما در پرونده ثبتی میراث فرهنگی این بنا از آثار قرن 5 الی 7 ه . ق معرفی شده است در حالی که بر اساس فهرست اداره میراث فرهنگی کاشان این بنا از آثار باقی مانده از دوره سلجوقی (قرن پنجم ) معرفی شده است .
جالب است که مادام دیولافوا باستان شناس مشهور فرانسوی که در دوره قاجار به ایران سفر کرد، این بنا را از آثار ایلخانی و قرن سیزدهم میلادی دانسته است . این تـناقضات باعث سردرگمی محققان شده و نیاز به بررسی و مطالعات بیشتری دارد.متاسفانه در طول قرن های گذشتهف این منار بر اثر زلزله های شدید رخ داده در کاشان از محور اصلی خود اندک انحرافی پیدا کرده بود به طوری که این انحراف با چشم هم مشاهده می شد ولی بنای مناره در طول این مدت همچنان باقی مانده است چنان که مولف کتاب مرآت قاسان در مورد آن می نویسد :
« الی الان هیچ عیـب و نقصی در آن راه نیافته »
بر اساس مطالب مندرج در پرونده ثبتی این بنا در سازمان میراث فرهنگی کشور، مناره زین الدین پس از آن که بیش از 150 سال با همان وضع خمیدگی بر اثر زلزله 1192 ه . ق به جا مانده در سال 1310 ه . ش به دستور فرمانداری و شهرداری کاشان بیش از نیمی از ارتفاع آن ریخته شد .
مادام د یولا فوادر صفحه 196 سفر نامه خود ، در مورد این بنا چنین می گوید :
« برای اینکه از نقشه شهر و اوضاع آن آگاه شویم بهتر آن است که به بالای منار خمیده ای که در قرن سیزدهم میلادی ساخته شده است برویم . این بنای آراسته با آجرهای نازکی ساخته شده است که بیش از سه سانتیمتر ضخامت ندارد و بلندی آن از سطح کوچه به 47 متر می رسد . از پلکان دور زننده ای باید بالا رفت که خوب محفوظ مانده است اما در بالای آن دیوار تکیه گاهی وجود ندارد . چون از بالای منار نگاه کنیم برج و باروی شهر را می بینیم که مانند دایره تمامی است و در میان آن مجموعه ای از درخت ها و بام ها وگنبد های مینایی که مانند فیروزه های درشتی جلوه گری دارند به هم فشرده شده اند . شهر دارای حیات است و در تمام وسعت خود جنب و جوشی دارد و مانند تبریز و قم محلات مخروبه ای در آن دیده نمی شود . …. »
مناره زین الدین کاشان به شماره 118 و در تاریخ 15/10/1310 در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسیده است.
گزارش تصویری و تحلیل فنی: احسان محمدحسینی – فاطمه کردی
No tags for this post.
