فرهنگ تحقیق و پژوهش باید تغییر یابد

 در آن زمان تحصیل در مقطع دبیرستان در شهرستانی مانند پارسیان با سختی های فراوانی همراه بود زیرا دبیرستان های این استان دبیر بومی برای تدریس دروس تخصصی مانند شیمی، فیزیک، ریاضی و زیست نداشتند و سایر دبیران باید از شهرستان های دیگر به صورت ماموریت به آنجا منتقل می شدند. او با تمام این سختی ها دوره دبیرستانش را طی کرد و سال 1366 با قبولی در رشته زیست شناسی دانشگاه شیراز به تحصیلش ادامه داد و در سال 1370 با کسب عنوان دانشجوی برتر از آن دانشگاه فارغ التحصیل شد. پس از آن همزمان در رشته بیوشیمی بالینی دانشگاه شیراز و بیوشیمی دانشگاه تهران قبول شد. عاقبت او موفق شد مدرک دوره کارشناسی ارشد و دکتری خود را از مرکز تحقیقات بیوشیمی و بیوفیزیک دانشگاه تهران در سال 1380 اخذ کند.  او در دوران دانشجوی همزمان با تحصیل در شرکت شیم آنزیم نیزمشغول به کار شد و روی فرمولاسیون کیت‌های تشخیصی کار کرد. در این دوران مبحث بیوتکنولوژی به صورت عملی نه تئوری برای او ملموس شد و پایه های پیشرفت او را رقم زد. او پس از پایان دوره دکترایش سال 1381 رسما فعالیت علمی خودش با دانشگاه تربیت مدرس را آغاز کرد. او سال 1382 به عنوان مدیر گروه بیو شیمی دانشکده علوم پایه دانشگاه تربیت مدرس و در سال 1384  به عنوان معاون آموزشی دانشکده علوم پایه انتخاب شد.  از اردیبهشت 88 تاکنون پس از مستقل شدن دانشکده علوم زیستی دانشگاه تربیت مدرس به عنوان رییس این دانشکده به فعالیت خود ادامه می دهد.

کسب عنوان پژوهشگر برتر وزارت علوم و تحقیقات و فناوری در سال 1390، برنده جایزه رازی با ارایه طرحی نوآورانه برای حذف ترکیبات فنولی و سرطان زای پساب های صنعتی با استفاده از آنزیم پراکسیداز در سال1388، اخذ جایزه علامه طباطبایی (1394) از سوی بنیاد ملی نخبگان و همچنین چاپ و انتشار 150 مقاله ISI و10 مقاله علمی و پژوهشی فارسی، موسس و پایه گذار شرکت آنزیم زیست در سال 1382برای تولید اسید آمینه لیزین (یکی از ضروری ترین اسید آمینه های بدن) و پایه گذار شرکت دانش بنیان پروتئین فناور پژوه در سال 1393 برای تولید و بومی سازی دانش فنی 3 داروی پروتئینی واراکساز( ویژه بیماران سرطانی)، پگلوتیکاز ( ویژه افراد مبتلا به نقرس) و گاتکس( مبتلایان به سندروم روده) از دیگر سوابق علمی درخشان او است.

هیچ وقت از اینکه چنین رشته ای را انتخاب کردید، پشیمان نشدید؟

آن زمان هنگام انتخاب رشته، پزشکی نسبت به سایر رشته های علوم تجربی مطرح تر بود و فقط عده معدودی از پذیرفته‌شدگان و دارندگان رتبه های برتر می توانستند وارد این رشته شوند. ما در آن دوران فقط حق انتخاب 11 رشته را داشتیم. سه اولویت من رشته پزشکی و اولویت چهارم رشته زیست شناسی بود. من آن زمان بر اساس رتبه قبولی توانستم در  اولویت چهارمم قبول شوم. آن زمان علاقه زیادی به مباحث علوم زیستی داشتم اما سال ها بعد پیشرفت های علم بیو تکنولوژی موجب علاقه بیشتر من به این رشته شد. پس از آن در مقاطع بالاتر دو انتخاب ( بیوشیمی پایه و بیوشیمی بالینی) پیش رویم بود. هرچند گرایش بیو شیمی بالینی از مزیت های زیادی برخوردار است و من می توانستم با انتخاب این رشته از نظر مالی و اقتصادی تامین شوم و راحت‌تر مجوز آزمایشگاه بگیرم اما باز هم خرسندم که گرایش بیوشیمی پایه را انتخاب کرده ام زیرا این رشته با ذات و اخلاق من بیشتر هماهنگی دارد. از سوی دیگر حضورم  در دانشگاه تربیت مدرس کاملا به جا بود زیرا این دانشگاه نقش ارزنده ای در شکوفایی استادانش دارد.

فکر می کنید چقدر در کارهایتان موفق بودید؟

بالاخره در زندگی همیشه خطاهایی وجود دارد و هیچکس نمی تواند ادعا کند که عاری از خطا و اشتباه است. من فکر می کنم توانسته ام 80 درصد از راهم را با موفقیت طی کنم؛ اصولا تحقیقات من روی پروتئین هایی به نام آنزیم است. آنزیم ها معمولا در صنایع بهداشتی، شوینده ها و غذایی کاربرد زیادی دارند. مثلا آنزیم ها در پودرهای لباسشویی قدرت زیادی به شویندگی می‌دهند. آنزیم‌ها برای جذب بهتر غذای دام و طیور و همچنین در صنعت آبمیوه گیری بسیار کاربرد دارند. نتیجه تجمیع دانش فنی گروه تحقیقاتی ما طی این سال ها باعث شد تا تفاهم نامه ای بین 4 دانشگاه، وزارت صنایع و معادن و شرکت خصوصی منعقد شود. در نهایت دانش فنی تولید آنزیم و مراحل پایین دستی تولید این آنزیم (از تخلیص تا فرمولاسیون آنزیم ها) توسط دانشگاه تربیت مدرس در اختیار بخش صنعت قرار گرفت.

پس با این وجود اگر شانس دوباره ای داشته باشید و به گذشته برگردید این رشته را با تمام جذابیت هایش انتخاب می کنید؟

بله همین طور است. من اگر دوباره به گذشته برگردم همین رشته ( نه پزشکی) را انتخاب و اشتباه های گذشته  ام را جبران می‌کنم.

هم اکنون روند علمی ایران از نظر تولید مقاله و دانش فنی این رشته را نسبت به سایر کشورها چگونه ارزیابی می کنید؟

ما طی دو دهه اخیر پیشرفت های چشمگیری از نظر علمی کسب کرده ایم به طوری که شتاب ایران از نظر تعداد کمیت مقاله ها 11 برابر میانگین جهانی شده است. هرچند ما هم اکنون از نظر کمی رشد خیلی خوبی کرده ایم اما هنوز از نظر کیفی همراه با ضعف هستیم. ما باید در کنار افزایش کمیت به کیفیت مقاله های علمی پژوهشی مان نیز توجه کنیم. ما با وجود تمام این پژوهش‌ها و پیشرفت های خوب هنوز نتوانسته ایم نتایج خوب پژوهشی‌مان را به فناوری تبدیل کنیم. هنوز سرمایه گذاران به پژوهش های ایرانی اعتماد کامل پیدا نکرده اند و هنوز زنجیره بین دانشگاه و صنعت ناقص است. ما برای رسیدن به جایگاه مطلوب مان خیلی فاصله داریم و باید تلاش زیادی کنیم تا این زنجیره کامل شود. ما برای رسیدن به کیفیت مطلوب مقاله های پژوهشی مان، نیاز به زیرساخت های مناسب، تجهیزات کافی و بودجه های تحقیقاتی داریم. جدا از این مسایل باید در کشور فرهنگ تحقیق و پژوهش مان را تغییر دهیم. فرهنگ تحقیق ما باید از دید تک نگری به کل نگری تغییر یابد و همکاری های علمی بین دانشکده های مختلف ما باید تقویت شود. ما با این نوع نگاه نیاز به ابزارهای متفاوتی خواهیم داشت که گاهی هزینه آن بسیار گران تر از ابزارهای صنعتی و آزمایشگاهی کنونی است. ما با این نوع نگاه در حوزه فعالیت علوم زیستی نیاز به رویکردهای مختلف علمی از جمله الکترونیک، پزشکی، شیمی و… خواهیم داشت. نگاهی که هم اکنون در جهان new biology یا زیست شناسی نوین نام گرفته است. در این نوع نگاه جهانی، دیگر تک نگری جایگاهی ندارد بلکه هم افزایی  و همگرایی چند رشته جای او را گرفته است تا افراد مختلف با گرایش های گوناگون به یک موضوع نگاه ژرف کنند. جدا از این تغییر نگرش ها و زیرساخت ها و تخصیص اعتبارها، باید همکاری های علمی و پژوهشی ما در سطح بین المللی به ویژه در جهان اسلام و آسیا تقویت شود.

آینده این علم را در کشورمان چگونه ارزیابی می کنید؟

من آینده روشنی پیش روی این علم در ایران می بینم. علم یک شبه به وجود نیامده بلکه در دراز مدت و با طی کردن مسیر درست به وجود آمده است. ما اکنون روی ریل صحیح علم قرار گرفته ایم و سرعت پیشرفت مان هم طبیعی است. هرچند این روند، سیر طبیعی خودش را طی می کند و باید دقت و کیفیت پژوهش های ما افزایش یابد و دانش و علوم ما به فناوری و تجارت تبدیل شود اما ما نباید بیش از این از جامعه ایرانی انتظار داشته باشیم. اینکه باید از ابتدا کار کاربردی کنیم اشتباه است. ابتدا ما باید علم یک موضوعی را فرا گیریم و پس از آن روی کاربردی شدن آن تمرکز کنیم. متاسفانه این  موضوع هم یکی از معضل هایی است که در بخشی از سیاست گذاری های علمی ما وجود دارد.

در پایان چه توصیه ای به دانشجویان علاقمند به این رشته دارید؟

علوم زیستی در نیم قرن گذشته پیشرفت های خیلی زیادی داشته و اگر از دید و منظر برنامه ریزی نگاهی به این مساله کنیم، هم اکنون برنامه ریزی آموزشی کشور ما در سطح کارشناسی همپایه دنیا است. دانشجویان ما در سطح لیسانس در این رشته نسبت به مباحث جانوارن، گیاهان، میکرو ارگانیسم ها (از دید علم سنتی، سلولی و مولکولی) شناخت کافی پیدا می کنند. هم اکنون از دل این رشته بسیاری از حوزه ها بیرون آمده و همگرایی با سایر علوم پایه، مهندسی، پزشکی، رشته های کشاورزی و… به وجود آمده است. امروزه بسیاری از رشته ها به سمت بیو گرایش پیدا کرده اند مثلا امروزه کارشناسان رشته های  مختلف مهندسی با الهام از طبیعت و تکنولوژی بیو توانسته اند بالگرد، کشتی، بازوهای رباتیکی و …. بسازند. خارج از این مباحث امروزه علم بیو در حوزه دفاعی و مسایل امنیتی نیز کاربردهای ویژه ای پیدا کرده است و در بسیاری از علوم  نیز علم بیو ریشه دوانده است و در حوزه های سلامت، انرژی، غذا و محیط زیست نقش مهمی دارد. امروزه در جهان از بیو تکنولوژی و علم IT به عنوان موج چهارم اقتصادی یاد می کنند و تنوع این رشته باعث شده دانشجویان نخبه زیادی جذب علم زیست شناسی و زیست فناوری شوند از اینرو من به دانشجویان نخبه توصیه می کنم حتما این رشته را انتخاب کنند زیرا  آینده روشنی در انتظار این علم در جهان است. امروزه اغلب دارندگان جایزه نوبل از حوزه بیو موفق به اخذ این جایزه شده اند. به عنوان مثال ممکن است فردی حوزه کاری اش فیزیک باشد اما جایزه تعلق گرفته به او به دلیل ساخت میکروسکوپ الکترونیکی برای بررسی اجزای حیاتی انسان باشد. جدا از این مسایل بحث اشتغال زایی جوانان دانش آموخته این رشته نیز مطرح است. این مشکل تنها مربوط به این رشته نیست و معمولا مشکل اشتغال این افراد در مقاطع بالاتر کمتر می شود. از آنجایی که هدف جذب دانشجویان نخبه به این رشته است دانشگاه تهران از حدود 10 سال پیش یک گروه از نفرات برتر کنکور و راه یافتگان به المپیاد تشکیل داده است که دانشجویان مستقیما پس از طی مراحل تحصیلی مدرک دکترایشان را دریافت کنند؛ من در این دانشگاه استاد وابسته برای همکاری با گروه بیو تکنولوژی هستم. ما هم اکنون دانشجویان با هوش و ذکاوت بالا داریم. دانشجویانی با پشتکار زیاد که می توانند نقش مهمی در پیشرفت علمی و سازندگی کشورمان داشته باشند به شرط اینکه زیرساخت های تبلور و شکوفایی این افراد به وجود آید.

 

No tags for this post.