پژوهش‌های بنيادين در زمينه هنر و اخلاق صورت نگرفته است
امیر مازیار از اعضای هیئت علمی هم‌اندیشی «هنر و اخلاق» در گفتگویی كوتاه درباره برگزاری این هم‌اندیشی سخن گفت. وی هم‌اندیشی هنر و اخلاق را نخستین هم‌اندیشی با این موضوع شمرد و در این‌باره اظهار داشت: تاكنون به صورت جدی به مسئله «هنر و اخلاق» پرداخته نشده است؛ تا آنجا كه در جلسات ابتدایی كمیته علمی، این هم‌اندیشی، به ۴ موضوع جداگانه تقسیم شد، كه به دلیل گستردگی مباحث از آن پرهیز شد و هم‌اندیشی اخیر یكی از این موضوعات را پوشش می‌دهد كه از این میان مبحث «نسبت هنر و اخلاق از منظر رابطه هنجاری» مورد پذیرش اعضاء هیئت علمی قرار گرفت.
مازیار در خصوص آثار تالیفی و ترجمه‌ای مرتبط با «هنر و اخلاق» اظهار داشت: متاسفانه نه آثار تالیفی و نه ترجمه‌ای قابل ملاحظه در این حوزه وجود ندارد و به دلیل ارزش مباحث نظری و پژوهش‌های كاربردی در این موضوع، این مبحث را برای این هم‌اندیشی برگزیدیم، زیرا نیاز به پژوهش‌های بنیادین در این حوزه وجود دارد.
این پژوهشگر به بیان پیشینه‌های تاریخی اندیشه‌ها و آراء صاحبنظران در خصوص «هنر و اخلاق» پرداخت و ادامه داد: آراء و اندیشه‌هایی كه در زمینه «هنر و اخلاق» وجود دارد، هم در آثار اندیشمندان و صاحبنظران گذشته وجود دارد و هم آراء صاحبنظران معاصر؛ هم در غرب به بیان‌های فكری در خصوص هنر و اخلاق پرداخته شده و هم در آراء نظریه‌پردازان و اندیشمندان اسلامی نیز به این مباحث پرداخته شده است.
به عنوان مثال در میان متفكران غربی كلاسیك می‌شود از افلاطون و ارسطو نام برد و در میان فیلسوفان معاصر به «پل ریكور» و «هانس – گئورگ گادامر» اشاره كرد یا در میان فیلسوف‌های تحلیلی می‌توان از «نوئل کرول» نام برد. همچنین آثاری در سنت‌های قدیمی اسلامی ایران داریم که محورشان رابطه هنجاری هنر واخلاق بوده‌است. برخی از نامه‌ها و آثاری نیز در حوزه حکمت عملی و صنایع نوشته شده است كه در این هم‌اندیشی به برخی از این آراء و نظریات پرداخته شده است.
امیر مازیار در پاسخ به این پرسش كه هنگامی كه از هنجارها سخن می‌گوییم، منظور هنجارهای هنری است یا اخلاقی؟ خاطر نشان كرد: در این هم‌اندیشی بیشتر هنجارهای اخلاقی مورد نظر است. توضیح بیشتر اینكه رابطه هنر واخلاق را می‌توان به شکل‌های گوناگون تقسیم‌بندی کرد. گاهی می‌توان گفت: ما نسبت مفاهیم هنری و اخلاقی را می‌سنجیم. مثلا می‌خواهیم نسبت مفهوم «زیبایی» را که در قلمروی هنر خیلی مطرح است با مفهموم «خوب» که در قلمروی اخلاق است، بسنجیم؛ یعنی خوب با زیبا چه نسبت مفهومی دارد؟. گاهی وقت‌ها نسبت ذاتی و ماهوی هنر واخلاق را می‌سنجیم. آیا امر هنری ذاتا اخلاقی است؟ یا امر اخلاقی ذاتا هنری است؟ گاهی رابطه اینها را از لحاظ هنجاری بررسی می‌کنیم؛ به این معنا که آیا اخلاق حق دارد که در زمینه هنر بایدها و نبایدهای خاصی داشته باشه یا خیر؟ و یا اگر موضوع هنجاری هنر را بررسی می‌کند آیا دستورالعملی‌هایی دارد؟ برای نقد هنر اینها فقط نقد محتوایی آثار هنری هستند؟ یا کیفیت اخلاقی اثر هنری كه می‌تواند ویژگی‌های زیبایی‌شناختی اثر هنری را هم ارتقا ببخشند.
وی با این توضیح كه در این هم اندیشی به اثر هنری توجه می‌شود، افزود: در مباحث نظری هنر و اخلاق برخی تاكید بر اثر هنری دارند و بعضی دیگر تاكیدشان خالق اثر هنری است. ولی در این هم‌اندیشی تاكید بر اثر هنری است تا خالق اثر.
عضو هیئت علمی این هم‌اندیشی در پاسخ به این پرسش كه آیا در مباحثی كه درمورد هنر و اخلاق مطرح است، از منظر زشت نگاری یا هرزه نگاری نیز توجه می‌شود؟ یادآور شد: بله؛ قطعا توجه می‌شود. برخی از فیلسوفان و متفکران هنری، بعضا ادعا می‌کنند که قلمرو هنر و اخلاق کاملا مستقل از یكدیگرند؛ به این معنا كه: اصولا اگر اثر هنری هنجارهای اخلاقی را رعایت می‌کند یا نمی‌کند، ربطی به هنر بودنِ هنر ندارد و بعضا این دیدگاه را دارند كه زشتی و بدی اخلاقی اثر هنری، کیفیت زیبایی شناختی آثار هنری را بالا می‌برد؛ برای همین دغدغه‌ای دارند که رقیب پنداری و زشت‌انگاری کنند كه در این هم‌اندیشی دیدگاه‌‌ها و نقدها و نظرهایی كه از این منظر وجود دارد نیز، مطرح می‌شود.
وی بررسی آثار هنری در این هم‌اندیشی را محدود به آثار هنری ایرانی ندانست و گفت: هیئت علمی این هم‌اندیشی در فراخوانی كه منتشركردند، این مباحث را به حوزه خاصی محدود نكردند. در مقالاتی كه به دبیرخانه ارسال شده بود برخی به مبانی فکری اسلامی ایرانی و متونی که در حوزه اسلامی نوشته شده، اشاره كردند و به آثار هنری كه بعضا در ایران كار شده خصوصا در قلمرو سینما پرداخته‌اند. پس نه محدوده زمانی نه مكانی برای این مباحث در نظر گرفته نشده است.
این مدرس «فلسفه هنر» به رشته‌های مختلف هنری كه در این هم‌اندیشی مورد نظر قرار گرفته، پرداخت و افزود: در این هم‌اندیشی، نسبت هنرهایی چون سینما، ادبیات، نمایش، معماری و شهرسازی، هنرهای سنتی و صنایع دستی، موسیقی و چند رسانه‌ای با اخلاق هنجاری كاربردی از جمله محورهای اصلی قرار گرفته است. به عنوان نمونه می‌گویند: معماری هم اخلاق دارد؛ یعنی غیر از این نیست كه بگوییم: فقط سازندگان و معماران آثار بناها باید ویژگی اخلاقی داشته باشند؛ بلكه خود بنا به عنوان محل زندگی، نُرم‌ها و هنجارهایی را بر ما تحمیل می‌كند و مخاطبی كه در كنار بنا است و از كنار آن رد می‌شود نیز، می‌تواند تحت تاثیر بنا قرار بگیرد. حال این نُرم‌ها چه هستند؟ در جاهای مختلف متفاوت است و یا چه دیدگاه‌هایی در این باره وجود دارد؟ برخی از صاحبنظران معتقدند كه بناهای معماری به لحاظ اخلاقی خنثی نیستند و منشاء اثرند.
وی در همین زمینه نتیجه گرفت: پس از این منظر، می‌شود بناها را مورد نقد قرار داد و می‌توان برای آن هنجارهایی وضع كرد. در واقع زمانی که ما یک اثر هنری و هنجارهای آن را مورد بررسی قرار می‌دهیم، می‌خواهیم بدانیم یك اثر هنری، چه آثاری بر روی مخاطبین می‌گذارد؟ این آثار چه هستند؟
امیر مازیار در خصوص ویژگی‌های اخلاقی اثر هنری خاطر نشان كرد: ویژگی‌های اخلاقی، ناشی از اثری است که آثار هنری می‌توانند بر مخاطبین بگذارند. یعنی معنایی که از آن آثار ناشی می‌شود یا تاثیر عاطفی که از این آثار گرفته می‌شود. بدین ترتیب نحوه‌ی وجودی آثار است كه مخاطب خود را در آن شریک می‌کند.
وی در پاسخ به اینكه آیا مقالات رسیده به دبیرخانه توانسته نظر هیئت علمی را تامین نماید، گفت: تقریبا در همه حوزه‌هایی که در فراخوان آمده بود، مقاله داشتیم. ولی باید اذعان کنیم که فقر نظری در این حوزه همچنان وجود دارد و متاسفانه تعداد مقالاتی كه به طور عمیق توانسته باشند به ریشه‌های نظری این دیدگاه پرداخته و آرای فلسفی و نظری موجود در این حوزه هم در میان متفكران اسلامی و هم در غرب را تحلیل و گزارش کنند، کم بود؛ به غیر از این ضعف و کمبود در بقیه قلمرو ها مقاله زیاد دریافت شده بود و تصورم این است كه به دلیل اینكه تا كنون به صورت جدی به این مباحث پرداخته نشده است.
مترجم كتاب زیبایی‌شناسی و فلسفه هنر در پایان به همایش‌ها و هم‌اندیشی‌هایی كه تاكنون با موضوع «هنر و اخلاق» در خارج از ایران پرداخته شده، اشاره و ادامه داد: در خارج از ایران به این موضوع پرداخته‌اند و منشورات جدی برای آن نگاشته شده ولی متاسفانه این مطالب هنوز در ایران انعكاسی نداشته است.
به گزارش مهر، هم‌اندیشی «هنر و اخلاق» روز دوشنبه ۱۷ اسفند در سالن همایش‌های فرهنگستان هنر به نشانی خیابان ولی‌عصر(عج)، پایین‌تر از چهارراه طالقانی، شماره ۱۵۵۲، طبقه سوم برگزار می‌شود. حضور در این هم‌اندیشی برای تمامی علاقه‌مندان آزاد است.
