گزارش تصویری و تحلیل فنی مسجد نومالمیر
مسجد نو مالمیر یکی از مساجد تاریخی ارزشمند شهر باستانی یزد محسوب شده و به طور کلی در حال حاضر از قسمت قدیمی بنا بقایای چند پایه در انباری ضلع شرقی شبستان تابستانی مسجد برجای است که زیلوهای قدیمی مسجد نیز در همین قسمت نگهداری می شود. مسجد نو مالمیر مسجدی است دارای شبستان های تابستانی ، زمستانی و صحن ( حیاط ) .
مال امیر اسمی است که در تداول عامه تحریف شده و صحیح آن مادر امیر است. علت تسمیه محل به نام مادر امیر آن است که مریم ترکان مادر سلطان قطب الدین از اتابکان یزد (متوفی در 626 ) چون مریاباد ( = مریم آباد ) را ساخت دروازه ای بر آن گشود که به دروازه مادر امیر معروف شد و بازاری در آن جا بنا کرد که بازار مادر امیر می خواندند بعدها محله اطراف آن دروازه هم همان نام را گرفت.
ارتفاع مسجد در حال حاضر پائین تر از خیابان های مجاور بوده و کف مسجد از کوچه مجاور بیش از یکمتر گود است. شبستان تابستانی مسجد نومالمیر دارای پوششی از نوع طاق و تویزه با ستون هائی که پای آن از جنس آجر است بوده و این تزئینات نظیر مساجد ابوالمعالی و بیاق خان هستند. رف هائی پیرامون همه ستون های حد فاصل قسمت آجری و قسمت سفیدکاری شده حیاط مسجد در جلو شبستان تابستانی قرار گرفته و شبستان زمستانی مسجد نیز در ضلع غربی شبستان تابستانی و حیاط واقع شده است.
شبستان زمستانی نیز مانند بخش تابستانی مسجد، پوششی از نوع طاق و تویزه داشته و با قوسهائی با قد پای نسبتا بلند و نیم طبقه ای در طرفین محراب و در طول شبستان زمستانی ساخته شده است.
در حال حاضر مسجد نو مالمیر دایر و محل برگزاری جماعت است که این مساله نشان دهنده شرایط مناسب سازه و استحکام بالای ان پس از گذشت چند سده از ساخت بنا دارد. البته باید به این موضوع نیز اشاره کرد که تنها پس از غروب آفتاب و برای ادای فریضه نماز مغرب و عش درهای مسجد باز شده و در طول روز اجازه ورود به داخل آن صادر نمی شود. متاسفانه حیاط مسجد نیز فاقد منابع نوری مناسبی بوده که این امر باعث شد تا عکسبرداری ما در تاریکی انجام شود که در کیفیت تصاویر ، تاثیر نامطلوب داشته است.
مسجد نومالمیر تزئینات خاصی نداشته و داخل آن نیز با آجر و گچ نما سازی شده است و محرابی ساده و بدون تزئینات دارد که البته به نظر می رسد این محراب را در دوره های بعدی روی محراب اصلی بنا کرده باشند. علاوه بر آن در بخش زنانه نیز فرورفتگی محراب مانندی دیده می شود که آن هم فاقد تزئینات است.
ساخت و نصب درب های فلزی بزرگ در ضلع شمالی تابستان خانه مسجد از الحاقات جدید بنا محسوب می شود که فاقد ارزش تاریخی است.
بنای تاریخی مسجد نو مالمیر در شهر یزد با هوای خشک کویری واقع که با توجه به نقشه پهنه بندی مقدماتی خطر نسبی زلزله در ایران که در آن یزد در پهنه با خطر نسبی متوسط قرار گرفته است تأثیر زلزله بر بنا مشهود نیست . در مورد وجه تسمیه نام مسجد نیز باید به این موضوع اشاره کرد که نام مالمیر در اصل مادر امیر بوده است. در کتاب تاریخ جدید یزد ـ نوشته احمد بن حسین بن علی کاتب ص 69 در ذیل سلطنت قطب الدین ( ابومنصور اسفهسالار ) آَمده است : « و مادر او مریم ترکان مریاباد بساخت و قنات عالی جاری کرد و دروازه مفتوح کرد در این زمان آن را دروازه مادر امیر خوانند … و مریم ترکان غلامی داشت آقسنغزنام ، آقسنغز قریب دروازه حمامی و مسجدی بساخت … »
در کتاب یادگارهای یزد ج 2 نوشته ایرج افشار ذیل عبارت مسجد مال امیر یا مسجد نو مال امیر نوشته شده است :
« مال امیر اسمی است که در تداول عامه تحریف شده و صحیح آن مادر امیر است. علت تسمیه محل به نام مادر امیر آن است که مریم ترکان مادر سلطان قطب الدین از اتابکان یزد (متوفی در 626 ) چون مریاباد ( = مریم آباد ) را ساخت دروازه ای بر آن گشود که به دروازه مادر امیر معروف شد و بازاری در آن جا بنا کرد که بازار مادر امیر می خواندند بعدها محله اطراف آن دروازه هم همان نام را گرفت …….. در این مسجد دو سنگ قبر غیر منصوب ـ قرن پنجم و ششم ـ وجود داشت که هر دو را مسجد قدمگاه نقل و نصب کرده اند. قدیمی ترین زیلوی این مسجد مورخ سال 1238 است و بر آن بافته شده است : مسجد جدید البناء واقع در محله مالمیر خارج حصار… »
این مسجد از نظر تزئینات و پردازش هنری در حال حاضر فاقد هرگونه آثاری است ولی از نظر فرم معماری و نوع طاق ها در شبستان تابستانی پوششی از نوع طاق و تویزه دارد با ستونهائی که پای آن از جنس آجر است نظیر مساجد ابوالمعالی ، بیاق خان قابل مقایسه است .
این بنا به شماره 2399 در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسیده است.
گزارش تصویری و تحلیل فنی : احسان محمدحسینی – فاطمه کردی
No tags for this post.