افسردگی و اعتیاد؛ میراث ژنتیکی اجداد نئاندرتال ما

حدود 50 هزار سال پیش، انسان‌های‌ مدرن پس از مهاجرت از آفریقا به اروپا و آسیا با انسان‌های نئاندرتال مواجه شده و با آنها زاد و ولد کردند. مدتهاست دانشمندان بر این باور هستند که ژن به ارث رسیده از این پیوندها بر صحت و سلامت ما تاثیرگذار هستند. حالا اخیرا مطالعه‌ای انجام شده که تاثیر این ژن‌ها را با جزییات زیادی نشان می‌دهد. در این تحقیق از روش جدید و بسیار موثری برای بررسی سوابق جسمی 28 هزار آمریکایی استفاده کرده‌اند. نتایج بررسی‌های آنها نشان می‌دهد که شکل‌های مختلف ژن نئاندرتال‌ها می‌تواند احتمال ابتلا به افسردگی، زخم‌های پوستی، لخته شدن خون و دیگر اختلالات را افزایش دهد.

البته ژن‌ نئاندرتال‌ها مزایایی هم دارند. «سوانته پابو» (Svante Paabo)، یک فسیل‌شناس در «موسسه‌ی مردم‌شناسی تکاملی مکس پلانک» در آلمان می‌گوید: « این گونه‌های مختلف ژن گاهی اوقات از ابتلا به بیماری جلوگیری می‌کنند و در بعضی موارد هم منجر به بروز بعضی بیماری‌ها می‌شوند.» در دو پژوهش جدید هم که ماه گذشته انجام شده بود، محققان سه گونه‌ی ژن باستانی را شناسایی کردند که سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کرد.احتمالا اکثر ژن‌های باستانی که اکنون در انسان‌ امروزی یافت می‌شود، در دوران پیش از تاریخ بسیار سودمند بودند. اما حالا به خاطر محیط زیست و سبک زندگی متفاوت، بعضی از این ژن‌ها منجر به بعضی از بیماری‌ها می‌شوند.

انسان‌های زنده مقادیر بسیار اندکی از DNA انسان‌های نئاندرتال را در خود دارند، اما در عین حال، تاثیر زیادی بر سلامت انسان  دارند. پابو می‌گوید: «ژنتیک انسان‌های نئاندرتال بسیار بیشتر از آنچه که قبلا فکر می‌کردم، بر فیزیولوژی انسان مدرن تاثیر دارند.» به طور میانگین، اروپایی‌ها و آسیایی‌ها حدود 1.5 درصد ژنوم‌هایشان را از اجداد باستانی نئاندرتال گرفته‌اند. اهالی جزایر ملانزی هم بین 2 تا 3 درصد DNA بدنشان را از گروه منقرض شده‌ی دیگری به نام «انسان‌تباران دنیسووا» می‌گیرند. اکثر آفریقایی‌ها این DNA باستانی را ندارند، چرا که زاد و ولد میان انسان‌های مدرن و نئاندرتال خارج از آفریقا و در اروپا و آسیا اتفاق افتاد.

زیست‌شناسان با مقایسه‌ی ژنوم نئاندرتال‌ها و یک دنیسووایی با داده‌های ژنوم 1000 نفر، توانستند 12000 هزار گونه از ژن‌ها را که اصطلاحا به آنها هاپلوتیپ گفته می‌شود، در انسان‌های اروپایی و آسیایی شناسایی کنند. محققان درباره‌ی کاربرد تعدادی از این هاپلوتیپ‌ها اطلاعاتی داشتند، مثلا بعضی از آنها به سیستم ایمنی ما یا به پوست و مو مربوط هستند. اما برای مشخص کردن کاربرد دقیق آنها باید مطالعات ژنتیکی پرهزینه‌ای انجام شود.

این دستاورد وقتی حاصل شد که یک ژنتیک‌شناس جمعیتی و یک ژنوم‌شناس تکاملی به نام‌های «جاشوا اکی» (Joshua Akey) و «تونی کاپرا» (Tony Capra)، از دو دانشگاه متفاوت و به طور مستقل از هم، پی بردند که می‌توانند گونه‌های ژن انسان‌های نئاندرتال را با بررسی پرونده‌ی الکترونیک بیماران شناسایی کنند. آنها به کمک این پرونده‌ها می‌توانستند به اطلاعات ژنتیکی و پزشکی بیماران و ارتباط آنها به هم دسترسی پیدا کنند.

اکی و کاپرا به همدیگر ملحق شدند و در داده‌های ژنتیکی 28 هزار و 416 فرد بزرگسال با نژاد اروپایی به دنبال بیش از 6000 هاپلوتیپ نئاندرتال گشتند. آنها پس از تشخیص DNA به ارث رسیده از نئاندرتال‌ها، از تحلیل آماری استفاده کردند تا ارتباطی میان گونه‌های ژن و خطر ابتلا به بیماری‌ها پیدا کنند.

این تیم در نتیجه‌ی مطالعاتشان چندین ژن نئاندرتال را شناسایی کردند که احتمال ابتلا به برخی بیماری‌ها را افزایش می‌دهند. به عنوان مثال، گونه‌ی خاصی از این ژن‌ها خون را چسبناک‌تر کرده و انعقادپذیری آن را افزایش می‌دهد. این انعقادپذیری سریع برای انسان نئاندرتال دوران باستان بسیار مفید بود و اهمیتی به اندازه مرگ و زندگی داشت. چرا که نئاندرتال‌ها برای تغذیه، جانوران خطرناک را شکار می‌کردند و احتمال جراحت آنها بالا بود. لختگی سریع خون می‌توانست از خونریزی بیش از حد آنها جلوگیری کند. البته این ویژگی در انسان امروزی احتمال لختگی خون و سکته‌های قلبی و مغزی را افزایش می‌دهد.

محققان همچنین چند ژن نئاندرتال پیدا کردند که به ناراحتی‌های عصبی مثل افسردگی مرتبط هستند. گونه‌های دیگری به زخم‌های پوستی پیشاسرطانی مرتبط بودند. کاپرا حدس می‌زند که ویژگی‌های شیمیایی مغز انسان‌های نئاندرتال و واکنش پوست آنها به نور خورشید، متناسب با شرایط نور محیط زیست و سبک زندگی اروپای پیشاتاریخ بود. حالا که اکثر انسان‌ها در معرض نور مصنوعی قرار دارند، این گونه‌های ژن ممکن است مضر باشند.

دیگر اشکال مختلف ژن، مسوول انتقال ویتامین B1 هستند، این ویتامین کربوهیدرات را در سلول‌های شکم می‌سوزاند. رژیم غذایی نئاندرتال‌ها سرشار از گوشت و آجیل بود، بنابراین تیامین زیادی دریافت می‌کردند. اما انسان‌های امروزی از غذاهای فرآوری شده تغذیه می‌کنند، بنابراین تیامین کافی به بدن آنها وارد نمی‌شود. به این ترتیب، براساس گفته‌های کاپرا، ژن انسان‌های نئاندرتال، مردمان مدرن امروزی را مستعد سوتغذیه می‌کند.

در این پژوهش همچنین ژن‌هایی مرتبط با بی‌اختیاری، درد مثانه و اختلالات مجاری ادراری آشکار شدند. یک جهش نقطه‌ای هم در اعتیاد به نیکوتین تاثیرگذار بود. این دومین آلل یا شکل ژن است که احتمال اعتیاد به تنباکو را افزایش می‌دهد.

البته میراث نئاندرتال‌ها چندان هم برای سلامتی مضر نیست. دو مقاله که ماه گذشته منتشر شده بودند، نشان می‌دادند که سه ژن باستانی دستگاه ایمنی بدن را در مقابل قارچ‌ها، انگل‌ها و باکتری‌ها مقاوم می‌کنند. براساس گفته‌ی یکی از ژنتیک‌شناسان جمعیتی در مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه، هر سه ژن در در راستای تکامل و انتخاب طبیعی برای بدن اروپایی‌ها و آسیایی‌ها انتخاب شده‌اند. این سه ژن با هماهنگی یکدیگر، گیرنده‌های سطح سلول‌های سفید را کنترل می‌کنند و قدرت دستگاه ایمنی بدن را افزایش می‌دهند.

چنین نمونه‌هایی نشان می‌دهد که با ورود انسان‌ها به محیط‌های جدید که عوامل بیماری‌زای جدیدی داشتند، آنها ژن‌های سودمند را از دیگر انسان‌تباران به ارث گرفتند. انسان‌های نئاندرتال حداقل 200 هزار سال زمان داشتند تا خودشان را با شرایط زندگی در خاورمیانه و اروپا وفق دهند.

البته، اگرچه این دستگاه‌ ایمنی قوی برای مردمی که در شرایط نامناسبی زندگی می‌کنند، مفید است، اما ژن‌های تقویت‌کننده‌ی سیستم امینی می‌توانند در مردمان اروپا و آمریکای شمالی تاثیرات زیانبار داشته باشند. چرا که در این مناطق انگل‌های کمتری وجود دارد. محققان پی برده‌اند که این ژن‌ها انسان امروزی را مستعد آلرژی‌های گوناگون می‌کند. وقتی که واکنش دستگاه ایمنی بهتر می‌شود، می‌تواند احتمال بروز بیماری خودایمنی، ورم و آلرژی را افزایش دهد.

تاثیر دقیق این ژن‌ها بر خود نئاندرتال‌ها مشخص نیست. این یافته‌ها به این معنی نیست که نئاندرتال‌ها افسرده بودند یا سرطان پوست می‌گرفتند.

این مطالعات اخیر، تنها آغاز راه هستند، چرا که دانشمندان همچنان می‌خواهند به جستجو برای ژن‌های به ارث رسیده از انسان‌تبارهای نئاندرتال ادامه دهند و پایگاه داده‌ایشان از ژنوم‌های مدرن را گسترش دهند. کاپرا می‌گوید: «ما احتمال می‌دهیم که آلل‌های بسیار بیشتری را از نئاندرتال‌ها گرفته باشیم.»

منبع:دیجی کالا

No tags for this post.