گزارش تصویری و تحلیل فنی مسجد عتیق
مسجد عتیق بخشی از مجموعه تاریخی شیخ جام محسوب می شود که در شهر تربت جام قرار دارد. ورود به این مسجد ازداخل مسجد جامع امکان پذیر بوده و بنای مسجد عتیق در دو طبقه و با آجر ساخته شده است. این مسجد در گذشته دارای گنبدی بوده که امروزه فرو ریخته و در حال حاضر سقف آن با ورقه های فلزی شیروانی پوشیده شده است.
بنا بر شواهد موجود ، سبک بنا به معماری سده هشتم نزدیک تر است. در متون تاریخی ، بانی خیر مسجد عتیق را " رضی الدین احمد متولی " و متعلق به سال 720 ه ق ذکر نموده اند .
ابعاد مسجد عتیق 19 × 50 / 25 مت بوده و موقعیت جغرافیایی آن درضلع جنوب غربی بنای گنبدخانه مجموعه شیخ جام است. فضای معماری مسجد مشتمل بر شبستانی گنبد دار شامل پنج رواق است.
در امتداد هر دو رواق ، طاق های دو اشکوبه ای قرر داد که پوشش سقف این رواق ها با یک سری تویزه و طاق های خوانچه پوش به وجود آمده است.
در بخش داخلی بنا ستون های آجری قطورمربع شکلی ساخته شده است که بار سازه را بر دوش می کشند. مسجد عتیق دارای چهار طاق گچی با نیم ستون های تزئینی از جنس گچ است که واژه محمد ( ص ) را روی آن تکرار کرده اند و این نقش به مرور زمان و بر اثر عوامل مختلف طبیعی و آسیب های انسانی، مخدوش شده و امروزه تنها قسمت هایی از آن باقی مانده است.
دیوار های بین نیم ستون ها و رواق ها تزئینات گچی همراه با نقاشی دیده می شود. دور تا دور طاق نماهای طبقه دوم بخش محراب نیز دارای کتیبه ای نواری همراه با نقوش اسلیمی به گونه ای بسیار ظریف و هنرمندانه اجرا شده است.
لازم به توضیح است که پیش از این در این مسجد محرابی وجود داشته که دارای تزئینات گچبری بسیار زیبا بوده که در حال حاضر به موزه ایران باستان منتقل شده است و امروزه فقط جای خالی آن وجود دارد .
قسمتی که محراب در آن بوده حالت ایوان مانند دارد وتقریباٌ پوشیده از تزئینات گچبری زیبا بوده که متاسفانه قسمت های اعظم آن از بین رفته است. از جمله این تزئینات می توان به کتیبه نواری قرآن به رنگ سفید در زمینه فیروزه ای که دور تا دور این قسمت را پوشانده و احتمالاٌ دور تا دور فضای مسجد ادامه داشته، اشاره کرد. لازم به ذکر است که داخل کتیبه نقوش اسلیمی کار شده که بر زیبایی آن افزوده است.
دو ستون بلند در ورودی ایوان مانند ( محلی که محراب در آن قرار داشته ) تزیینات زیبایی از گچ مشاهده می شود که به این گونه هستند : در بالای ستون ها عبارت محمد رسول الله حک شده به خط کوفی بنایی و در بدنه ستون ها به صورت اریب ذکر لا اله الا الله همراه با نقوش اسلیمی تزئین شده است.
آن چه امروزه از معماری بنا بر جای مانده ، حکایت از آن دارد که تنها دو دهانه غربی گنبد مقابل محراب دارای تزئینات موجود گچ بری های منطبق اسلیمی بر طاق های رواق محراب ، رنگ های الوان روی اندود گچ ، ستون نماها با طرح مارپیچ و حا شیه سفید و آبی در اطراف محوطه محراب متمرکز بوده است.
بنا بر شواهد موجود سبک بنا به معماری سده هشتم نزدیک تر است. در متون تاریخی ، بانی خیر مسجد عتیق را " رضی الدین احمد متولی " و متعلق به سال 720 ه ق ذکر نموده اند .
این مجموعه تاریخی به شماره 174 و در تاریخ 15 / 10 / 1310 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است .
گزارش تصویری و تحلیل فنی: احسان محمدحسینی – فاطمه کردی
No tags for this post.
