ساز محجـوبی و آواز بنان، شعر رهی
نوازنده چیره‌دستی که ساز غربی پیانو را در خدمت موسیقی اصیل ایرانی درآورده و تنها با هنرنمایی محجوبی بود که چنین سازی، تأثیر یک ساز صد در صد اصیل و سنتی را در شنونده باقی می‌گذاشت. وی علاوه بر نوازندگی، چندین تصنیف و پیش درآمد و رنگ نیز تصنیف کرده‌است. تصنیف‌هایش پلی است میان تصنیف‌های عارف قزوینی و علی اکبر شیدا و تصنیف‌های زمانه‌اش. در کارش آثار قدما را مد نظر داشت ولی اثر خود را به صورتی جامع‌تر ارائه می‌داد. در این زمینه کافی است به تصنیف معروف او با مطلع «من از روز ازل دیوانه بودم» که با صدای غلامحسین بنان خوانده شده اشاره کرد. گویا مصرع اول شعر «من از روز ازل دیوانه بودم» را خود مرتضی خان محجوبی سروده و باقی شعر از رهی معیری است. ترکیب ساز بی‌نظیر محجوبی، کلام سوزناک و بدیع رهی معیری و صدای مخملی بنان، تضمین‌کننده خلق اثری جاودانه در موسیقی سنتی و اصیل ایرانی بود و آثاری نظیر اشک و آه در آواز ابوعطا(دارم غم جانکاهی، شب‌های سیاهی دور از رخ ماهی)، کاروان در آواز دشتی(همه شب نالم چون نی، که غمی دارم)، از روز ازل در دستگاه سه گاه(من از روز ازل دیوانه بودم)، نوای نی در آواز دشتی(چنانم بانگ نی، آتش بر جان زد) و من بیدل ساقی در دستگاه سه گاه(من بیدل ساقی به نگاهی مستم)، حاصل همکاری این سه اعجوبه حوزه موسیقی اصیل و سنتی ایرانی بود که هر یک، شاهکاری محسوب می‌شود. فریدون مشیری در این باره سروده است:
یاد باد آن همدلی، آن همدمی، آن همرهی
ساز محجـوبی و آواز بنان، شعر رهی
محجوبی خردسال و عارف قزوینی
مرتضی محجوبی سال‌ها تکنواز پیانو در برنامه گلهای رنگارنگ بود و آشنایی‌اش با این ساز به دوران کودکی، بودن پیانو در منزلشان و آشنایی مادرش فخرالسادات با این ساز بود که پسرش را برای تعلیم موسیقی به حسین هنگ‌آفرین معروف به حسین خان سپرده شد. پس از آنکه کلاس پیانوی محمود مفخم تشکیل شد به شاگردان او پیوست و به زودی از شاگردن ممتاز مفخم شد و در نواختن این ساز که نوازندگان معدود داشت شهرت فراوان پیدا کرد.
پدر محجوبی، نظارت خانه شجاع السلطنه(داماد ناصرالدین شاه و شوهر اول تاج السطلنه) را داشت به همین سبب به عباسعلی ناظر معروف بود. ناظر به نواختن نی آشنایی داشت و پس از برهم خوردن دستگاه شجاع‌السلطنه، در خیان لاله زار کافه ای باز کرد و ارکستری ترتیب داده بود که فرزندانش مرتضی و رضا محجوبی در آن پیانو و ویلن می نواختند. مرتضی محجوبی خردسال بود که در کنسرتی با محمودخان مفخم و حسین خان اسماعیل زاده (استاد کمانچه) و حاجی خان (استاد ضرب) و عارف قزوینی در سالن سینما فاروس واقع در خیابان لاله زار پیانو نواخت و نامش بر سر زبان ها افتاد.. نقل کرده‌اند که مرتضی محجوبی نت نمی‌دانست، ولی برای خود نتی اختراع کرده بود که بی‌شباهت به خط سیاق نبود (خط سیاق علاماتی است در قدیم برای ثبت کردن وزن اجناس یا ارقام پول به کار می‌بردند). در این باره پرویز یاحقی گفته‌است: «آهنگی در دستگاه شور ساخته بودم، به نام «ای امید دل من کجایی» که از گلهای رنگارنگ ۱۷۲ پخش شد. هنگامی که به همه اعضای ارکستر نت این تصنیف را برای اجرا دادم، مرتضی محجوبی از من خواست، آهنگ تصنیف را با ویولون بنوازم و او آن را با علایم ویژه خود پشت قوطی سیگار همای خود نوشت و عجب این بود که این آهنگ را همان مرتبه اول از همه اعضای ارکستر بهتر و درست‌تر نواخت.»
شیوه نت نویسی مرتضی محجوبی
شیوه نت نویسی مرتضی محجوبی که شیوه‌ای کاملاً ایرانی است به همت دکتر پویان آزاده به عنوان میراث ملی، معنوی ایران به ثبت ملی رسید. پویان آزاده در اینباره می‌گوید:شیوه نت نویسی پیانو ایرانی مرتضی خان محجوبی توسط خانواده مرحوم آذر میدخت ملک منصور ملقب به خانم رکنی که به روایتی بهترین شاگرد استاد محجوبی بوده به طور محضری در اختیار من قرار گرفت. این نت نویسی تماماً ایرانی است و با نت نویسی غربی کاملاً تفاوت دارد. در این شیوه، نوشتن از راست به چپ صورت می‌گیرد و هیچ خط حاملی وجود ندارد، تمام علائم نیز مشخص شده است.مرتضی خان محجوبی ۱ فروردین ۱۳۴۴ در سن ۶6سالگی در گذشت و پیکر وی در گورستان ظهیرالدوله تجریش، به خاک سپرده شد.
اعظم حسن تقی
No tags for this post.
