ارتقاء سطح فرهنگی جامعه فلسفه وجودی دانشگاه است

رئیس پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی افزود: نشست هایی در این زمینه در پژوهشکده برگزار کرده ایم و چکیده آنها منتشر شده است. این مسیر رویکرد استراتژیک وزارتخانه است و به دلیل جمعی بودن کار و ابعاد مختلف آن به طور همزمان سه معاونت وزارت علوم درگیر آن هستند.

معاون فرهنگی و اجتماعی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، نیز با عنوان « استلزامات فرهنگی و اجتماعی جذب دانشجوی خارجی» گفت: درباره ابعاد مختلف بین المللی شدن دانشگاه ها تاکنون بحث هایی شده است و پژوهشکده این بحث را دنبال می کند. پیش از اینکه بخواهیم دانشگاه بین المللی داشته باشیم ابتدا باید بدانیم که دانشگاه مطلوب چه ویژگی هایی دارد.

وی دانشگاه را دارای جنبه آموزشی دانست و بیان کرد: دانشگاه تنها یک نهاد علمی صرف نیست و کارکرد و فلسفه وجودی آن صرفا ترویج علم نیست، بلکه ارتقاء سطح فرهنگی جامعه فلسفه آن است. دانشگاه نسبت به فرآیند شکل گیری هویت و آنچه به عنوان هویت ایرانی و مذهبی می شناسیم کارکرد دارد.

سید ضیاء هاشمی در ادامه تاکید کرد: در تعاملات بین المللی وهمکاری ها، حتی در دانشگاه ها جدال ها، تفاهم ها و تخاصم هایی شکل می گیرد و با چالش هایی روبه رو می شویم. این چالش ها ممکن است انگیزه ها را تحت تاثیر قرار دهد اما هم زمان بستری برای آموزش مدارا برای ما فراهم می شود.

وی همکاری بین دانشگاهی را مواجه با چالش هایی دانست و گفت: به دلیل تفاوت های ملیت ها، دانشگاه بین الملل فرصتی برای تمرین مداراست. پس اگر می خواهیم دانشگاه بین المللی داشته باشیم، باید مدارا را تمرین کنیم. از حیث نظری و عملی نیاز به بستری هایی داریم. با توجه به فعالیت هایی که در عرصه بین المللی شکل گرفته است، اکنون به سمت بین المللی شدن پیش می رویم و سال های آتی شاهد دانشگاه بین المللی در ایران خواهیم بود.

معاون فرهنگی و اجتماعی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری افزود: هدف ما باید از دانشگاه بین المللی مشخص باشد. نباید هدف ما تنها حضور استادان و دانشجویان خارجی باشد بلکه باید فضای تعامل به وجود آید. معرفی فرهنگ ایرانی و اسلامی، ترویج زبان فارسی و ارتقاء فرهنگ ملی اهداف ما از دانشگاه بین المللی است. پس ما باید زمینه را برای ارتقاء فرهنگی ایجاد کنیم. باید ببینیم از حیث تعاملات ملی و بین المللی براساس چه ظرفیت هایی این کار انجام می شود. مزیت نسبی دانشگاه های ما برای دانشجویان و همکاران مان باید مشخص شود و در اولویت قرار گیرد. نباید این روند با کمی گرایی از کیفی گرایی هم درباره رشته ها و هم درباره دانشجویان و استادان غافل بمانیم.

وی در ادامه تعبیر ایران فرهنگی را روشن کننده اهداف از دانشگاه بین المللی دانست و تاکید کرد: باید دقت کنیم که این مسیر با چالش های کمتری مواجه شود. تعاملات ما با کشورهایی که پس از فروپاشی شوروی داشتیم می تواند راهگشا باشد. زمانی که قرار است تعاملات ما افزایش یابد، بیش از گذشته دقت کنیم. باید آستانه تحمل را از طریق افزایش آگاهی بالا برد.

هاشمی با بیان نیاز به آیین نامه ها و استلزاماتی در حوزه دانشجویان خارجی گفت: علاج واقعه را قبل از وقوع بیاندیشیم. نیاز به برنامه های فرهنگی و اجتماعی داریم که به ذائقه آنها سازگار باشد پس نیازمند پژوهش و مطالعه در این حوزه هستیم. کار مطالعاتی باید انجام شود. توانمندی های استادانی که از خارج می آیند نیز باید استفاده شود. محیط دانشگاه های ما محیط های بازی نبوده است و گاهی نگاه های بسته معضل بوده است. نگاه های بسته امنتیتی، فرهنگی، قومی و جنسیتی وجود داشته است و این نگاه ها با دستورالعمل از بین نمی رود. بلکه نیازمند تغییر فضاست.

وی در پایان خاطرنشان کرد: باید رویکردمان برای سیاست جذب دانشجویان خارجی تغییر کند. نسبت به سلائق دانشجویان غیر ایرانی نگاه روشن تری داشته باشیم و نگاه دانشجویان ایرانی به آنها را واضح کنیم. تلاش وسیعی برای تغییر نگرش های بسته قومی- ملی را صورت دهیم. در حوزه فرهنگی باید به سمت تشکیل کانون های دانشجویی به ویژه دانشجویان فارغ التحصیل برویم و در یک کلام باید فضای جدیدی را ایجاد کنیم.

در ادامه نشست اول این سمینار، دکتر مجتبی صدیقی با تاکید بر لزوم ارائه چشم اندازی از وضعیت جذب دانشجویان و مشکلات آنها گفت: تقاضا نسبت به آموزش عالی روزانه در حال افزایش است. به طوری که میزان تقاضا از سال 2000 تا 2015 از 97 به 263 میلیون نفر رسیده است. علت آن رشد طبقه متوسط و سهولت ارتباطات و جابه جایی دانشجویان بوده است.

وی بر اساس گزارش یونسکو 62 درصد متقاضیان آموزش عالی تا سال 2012 را مرد و 38 درصد را زن معرفی و بیان کرد: از 28.5 میلیون نفر دانشجویی 41 میلیون نفر آنها آسیایی بوده اند. بدین ترتیب عرضه نیز افزایش یافت که بخش عمده آن می تواند نیاز اقتصادی بوده باشد اما نیاز به پژوهش می تواند یکی از دلایل ارائه بیشتر رشته ها و تسهیلات لازم باشد. به طوری که دانشگاه ها شعبه هایی در سایر دانشگاه ها تاسیس کردند.

رئیس سازمان امور دانشجویان با اشاره به وضعیت آمریکا به عنوان قطب جذب دانشجویان بین المللی تاکید کرد: از جمعیت تحصیلی ایرانی در این کشور 79 درصد فنی 2 درصد پزشکی و حدود 10 درصد در رشته های علوم انسانی بودند که 27 میلیارد درآمدشان بوده است. اما از اواسط دهه 1990 انگلیس، استرالیا و … اضافه شدند و از 2010 به بعد مالزی و کشورهای آسیایی هم اضافه شدند.

وی گفت: در حال حاضر 21 هزار دانشجوی غیر ایرانی در بخش های بورسیه و غیر بورسیه در دانشگاه های داخل کشور در حال تحصیل هستند که بخش قابل توجهی از آنان از کشورهای همسایه به ویژه افغانستان هستند.

معاون وزیر علوم ادامه داد: 50 درصد این دانشجویان خارجی در گروه علوم انسانی، 30 درصد در گروه فنی و مهندسی، 7 درصد در گروه علوم پزشکی و پایه و 3 درصد در گروه هنر مشغول تحصیل هستند.

رئیس سازمان امور دانشجویان ادامه داد: ما از 106 کشور جهان پذیرش دانشجو داریم که اکثریت دانشجویان ما از افغانستان، عراق، سوریه، لبنان و تاجیکستان هستند.

وی در ادامه به مسائل و مشکلات دانشجویان غیر ایرانی در بخش پذیرش، آموزش، دانشجویی و فرهنگی اشاره کرد که از برخی از این مشکلات می توان به عدم اصلاح سیستم آموزش عالی ایران، عدم اطلاع از قوانین کنسولی، ناآشنایی با سطوح علمی و رتبه های دانشگاهی، به روز نبودن سایت های دانشگاهی، هراس ناشی از تبلیغات مسموم بین المللی، عدم تسلط به زبان فارسی، عدم امکان تحصیل به زبان غیر فارسی، عدم شناخت درست دانشجویان نسبت به رشته ها، هزینه بالای تحصیل در اکثر دانشگاه ها، عدم اشتغال به کار دانشجویی در ایران و مشکلات درمانی و پزشکی و خدمات پزشکی اشاره کرد.

صدیقی ادامه داد: ما در برخی رشته ها در پذیرش دانشجو در مناطق مرزی با محدودیت روبرو بودیم که خوشبختانه با هماهنگی با نهادهای ذیربط، بسیاری از این محدودیت های منطقه ای برای پذیرش دانشجو در دانشگاه های مرزی به حداقل رسیده است.

معاون وزیر علوم همچنین افزود: یکی از مشکلاتی که دانشجویان خارجی با آن مواجه بودند، مشکلات درمانی و پزشکی و بیمه بود که در حال حاضر مشکل آنها در زمینه بیمه تکمیلی در حال رفع شدن است.

رئیس سازمان امور دانشجویان در ادامه به برخی از مشکلات فرهنگی دانشجویان خارجی اشاره کرد که از جمله آن می توان به عدم وجود درک متقابل بین دانشجویان غیر ایرانی و دانشجویان ایرانی و حتی اساتید و کارمندان، عدم وجود فرهنگ پذیرش اتباع خارجی در برخی استانها و شهرستانها و دوری از خانواده با آثار موج روانی که ایجاد می کند، اشاره کرد.

صدیقی افزود: فرصت های زیادی پس از برجام خواهیم داشت. در مقطع کارشناسی صندلی های خالی داریم و در دانشگاه ها این امکان را داریم که به غیر ایرانیان اختصاص دهیم و رشد کمی در سال های آتی خواهیم داشت. هدف جدی جذب دانشجوی خارجی داریم. در دولت هم خوشبختانه ضرورت این امر احساس شده است و توصیه مقام معظم رهبری در کنار اهداف فرهنگی دولت وجود دارد و خوشبختانه دولت اعتباری برای این امر پیش بینی کرده است و امیدواریم جهشی داشته باشیم. مشکلات را می شناسیم و تجربه دنیا را نیز در دست داریم.

دکتر حسین سالار آملی، نیز در پایان نشست اول این سمینار در سخنانی با عنوان «چالش ها و فرصت های پیش روی بین المللی شدن آموزش عالی در پسابرجام» گفت: بیشترین تعداد نخبگان کشور ما در سه کشور آمریکا، انگلستان و کانادا حضور دارند. نظام آموزش عالی ما یک نظام بسته است. عملاً پذیرش فرهنگ و شرایط مختلف در این نظام کم است و این باعث می‌شود تعاملات کاهش یابد. باید در این زمینه تمرین کنیم.

وی ادامه داد: علم و فناوری ما به شدت سیاسی است. البته نه سیاسی در کلان نظام؛ سیاسی از نظر جناح ها و گروه های مختلف است.

قائم مقام وزیر علوم در امور بین‌الملل به پایه های دیپلماسی علم و فناوری اشاره کرد و گفت: یکی از پایه‌های این دیپلماسی، توسعه کرسی‌های زبان فارسی، ایران شناسی و اسلام شناسی در جهان است. حدود سه هزار نفر دانشجوی زبان فارسی در کشورهای خارجی داریم و در 30 کشور، 50 کرسی دانشگاهی داریم که بستر توسعه دیپلماسی علمی کشور را فراهم می کند.

سالارآملی از پایه های دیگر دیپلماسی علم و فناوری به بهره مندی از توانمندی ایرانیان نخبه خارج از کشور اشاره کرد و گفت: بیشترین نخبگان کشور ما در سه کشور آمریکا، انگلستان و کانادا هستند که یکی از چالش های ما چگونگی استفاده از این نخبگان در توسعه علم و فناوری است.

 

قائم مقام وزیر علوم در امور بین الملل ادامه داد: ما نمی توانیم با همه کشورها ارتباط داشته باشیم ولی کشورهای راهبردی را برای همکاری تعیین کرده ایم که می توان به آلمان، اتریش، چین، روسیه و ایتالیا اشاره کرد که همکاری های علمی با این کشورها توسعه خواهد یافت.

وی در ادامه به کشورهای حوزه نفوذ اشاره کرد و گفت: کشورهای عراق، افغانستان، سوریه، لبنان، تاجیکستان، کشورهای همسایه و مسلمان از کشورهای حوزه نفوذ هستند که بر مبنای توجه به امنیت علمی و امکان انتقال دانش و توسعه دیپلماسی علم و فناوری انتخاب و ما با این کشورها نیز باید ارتباطات علمی داشته باشیم.

سالارآملی در ادامه به سیاست های اجرایی بین المللی سازی آموزش عالی اشاره و بیان کرد: تاسیس دانشگاه مشترک با کشورهای راهبردی، تبادل استاد و دانشجو، جذب دانشجو از کشورهای حوزه نفوذ، اعطای بورس به کشورهای حوزه نفوذ، بهره گیری از توان ایرانیان متخصص، انجام پروژه‌های تحقیقاتی، صادرات کالا و خدمات دانش فنی توسط پارک‌ها، تهیه پیوست آموزش علم و فناوری برای ابر پروژه‌های بین المللی و انتقال R&D شرکت‌های بزرگ خارجی به دانشگاه و مراکز تحقیقاتی از جمله سیاست های اجرایی بین المللی آموزش عالی به شمار می روند.

وی در ادامه به سیاست‌های اجرایی اقتصاد دانشگاهی اشاره کرد و گفت: همکاری در جذب دانشجویان منطقه، فروش لیسانس (دانش فنی)، دریافت رویالتی از انتقال دانش فنی، فروش کالا و خدمات دانشی با برند همکاری‌ کشورهای صاحب نام، حضور مراکز تحقیقی و توسعه شرکت‌های بزرگ در ایران و حضور شرکت‌های دانشی در پارک‌ها و مراکز رشد از جمله سیاست‌های اجرایی اقتصاد دانشگاهی است که می‌توان به آن اشاره کرد.

سالارآملی در ادامه به بحث برند دانشگاهی اشاره کرد و گفت: تامسون رویترز در سال 2016 دانشگاه‌های خوب را در عرصه بین المللی مشخص کرده است. در سال 2012، هشت دانشگاه کشور ما در رتبه بندی تامسون رویترز، جزو دانشگاه‌های خوب قرار گرفته‌اند ولی در بررسی شاخص ها مشخص می شود فعالیت های بین المللی دانشگاه های کشور کمترین امتیازات را کسب کرده که لازم است در این خصوص برنامه ریزی صورت گیرد.

وی افزود: در منطقه بعد از ترکیه رتبه دوم را داریم. از سال 2012 تا کنون از یک دانشگاه به هشت عدد و در رتبه بندی تایمز از 33 به 23 رسیده ایم. علت آن عدم اطلاع و پر کردن فرم های مربوط به برندینگ دانشگاه ها بوده است. درآمد صنعتی و پژوهش دانشگاه های ما بیشتر از تعاملات ماست و علت آن نگاه بسته و سیاست زدگی دانشگاه هاست.

 

قائم مقام وزیر علوم در امور بین الملل در پایان نشست اول این سمینار خاطر نشان کرد: باید در درون دانشگاه ها آمادگی را ایجاد کنیم. برخی کشورها برای ما امکان بهتری از نظر فرهنگی و حوزه نفوذ داریم. ما باید نگران باشیم اگر یک نفر از کشورهای همسایه برای تحصیل به آمریکا برود. امنیت ملی و امکان انتقال دانشگاه در حوزه نفوذ برای ما ساده تر است. از طرف وزارت خارجه این امکان فراهم شده است که اتحادیه اروپا از همکاری استقبال کرده است و فرصت های بسیاری برای ما با توجه به تعامل جدید و سفر دکتر روحانی ایجاد شده است.