تلخ اندیشی محدود به روايتهاي داستاني نيست
مصطفایی در گفت و گویی مشروح به پرسش های ما درباره این اثر پاسخ داد:
بفرمایید که موضوع اثر شما چیست ؟
موضوع اثر درآمدي بر تلخ انديشي در داستان كوتاه معاصر فارسي است. توضيح اينكه در بررسي ادبيات داستاني معاصر فارسي نگرشی ثابت، ادامه دار و در برخی دوره های تاریخ معاصر ایران، فراگیر، وجود دارد كه تقريبا همزمان با شروع داستان نويسي به سبك نوين ديده مي شود، اين نگرش وي‍ژگي هاي خاصي دارد كه پيشتر در ادبيات داستاني كهن فارسي رد و نشان روشني از آن نمي يابيم. عنوان تلخ انديشي به اين دليل انتخاب شد كه درون مایه ی اصلی داستان هاي مورد بحث روايتي تماماً غم انگیز، دردآور و اندوه بار از زندگي به علاوه ی تفسیری منفی و بدبینانه از آن بوده است. این آثار، نمایشی از زشتی ها، بدبختی ها، مصیبت ها، کابوس ها و درد و رنج های روحی و جسمی و اغلب با نوعي رويكرد يأس آلود و پوچ انگارانه به اشكال مختلف است. البته تلخ انديشي به باور من محدود به روايتهاي داستاني نيست و ميتوان آن را در بخشهاي ديگر ادبيات و حتي ديگر حوزه هاي علوم انساني يافت و مورد بررسي قرار داد.
چه تعریفی از اصطلاح تلخ اندیشی در ادبیات ما ارائه شده است؟ شما برای بررسی این مفهوم در این اثر چه شیری را در پیش گرفتید؟
اصطلاح تلخ اندیشی از جمله ترکیبات جدیدی است که اگرچه در بسیاری گفته ها و نوشته های عمومی و کتاب ها و مقاله های علمی و پژوهشی به کار برده می شود، اما در فرهنگ های لغت موجود، هنوز مدخلی برای آن در نظر گرفته نشده است. بر اين اساس چهار گام اساسي را براي تدوين و نگارش اين كتاب پيش رو قرار دادم.
گام نخست، تعريف تلخ انديشي است که در فصل اول به آن پرداخته ام. تلخ اندیشی نگرش خاصی است که بر مبنای تمرکز بر تلخی ها و توجه ویژه به رنج ها و ناکامی ها و نابسامانی های فرد و جامعه و غالباً با تفسیری کاملاً منفی و بدبینانه از اغلب مسائل، یا با اصالت دادن به زشتی ها و ناگواری ها و شر دانستن پدیده ها و موجودات، نسبت به همه چیز شکل می گیرد.
گام دوم، تبيين مفهوم تلخ انديشی است. با بررسي داستان هاي کهن فارسي و مطالعه داستان هاي کوتاه معاصر فارسي و بررسي ادبيات داستاني ديگر نقاط جهان، رد و نشان اين نگرش را در اندیشه های غرب مدرن يافتم و با توجه به اينکه درباره ي تلخ انديشي و تبيين مفهوم آن، هنوز هيچ کتابي نوشته نشده است و در منابع موجود محققين به شکل منسجم به بحث و اظهار نظر درباره ي آن نپرداخته اند، بخش هايي را به تبيين خط و ربط تلخ انديشي با فلسفه و ادبيات مغرب زمين اختصاص دادم. پس از روشن شدن موضوع و تبيين گستره ي مفهومي نگرش مورد بحث، چگونگي تأثير گذاري این اندیشه ها بر ادبيات داستاني معاصر فارسي را بررسي كرده ام.
گام سوم، بررسي مصاديق تلخ انديشي و نقد و تحليل داستان هاي کوتاه معاصر مي باشد. بررسی ها در این پژوهش از سال 1300 تا 1380 و در سه دوره ی زمانی صورت گرفته است. درون مایه ی اصلی داستان های تلخ اندیشانه، تصویر پررنگ جنبه های غم انگیز، دردآور و اندوه بار زندگی بشری است. این مصادیق و داستان ها در پنج محور عمده مورد تحليل و بررسي قرار گرفت. که عبارتند از:
1- مرگ انديشي و نگاه منفي به زندگي.
2- روابط عاطفي بيمارگونه و بد فرجام يا بي فرجام، خيانت، حسادت، تنفر.
3- تنهايي وترس و طرد شدگي.
4- شكست، يأس و سرخوردگي، تحقير، پوچي.
5- نمايش تصوير كاملاً تاريك از مردم، نگاه منفي به كاركرد عناصر فرهنگ بومي و سنتي.
تلخ انديشي در داستان كوتاه معاصر فارسي، طبق بررسي هاي زمان نگارش كتاب، پيش از اين به طور مستقل موضوع پژوهش يا كتاب خاصي نبوده است.
گام چهارم، بررسي زمينه هايي است که در كنار چارچوب هاي فكري، مفهوم تلخ انديشي در داستان هاي کوتاه معاصر فارسي بوده اند؛ از جمله، زمینه های تاریخی و اجتماعی ایران معاصر. همچنین ویژگی ها و مسائل فردی و شخصیتی برخي نویسندگان که در لابه لای مطالب گاهي اشاراتي به آن داشته ام. ذکر این نکته ضروری است که هدف در این پژوهش، شناسایی یک نگرش در داستان کوتاه معاصر فارسی و بررسی زمینه های بروز آن بوده است. چنان که روشن است پیش از هر نوع پژوهش نقادانه و آسیب شناسانه، آنچه اهمیت دارد شناسایی صحیح موضوع و تبیین دقیق آن است. در حقیقت پژوهشهایی از این دست می تواند شالوده های محکم و راهنمایی مناسب برای بررسی های نقادانه در حوزه های مختلف در خصوص داستان کوتاه معاصر فارسی باشد. همچنین می توان گفت مطالب این کتاب، شايد بتواند موضوع و بستر براي پژوهش در اختیار پژوهشگران دیگر علوم مانند روانشناسی، جامعه شناسی و فلسفه نيز قرار دهد. به هر روي در اين كتاب به قدر توان تلاش کردم، تا در یکی از زوایای پنهان ادبیات داستانی معاصر فارسی، چراغی بیفروزم و گوشه اي از حقيقت را روشن كنم.
به نظر می‌رسد شما تحقیقی تحلیلی در این حوزه ارائه کرده اید. ممکن است درباره نتایج آن قدری توضیح دهید؟
اين كار يك پژوهش كاملاً تحليلي و بر مبناي واكاوي محتواي داستانهاي كوتاه معاصر بوده است.آن چه از محتواي اغلب مقالات و پژوهش هاي موجود برمي آيد، به نظر من ،مخاطب را به سمت و سويي سوق ميدهد که در سطح و روبناي اين داستان ها باقي مي ماند. بنابراين در اين كتاب سعي کرده ام عمق انديشه ي نويسندگان را بشکافم و به مخاطب نشان دهم در زيرلايه ي شگرد و هنر نويسندگان چه فلسفه اي وجود دارد و حال و هواي اين داستانها در چه چارچوب فكري قرار دارد. من معتقدم فهم عمقي مبناي فکري يک رويداد ادبي ميتواند راهنماي خوبي براي مخاطب باشد تا در انتخاب آنچه نگرش او را تشکيل ميدهد بهتر تصميم بگيرد.
مهمترین تفاوت کار شما با دیگر کارهایی که در این حوزه انجام شده چیست؟
تلخ انديشي در داستان كوتاه معاصر فارسي، طبق بررسي هاي زمان نگارش كتاب، پيش از اين به طور مستقل موضوع پژوهش يا كتاب خاصي نبوده است. در عين حال اغلب پژوهشهاي حوزه داستان کوتاه، محدود به بررسي هاي روبنايي و شکلي و تکنيکي و بعضا بررسي هاي تاريخچه اي بوده است و بررسي محتوا و انديشه ها و مباني نظري و فکري آثار داستاني كمتر مورد توجه قرار گرفته است. بنابراين پژوهشهاي محتوايي و با رويكرد شناسايي نگرشهايي كه در ادبيات داستاني وجود دارد، ميتواند چشم اندازي جديد پيش روي مخاطبين قرار دهد.
چنانچه نكته خاصي در خصوص اين اثر لازم مي دانيد مطرح شود، بفرمائيد.
در زمان نگارش اين كتاب، علاوه بر آنكه تلاش داشته ام همواره اصول يك پژوهش علمي و منصفانه را در نظر داشته باشم، در عين حال دايره مخاطبان اين كتاب را نيز تا جايي كه توانسته ام نامحدود در نظر گرفته ام. به اين معنا كه حوزه مخاطبين اين كتاب صرفا محدود به پژوهشگران و منتقدان و متخصصان حوزه ادبيات نيست، بلكه سعي كرده ام هم در انتخاب لحن، به كارگيري كلمات و زبان نگارش و هم در ارائه توضيحات و تعاريف، تمامي مخاطبان و علاقمندان ادبيات داستاني به ویژه جوانان را در نظر بگيرم. بنابراين اميدوارم تمامي كساني كه به هر شكل مخاطب ادبيات داستاني فارسي هستند اين كتاب را مطالعه كنند و خوشحال مي شوم نظرات آنها را درباره اين اثر بدانم.
گفتنی است تحقیق " تلخ اندیشی در داستان کوتاه " به قلم فاطمه مصطفایی به زودی توسط سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر خواهد شد.
No tags for this post.
