تشریح فرصتها و چالش‌های پیش روی گیاه شیرین‌بیان در کشور

وی افزود: رشد عمده این گیاه در کشور ما در گندمزارها و مزارع است که به صورت علف هرز و به صورت خودرو توسط کشاورزان برداشت شده و در اختیار کارخانه‌های تولید پودر و عصاره شیرین‌بیان قرار می‌گیرد.

دبیر اتحادیه تولیدی صادراتی شیرین‌بیان ایران، پراکندگی گیاه شیرین‌بیان را در استان‌های فارس، کرمانشاه، همدان، لرستان، آذربایجان، اصفهان، اردبیل، کرمان، خراسان شمالی و رضوی بیان کرد.

وی در توضیح ریشه این گیاه گفت: ریشه گیاه شیرین‌بیان اندامی مورد استفاده برای تولید صنعتی است و میزان آن بسته به شرایط آب و هوایی، بارندگی و مقداری که هرساله برداشت می‌شود، متفاوت است.

به گفته کمالی، خشکسالی سال‌های اخیر در کاهش برداشت ریشه گیاه شیرین‌بیان نقش داشته است.وی در خصوص صادرات ریشه خام گیاه شیرین‌بیان گفت: در سال 1314 ریشه خام گیاه شیرین‌بیان به میزان 161 تن به کشور هند صادر شد. این روند تا سال 1351ادامه داشت. در سال 1344 اولین کارخانه تولید و صادرات پودر وعصاره شیرین بیان ایران تاسیس شد.

دبیر اتحادیه تولیدی صادراتی شیرین بیان ایران، افزود: در سال 1344 شرکت شیرین‌بیان زرقان در فارس تأسیس شد. سال 1350 تأسیس شرکت شیرین دارو و سال 1351 بهره برداری از شرکت ریشمک صورت گرفت.

وی این سه شرکت را شرکت‌های پیشرو در تولید پودر و عصاره شیرین‌بیان ایران دانست و گفت: به دلیل خاستگاه ریشه شیرین‌بیان این شرکت‌ها در استان فارس شکل گرفته‌اند. چرا که ریشه شیرین‌بیان حجیم است و حمل و نقل آن هزینه بالایی دارد. در نتیجه ترجیحا در نزدیکی مبادی تولید کارخانه‌های آن احداث می‌شود.

14 کارخانه فعال ایران در فرآورده‌های شیرین‌بیان

کمالی، آخرین وضعیت کارخانه‌های مربوط در حوزه شیرین‌بیان را 14 کارخانه عنوان کرد و ادامه داد: 18 هزار و 350 تن ظرفیت تولید سالانه پودر و عصاره شیرین‌بیان توسط این کارخانه‌ها است.به گفته وی، تعدادی نیز در سال آتی به بهره‌برداری می‌رسند. پس رقم اعلام شده کف ظرفیت تولید فعلی محسوب می‌شود.

دبیر اتحادیه تولیدی صادراتی شیرین‌بیان ایران، توضیح داد: نزدیک 70 درصد ظرفیت پودر و عصاره شیرین‌بیان ایران در استان فارس واقع شده است و باقی در استان‌های کرمانشاه، اصفهان، کهگیلویه وبویراحمد و کرمان هستند.

وی وضعیت صادرات کل عصاره شیرین بیان ایران را در ده سال 84 تا 93 به این صورت توضیح داد: در چهار سال اخیر مقدار صادرات میانگین شش هزار و 600 تن را داشته‌ایم، اما هرساله با کاهش صادرات مواجه بوده و در سال 93 به رقم 5900 تن رسیده است. ارزش مالی این معاملات هم از 44 میلیون دلار در سال 90 به 33 میلیون دلار در سال 93 رسیده است.

کمالی تصریح کرد: از سال 90 تا امروز روند کاهشی در این زمینه وجود داشته است. در سال جاری نیز به نظر می‌رسد این روند تا امروز پیشرفتی نداشته است.وی ایجاد 14 شرکت در این حوزه را با مواد اولیه موجود در کشور نامتناسب دانست و گفت: تعدادی از شرکت‌ها بنا به ضرورت به واردات ریشه شیرین‌بیان روی آورده‌اند و بر اساس آن سعی کرده‌اند بخشی از ظرفیت‌ها را پوشش دهند تا به دنبال آن صادرات تولید هم صورت بگیرد.

دبیر اتحادیه تولیدی صادراتی شیرین‌بیان ایران، سهم صادرات پودر و عصاره شیرین‌بیان کشور را 95 درصد فرآورده تولیدی بیان کرد و افزود: 14 شرکت موجود در این حوزه عمده محصول خود را به صورت پودر و فرآورده حاصل از شیرین‌بیان به کشورهای دیگر صادر می‌کنند.

وی جایگاه ایران را در حوزه شیرین‌بیان مناسب دانست و افزود: گیاه شیرین‌بیان بعد از زعفران، بین کل گیاهان دارویی ایران در رتبه دوم قرار دارد. حتی اگر از بخش خودرو این مساله را بررسی کنیم گیاه شیرین‌بیان رتبه اول را به خود اختصاص داده است.

کمالی با توجه به این جایگاه در صادرات پودرعصاره شیرین‌بیان ایران درخواست کرد: نگاه ویژه‌ای در زمینه سیاست‌گذاری‌ها، برنامه ششم توسعه و به خصوص سند ملی گیاهان دارویی صورت گیرد.وی تاکید کرد: اتحادیه شیرین بیان ایران آمادگی دارد درصورت حمایت سازمان‌های مسؤول، بخش عمده‌ای از اهدافی را که برای گیاه شیرین بیان و فرآوری آن در سند ملی گیاهان دارویی در نظر گرفته شده است، محقق کند.

به گفته دبیر اتحادیه تولیدی صادراتی شیرین‌بیان ایران، در چهارمین کنگره ملی گیاهان دارویی کشور، چهار گیاه به عنوان گیاه ملی معرفی شدند که یکی از آنها شیرین بیان بود. موارد دیگر انار، زعفران و گل محمدی بودند.

وی سال 83 را زمان تشکیل اتحادیه شیرین‌بیان معرفی کرد و گفت: این اتفاق حرکت با ارزشی محسوب می‌شود. چرا که صادرات امر پیچیده و سختی است و ما هر دو کار را با هم انجام دادیم؛ هم تولید صنعتی پودر وعصاره شیرین‌بیان و هم صادرات آنها که دو چالش بزرگ هستند.

کمالی تأثیر پذیری تولید داخلی را از سیاست‌های داخلی مانند اثرات قانون هدفمندی، افزایش نرخ سوخت و غیره بیان کرد. همچنین در صادرات با روند رقابتی دشواری درسطح جهانی مواجه هستیم که سیاستهای داخلی مستقیما بر روی حفظ و یا کاهش آن تاثیرگذار است.وی گفت: اگر بازار صادرات از دست برود، رقیبان به راحتی اجازه بازگشت دوباره نخواهند داد. بنابراین درخواست ما این است که با توجه به جایگاه جهانی ایران، به‌ صورت ملی و بین‌المللی و باهماهنگی اتحادیه برای گیاه شیرین‌بیان و فرآوری آن برنامه‌ریزی شود.

دبیر اتحادیه تولیدی صادراتی شیرین بیان ایران، تاکید کرد: بازار داخلی هر کششی داشته باشد، ما پاسخگو هستیم و استقبال می‌کنیم. ما آمادگی داریم با فرهنگ‌سازی افراد و شرکتها را در جهت مصرف بیشتر پودر و عصاره شیرین‌بیان چه به صورت صنعتی و چه درطب سنتی ترغیب ‌کنیم.

کمالی با اشاره به این که سالیانه حداقل یکی از شرکت‌های حوزه شیرین‌بیان به عنوان صادذکننده نمونه ملی انتخاب می‌شوند، افزود: این نکته نشان‌دهنده جایگاه این شرکت‌ها است که باید شرایط لازم و شایسته‌ای را داشته باشند.به گفته وی، گیاه شیرین‌بیان در طب سنتی، صنایع دارویی، غذایی، آرایشی بهداشتی، سیگار و سایر کاربردها مصرف دارد.

دبیر اتحادیه تولیدی صادراتی شیرین‌بیان ایران، این طیف ازمصرف را بیانگر اهمیتی دانست که این گیاه درسطح جهانی دارد و ما هنوز جای کار بسیاری در این خصوص و فرآوری مراحل بعد از پودر وعصاره داریم.

وی ادامه داد: واقعیت این است که بیش از 40 سال است که ما توانسته‌ایم پودر عصاره شیرین‌بیان را تولید کنیم.وی گفت: به نظر می‌رسد باید عزمی داشته باشیم که به بهبود این روند کمک کنیم. اگر حمایت ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی معاونت علمی را به دنبال داشته باشیم، می‌توانیم تولید فرآورده‌های دیگر که ارزش بیشتری دارد را در دستور کار قرار دهیم.

کمالی تصریح کرد: به لحاظ دانش و تجربیات موجود، شناخت خوبی در کارخانه‌های تولید فرآورده‌های شیرین‌بیان ایران وجود دارد که حمایت به ویژه از نظر امور پژوهشی و بهبود فناوری موجود برخی فرآورده‌های بعدی ستاد فوق ضروری است؛ به خصوص بخش دارویی این گیاه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

وی در توضیح کاربرد دارویی گیاه شیرین‌بیان با توجه به اطلاعات یکی از تولیدکنندگان ژاپنی گفت: خصوصیات دوازده گانه‌ای که طیف گسترده‌ای از ویژگی‌های این گیاه را نشان می‌دهد، گویای تنوعی از ترکیبات شیمیایی است که در گیاه شیرین‌بیان وجود دارد.

دبیر اتحادیه تولیدی صادراتی شیرین‌بیان ایران گفت: این گیاه اهمیت جهانی دارد و کشورهای بسیاری بر روی آن تحقیقات گسترده صورت داده‌اند. عمده این کشورها امریکا، چین، ژاپن، شورهای اروپایی وغیره هستند که همگی به نوعی مصرف‌کننده گیاه شیرین‌بیان هستند.

وی ادامه داد: ما می‌توانیم با استفاده از این تحقیقات، انرژی خود را صرف بخشی کنیم که از طریق آن ارزش‌افزوده بالاتری به دست می‌آید.

فرصت‌های گیاه شیرین‌بیان در ایران

کمالی فرصت‌هایی که گیاه شیرین‌بیان در ایران دارد را به این صورت بیان کرد: رویش یکی از بهترین واریته‌های شیرین‌بیان جهان با توجه به شرایط اقلیمی مناسب در ایران، قدمت صنایع پودر و عصاره شیرین‌بیان ایران و تجارت جهانی آن، ارزآوری صنعت شیرین‌بیان و موقعیت شاخص آن در میان گیاهان دارویی ایران (پس از زعفران) از جمله فرصتهای این گیاه در کشور محسوب می‌شود.

وی دیگر فرصت‌های این گیاه را امکان تولید داروهای گیاهی و استفاده در طب سنتی، وجود متخصصین صنعت شیرین‌بیان، وجود بازار مناسب جهانی برای محصول پودر عصاره شیرین بیان ایران و دیگر فرآورده‌های مرتبط با حمایت و برنامه مشخص دانست.

چالش‌های پیش روی گیاه شیرین‌بیان

به گفته دبیر اتحادیه تولیدی صادراتی شیرین‌بیان ایران، چالش‌های این گیاه در ایران شامل کمبود و روند رو به کاهش ریشه شیرین‌بیان (ماده اولیه)، افزایش قیمت ریشه شیرین‌بیان ناشی از افزایش نهاده‌های مرتبط مانند سوخت تراکتور، دستمزد کارگر، حمل‌ونقل به کارخانه، انبارداری و غیره است.

وی در مورد دیگر چالش‌های این گیاه گفت: افزایش قیمت تمام‌شده ریشه خارجی این گیاه به دلیل ناهماهنگی سیاست‌های داخلی مانند اخذ ضمانت چهار برابر حقوق ورودی و قرار دادن ریشه در گروه کالایی 10 برای ورود موقت رخ داده است. همچنین بالا بودن سود بازرگانی، افزایش نرخ ارز، بالا بودن مبنای نرخ گذاری گمرک ایران و غیره از جمله این موارد است، همچنین رقابت‌های جهانی نیز در این امر مؤثر است.

کمبود سرمایه در گردش مورد نیاز برای تأمین ریشه شیرین‌بیان، نبود طرح‌های الگویی کشت گیاه شیرین‌بیان ایران، کمبود نگاه جامع‌نگر (در قالب میز ملی و غیره) با توجه به سهم ایران در بازار جهانی، نبود بسته حمایتی برای حفظ و گسترش صادرات، عدم تمرکز فروش و بازاریابی در بازارهای جهانی از جمله موارد دیگری است که کمالی در بحث چالش‌ها به آن اشاره کرد.

وی ادامه داد: پایین بودن سطح تکنولوژی پاره‌ای از صنایع تولید پودر و عصاره شیرین‌بیان، کمبود منابع مالی برای شروع و تکمیل فعالیت‌های تحقیقاتی درمورد کشت و فرآوری ریشه شیرین‌بیان، نبود حمایت برای انتقال فناوری روز، مشکلات ناشی از انتقال ارز و عدم ثبات نرخ ارز نیز چالش‌های حوزه شیرین‌بیان ایران است.

راهکارهای چالش‌های موجود در حوزه شیرین‌بیان

دبیر اتحادیه تولیدی صادراتی شیرین‌بیان ایران، راهکارهایی برای چالش‌های موجود ارائه داد که شامل کمک به ایجاد پژوهشکده فرآوری محصولات ارزشمند دارویی و صنعتی از شیرین‌بیان ایران، زراعی قلمداد کردن گیاه شیرین‌بیان توسط وزارت جهاد کشاورزی و تخصیص بذر و سایر نهاده‌ها برای کشت و احیای آن، پرداخت تسهیلات بانکی مشابه سایر اقلام زراعی، سرمایه گذاری برای انتقال فناوری‌های نوین آبیاری برای کشت و احیای گیاه شیرین‌بیان به منظور استفاده بهینه از منابع آبی موجود و بومی کردن آنها، حمایت از انتقال فناوری روز رای فرآورده‌های دارای ارزش افزوده است.

وی تخصیص زمین به کارخانه‌ها برای کشت گیاه شیرین‌بیان، ترویج کشت گیاه شیرین بیان با توجه به تجارب مشخص داخلی وخارجی اتحادیه شیرین بیان ایران، کمک به اصلاح سیستم بازاریابی از طریق تأسیس شرکت مشترک بازاریابی و فروش با مدیریت اتحادیه شیرین‌بیان ایران، کمک اطلاعاتی و پرداخت بخشی از هزینه‌های مشاوره و تحقیق بازار برای تأمین مواد اولیه به صورت مشترک از منابع خارجی، اقتصادی کردن مسیر ورود ریشه شیرین‌بیان از خارج از کشور، مشارکت دادن اتحادیه در تصمیمات کلان صنعت فناوری شیرین‌بیان (در قالب میز ملی و سایر جلسات مشابه ستاد توسعه فناوری‌های گیاهان دارویی و طب سنتی معاونت علمی) را از دیگر راهکارهایی دانست که می‌توان در این حوزه برشمرد.