انسانها در آغاز همه تحت یک ماهیتند

کتاب چیستی انسان در اسلام اثر حجت الاسلام و المسلمین محمد تقی سهرابی فر است که در گروه کلام و دین پژوهی پژوهشکده حکمت و دین پژوهی پژوهشگاه سامان یافته و به تازگی به چاپ دوم خود نیز رسیده است. از این رو گفتگویی با نویسنده اثر ترتیب دادیم که متن کامل آن به شرح زیر است:

 تفاوت اساسي انسان اسلامي را با انسان در ديگر نگاه ها در چه مي بينيد؟

دین، انسان را موجودی ابدی، دارایِ ساحتِ متعالی و غایتمند معرفی می­کند. در حالی که انسان شناسی غربی، انسان را محور جهان هستی قرار می­دهد و همه چیز از جمله دین و خدا، یکی از اقمار این محور قرار میگیرد. عبد بودنِ انسان در انسان شناسی دینی تبدیل به معبود بودن در انسان شناسی غربی می­شود. به عبارت دیگر، تعبد و سرسپاری در نگاهِ غربی بی­معناست و انسان با توجه به زندگی دنیوی و محدودِ خود، اهداف و کارهای خود را تنظیم می­کند. در حالی که در انسان شناسی­دینی، انسان با همه عظمت خود بنده خداست و انسان با تعبد و سرسپاری به معبودِ خود بالاترین لذت های معنوی را می­چشد.

 به نظر شما مشكل اساسي انسان شناسي فعلي در چيست؟

انسان ابزار و روش­های معرفتی متعدد در اختیار دارد. پرداختن به انسان با بکار گیری برخی از این ابزار و حذفِ برخی دیگر، اعتبار شناخت ما از انسان را مختل خواهد کرد. انسان شناسی­هایی که تنها بر تجربه و یا تنها بر عقل تکیه می­کنند قطعا نخواهند توانست چنان که باید و شاید به حقیقت انسان نزدیک شوند. اگر ما با لحاظ محکماتِ وحی نظیر بُعدِ متعالی و ابدیتِ انسان سراغ روش­های تجربی و عقلانی برویم، قطعا انسان شناسیِ عمیق­تری خواهیم داشت. خصومت ایجاد شده در برخی مقاطع تاریخیِ غرب میان عالمان دین و عالمان تجربی منجر به این شد که برخی از آنان منابع معرفتیِ دین را نادیده بگیرند و البته اندیشه­ها و عملکرد کلیسا نقش اساسی در این خصومت داشت. تسریِ این خصومت به جوامع اسلامی وجهی ندارد. اگر نگاهی جامع با استفاده از تمام رشته های علمی به انسان داشته باشیم، رموزی از انسان شناسی بر ما آشکار خواهد شد که تا به حال مخفی مانده است و کشفیاتی حاصل می­شود که قطعا ما را در باز کردن گره های شناخت انسان، یاری می­کند.

 فطرت جايگاه وي‍‍‍‍‍ژه اي در كتاب شما دارد، لطفا تعريف خود را از فطرت ارائه دهيد.

به نظر من، فطریات انسانی، مجموعه­ای از ویژگی­های ادراکی، گرایشی، توانشی و ساختاری است که در همه­ی انسان­ها بدون تعلیم و تعلم وجود دارد. این فطریات در مواقع مناسب در اعمال و رفتار انسان ظهور و بروز می­یابد. در این کتاب بنده نزدیک به چهل مورد از فطریات را  معرفی نمودم.

 در كتاب به انسان ماشيني پرداخته شده است ، حضرت عالي تفاوت اساسي انسان را با شبه نفس مصنوع(انسان ماشيني) در چه مي بينيد؟

انسان و ماشین، دو رتبه از یک ذات و ماهیت نیستند، که بتوان با ارتقاء دادن ماشین، به ساخت انسان دست یافت. انسان دارای ویژگی ها و خصوصیاتی است، که هیچ یک از آن ها را نمی­توان در ماشین سراغ گرفت. علامه جعفری رحمه الله علیه،200 ویژگی برای انسان ذکر می­کند، به این ویژگی ها در کتاب، تیتروار اشاره شده است.

در اثر شما به صفات انسان به طور مفصل پرداخته شده، به نظرتان تفاوت های اساسي انسان با حيوان در چيست؟

 انسان صرفا حیوان پیشرفته نیست. انسان ساحاتی فراحیوانی دارد. انسان علاوه بر قوه­ی اندیشه، تدبیر و برنامه­ریزی، ساحتی متعالی دارد. او نیاز دارد که با مبدأ خود در ارتباط باشد. انسانها در آغاز همه تحت یک ماهیتند اما در پایان هر فرد برای خود ماهیتی جدا از دیگران رقم می­زند. ظاهرا انسان تنها موجودی است که در فعلیت یافتنِ ماهیت خویش نقش ایفا می­کند.

بعضي از مستشكلان بيان داشته اند كه اثبات نفس، دليل بر بقاي نفس پس از مرگ جسدي نيست. نظرتان در اين مورد چيست؟

نفس انسان موجودی فرا مادی است چرا که ویژگی­های ماده بر نفس منطبق نمی­شود. در همین کتاب هم بر وجود نفس و هم بر تجرد و بقایِ آن ادله متعدد نقلی و عقلی اقامه شده است.

در زمينه  انسان شناسي اسلامي آيا مايل به معرفي كتابي هستيد؟

کتابهای دیگری در موضوع انسان شناسی دینی تدوین شده است. به نظر میرسد که بیشتر این کتابها بیشتر با هدف کتاب درسی تدوین شده است و بنا بر اقتضای کتب درسی خیلی به مباحث چالشی نپرداختند. ضمن تشکر از زحمات نویسندگان محترم، بنده معتقدم بیشتر نیازمند کتب پژوهشی در این زمینه هستیم تا با تضارب آرا، منشوری رسمی با عنوان «انسانِ اسلامی» تدوین کنیم تا زیربنایی بر علوم انسانی اسلامی قرار بگیرد. البته معتقدم که کتاب بنده در آغاز این مسیر قرار دارد و صرفا تلنگری بر اندیشمندان است تا با ورود به این عرصه، رمزی از رموز این موجود پر رمز و راز بگشایند.

در چه ظرف زماني كار كتاب را به انجام رسانديد؟

کار تألیف کتاب حدود دو سال به طول انجامید.

 كتاب را به چه كساني پيشنهاد مي كنيد؟

محققان و به ویژه کسانی که تحقیقاتشان به شناخت از انسان گره خورده است عمده مخاطب این کتاب هستند.

 آيا مايل به ادامه ي كار در موضوع انسان شناسي هستيد؟

با توجه به اینکه شناخت انسان از منظر دین پیش نیاز اصلی عملی نمودنِ توصیه رهبر معظم انقلاب در رابطه با «تدوین علوم انسانی اسلامی»، «تدوین الگوی پیشرفت» و «طراحی تمدن نوین اسلامی» است، لذا بنده مایل به ادامه کار در این زمینه هستم. بنده معتقدم یکی از نیازهای بنیادین نظام اسلامی ترسیم دقیق انسان از منظر دین است.

در مورد اثر بعدی خود و موضوعآن توضیح دهید.

بنده کتاب دیگری با عنوان «شبهات ذاتمندی انسان» در دست تدوین دارم. در این کتاب به بررسی و نقد آرایی که انسان­ها را دارای ذاتِ واحد نمی­دانند، می­پردازم. انسانها علیرغم تفاوتها از ذاتی مشترک برخوردارند.ترسیم انسانها با ذات و ماهیاتِ متفاوت، اعتبار آموزه­ها و هنجارهایِ فرازمانی و فرامکانی را مخدوش خواهد نمود.

No tags for this post.