خطری که سواحل جنوب کشور را تهدید میکند

حادثه ای که هر آن امکان رخ دادن آن وجود دارد و دیر یا زود زنگ خطر خروش امواج توفنده سونامی به صدا در خواهد آمد. حادثه ای که باید نسبت به آن گوش به زنگ بود و با تجهیزات لازم با آن مقابله کرد. اهمیت این مساله باعث شد گفت و گویی با دکترعلی خوش خلق، عضو هیات علمی پژوهشگاه اقیانوس شناسی، رییس مرکز ملی پیش بینی و هشدار مخاطرات دریایی انجام دهیم.

یکی از خطرهای مهمی که زمین را تهدید می کند سونامی است، این پدیده چرا رخ می دهد؟

هم اکنون ما چند نوع موج داریم. هر یک از این موج ها توسط  یک عاملی تولید می شوند. نخستین موج ها توسط باد ایجاد می‌شوند. امواج دیگر تحت تاثیر اجرام آسمانی، جاذبه خورشید و زمین به وجود می آیند. سونامی یکی دیگر از موج های دریاها و اقیانوس ها است؛ سونامی به امواج بلندی اطلاق می شود که معمولا در آب های عمیق رخ می دهد. ارتفاع این موج در ابتدا یک متر و سرعت آن 800 تا 900 کیلومتر بر ساعت است. سرعت این موج هنگام نزدیک شدن به ساحل کاهش می یابد اما در مقابل ارتفاع آن زیاد می شود. در بسیاری از موارد ارتفاع این موج به 10 تا 20 متر نیز می رسد.

اصولا چند عامل باعث به وجود آمدن سونامی هستند؟

منشا اصلی این موج ها زمین لرزه های ناشی از بستر دریاها است؛ زمین لرزه ها بستر عمودی دریا را تغیر داده و موج اولیه را شکل می دهند. به غیر از زمین لرزه، زمین لغزش نیز موجب جا به جایی توده های رسوبی بستر دریاها می شوند. انفجارهای زیر دریاها، برخورد شهاب سنگ ها و … نیز می توانند عاملی برای ایجاد سونامی باشند.

آیا سونامی پیش از رخ دادن قابل شناسایی است؟ مهمترین نشانه سونامی پیش از رخ دادن چیست؟

هیچ نشانه ای پیش از رخ دادن سونامی وجود ندارد. تنها نشانه آن پیش از رخ دادن، کشیده شدن ناگهانی آب به سمت دریا و خشکی ساحل و پیش روی امواج بلند است. معمولا هنگام روی دادن سونامی سه موج متوالی به سمت ساحل می آید. موج اول بلند نیست اما موج های بعدی یکی پس از دیگری تخریب هنگفتی به بار می آورند. بلندترین موج شبیه سازی شده سواحل کشور ما بین 10 تا 15 متر ارتفاع دارد اما در نقاط دیگر دنیا ارتفاع این موج به 20 متر نیز می رسد. ارتفاع این موج بستگی به بزرگای زلزله دارد. معمولا پس از رخ دادن زلزله ای با بزرگای 5/6 ریشتر، بنابر کانون زلزله امکان وقوع سونامی وجود دارد.

مکران یکی از گسل های فعال ما در بستر دریا است. فاصله این گسل با ساحل ما حدود100 کیلومتر است.

چه مدت پس از وقوع زلزله امکان روی دادن سونامی وجود دارد؟

مکران یکی از گسل های فعال ما در بستر دریا است. فاصله این گسل با ساحل ما حدود100 کیلومتر است. معمولا از زمان روی دادن زلزله در این ناحیه تا رخ دادن سونامی کمتر از 20 دقیقه زمان وجود دارد. ما تنها در این زمان اندک فرصت تشخیص، اطلاع رسانی و دادن آموزش های لازم به مردم آن ناحیه را داریم تا اهالی هرچه زودتر خودشان را از آنجا دور و خودشان را به ارتفاع برسانند.

قطعا تشخیص وقوع سونامی نیاز به تجهیزات خاصی دارد، در حال حاضر ما مجهز به این تجهیزات هستیم؟

تاکنون فعالیت های زیادی درخصوص لرزه نگاری گسل مکران از سوی پژوهشگاه اقیانوس شناسی و علوم جوی، موسسه ژئوفیزیک و پژوهشگاه بین المللی زلزله انجام شده تا هنگام روی دادن این حادثه در سریع ترین زمان، کارشناسایی و اطلاع رسانی  های لازم انجام شود .در این بین پژوهشگاه اقیانوس شناسی و علوم جوی مسوول است در کمترین زمان پس از وقوع زلزله، کار بررسی وقوع سونامی، مناطق تحت تاثیر و ارتفاع موج، نقشه آبگرفتگی مناطق را استخراج کند و به مرکز مدیریت بحران کشور منتقل کند. هرچند انجام این فعالیت ها مستمر است و هدف اصلی ما هم از راه اندازی این مرکز تشخیص به موقع و دقیق وقوع این پدیده و راه اندازی این تجهیزها است اما متاسفانه ما هم اکنون نسبت به کشورهای دیگر در خصوص نصب سامانه هشدار سریع وقوع سونامی عقب تر هستیم و نیاز به زمان و بودجه مناسب داریم. کشور عمان که فاصله بیشتری با گسل مکران دارد سرمایه گذاری زیادی روی راه اندازی مرکز هشدار سریع سونامی کرده است. فاصله ما نسبت به این گسل کمتر است و خطر بیشتری مردمان نواحی جنوبی ما را تهدید می کند اما متاسفانه هنوز تجهیزات و امکانات راه اندازی این مرکز هنوز تکمیل نشده است. به امید خدا با بهبود وضعیت کشور و با تامین بودجه لازم این امر هرچه زودتر در کشورمان محقق خواهد شد.

احتمال وقوع سونامی در سواحل جنوبی کشورمان چقدر است؟

معمولا پس از گذشت 70-80 سال از آخرین زمان زمین لرزه احتمال وقوع سونامی وجود دارد. سال 1945 زمین لرزه ای با بزرگای1/8 ریشتر در گسل مکران رخ داد. در این حادثه حدود4هزار نفر از مردمان ایران، پاکستان و عمان جان خودشان را از دست دادند. هم اکنون 70 سال از زمان رخ دادن این زلزله می گذرد و هر لحظه امکان وقوع  مجدد آن وجود دارد. اخیرا بحث توسعه پایدار منطقه مکران مورد توجه دولتمردان قرار گرفته است از اینرو ما باید هر لحظه نسبت به این امر آماده باشیم. یکی از روش های پدافند غیر عامل، آمادگی در برابر خطرهای ناشی از سونامی است. به امید خدا ما هم به زودی با اتصال به مراکز هشدار سونامی خواهیم توانست در این زمینه آمادگی لازم را داشته باشیم.

تنها احتمال سونامی در دریای عمان وجود دارد یا احتمال وقوع آن در دریای خلیج فارس و خزر نیز احساس می شود؟

معمولا سونامی در عمق های زیاد رخ می دهد بنابراین هرچند در خلیج فارس گسل وجود دارد اما به علت عمق کم آب، احتمال وقوع سونامی خیلی کم است اما تاثیر روی دادن سونامی در دریای عمان به روی خلیج فارس نیز قابل بررسی است.تاکنون در بخش مرکزی دریای خزر نیز اتفاق‌هایی رخ داده است اما باز هم ریسک بالایی وجود ندارد. دریای خزر هم اکنون از نظر زمین لغزه مستعد است بنابراین هم اکنون بررسی هایی در این خصوص در پژوهشگاه انجام شده است.

گفتگو : فرزانه صدقی

No tags for this post.