بارورسازی ابرها؛ راهی برای مقابله با خشکسالی یا طرحی فاقد توجیه؟

سینا پرس: هرچند که بحث بارورسازی ابرها پیشینه ای نسبتا زیاد دارد و به دهه 1930 میلادی باز می گردد، اما در دهه های اخیر و به سبب تغییرات اقلیمی و وقوع خشکسالی های درازمدت، این بحث بیش از گذشته ذهن تصمیم گیران حوزه آب را به خود مشغول کرده است.

 

در کشور ما نیز، اولین گام در این زمینه با تاسیس  مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها در سال 1375 برداشته شد و تاکنون این مرکز چندین طرح در زمینه بارورکردن ابرها به اجرا درآورده است که در مورد میزان موفقیت این طرح ها، نظرات مختلفی از سوی کارشناسان مطرح می شود.

 

اما با جدی شدن بحران آب در ایران و نیز کاهش میزان نزولات جوی در سال های اخیر، بحث بارورسازی ابرها به یکی از گزینه های مدنظر مسوولان وزارت نیرو برای غلبه بر این بحران تبدیل شده است تا آنجا که چندی پیش، وزیر نیرو در نشست شورای مدیران آب این وزارتخانه، با بیان اینکه باروری ابرها طرحی بسیار خوب و ارزشمند است، اظهارداشت: با توجه به وضعیت نابسامان منابع آبی و بارش ها در کشور، باید با تخصیص اعتباری ویژه، 10 تا 15 درصد بارش ناشی از بارورسازی ابرها حاصل شود.

وی در ادامه افزود: باید با جا به ‏جایی اعتبارها یا اخذ یک مجوز ویژه و یا با استفاده از اعتبار خشکسالی، بارورسازی ابرها از سر گرفته شود و ساختار اجرایی در شرکت منابع آب ایران برای این کار دیده شود.

بارورسازی ابرها چیست؟

بحث باروری ابرها (Cloud Seeding) که به عنوان شاخه‌ای از علم «تعدیل آب و هوا» شناخته می‌شود، نوعی رفتار هوشمندانه با ابرها و سیستم های ابری، در جهت افزایش بارش در ابرهایی است که فرایندهای بارش در داخل آنها در حال شکل‌گیری و اجراست. به عبارت دیگر هر عملی که باعث تحریک ابر و تغییر در فرآیندهای درونی ابر به منظور افزایش یا کاهش بارش شود و با اضافه کردن موادی خاص که به نام عامل‌های باروری خوانده می‌شوند، همراه باشد، باروری ابر نامیده می‌شود.

دکتر هدایت فهمی؛ معاون دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو در این زمینه می گوید: بارورسازی ابرها تنها در مناطق مستعد می تواند باعث افزایش بارش شود و در هر منطقه ای جواب نمی دهد. مثلا در مناطقی که آلودگی هوا زیاد است، ممکن است ذرات ریز داخل ابرها آنقدر زیاد شود که به جای بارورشدن ابر، آن را عقیم سازند.

وی با بیان اینکه وجود سه شرط به صورت هم زمان برای افزایش بارش لازم است، این سه شرط را اینگونه معرفی می کند: اول اینکه توده هوای مرطوبی وجود داشته باشد، دوم اینکه دما به دمای نقطه شبنم برسد تا قطرات رطوبت، چگالش پیدا کنند و در نهایت اینکه ذرات ریزی وجود داشته باشند که آب روی این ذرات چگالش پیدا کند.

فهمی با تاکید بر اینکه اگر یکی از این شرایط هم محقق نشود، بارش اتفاق نخواهد افتاد، یادآور می شود: مثلا در منطقه خشک هرچقدر هم عمل بارورسازی انجام شود و یا چنانچه در منطقه مرطوب، ذرات معلق کم باشد، بارش صورت نخواهد گرفت. بعضی مناطق هم مناطق فرونشینی هوا هستند و هوای مرطوب  به اندازه کافی بالا نمی رود و بنابراین بارش هم در کار نخواهد بود.

معاون دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو با بیان اینکه «از نظر علمی نباید در مورد تاثیر باروری ابرها مبالغه کرد چراکه این عمل حداکثر تا 15 درصد می تواند بارش را افزایش دهد.» خاطرنشان می کند: پیش از انجام بارورسازی ابرها حتما باید مطالعات اولیه انجام شود و اطلس ابرناکی کشور مشخص گردد و سپس آنالیز طیف سنجی انجام گیرد تا مشخص شود ذرات به اندازه کافی وجود دارد یا خیر.

مخالفان چه می گویند؟

اما بحث بارورسازی ابرها، هم در بین مسوولان و هم کارشناسان حوزه آب مخالفانی سرسخت دارد. از جمله این مخالفان، رییس سازمان حفاظت محیط زیست که قاطعانه با استفاده از دستگاه های بارور کننده ابر برای احیای دریاچه ارومیه مخالفت می کند و می گوید: این سامانه در جوامع بین المللی هنوز استانداردی دریافت نکرده و فقط طرح پژوهشی و آزمایشگاهی است.

دکتر معصومه ابتکار در ادامه می افزاید: این کار تاثیر چندانی ندارد و عوارض و آثاری نیز دارد و نباید از این سامانه آزمایشی تا زمانی که استاندارد بین المللی دریافت نکرده است در جوامعی که انسان در آن زندگی می کند استفاده شود. بیشترین نگرانی سازمان های دیگر همچون سازمان زمین شناسی در استفاده از این دستگاه ها در خصوص تاثیرگذاری آن بر روی زمین لرزه است.

پدر علم هیدرولوژی ایران هم یکی دیگر از مخالفان سرسخت طرح بارورسازی ابرها برای افزایش بارش در کشور است.

دکتر حسین صدقی در این ارتباط معتقد است: چنین تصورى در مملکت ما توجیه علمى و اقتصادى ندارد. ما با هزینه هاى سرسام آور، کارآیى چنین اقداماتى را در کویر ایران، در یزد و شاید مناطق دیگر سنجیده ایم و حرکات عبثى را انجام داده ایم.

وی می افزاید: در بیلان هیدرولوژى سرزمین ما، این فعالیت مطلقا نقشی در تولید آب مازاد بر آن چه که طبیعت حکم مى کند، ندارد. هدف ما باراندن جزیى بخشى از رطوبت هوا نیست. هدف ما تولید آب در زمان مشخص و در مکان معین است و این هدف با تحریک مصنوعى بخشى از پوشش ابرى در هر زمان و در هر مکان نه میسر است و نه اقتصادى و نه آب مازادى را تولید مى کند.

صدقی در پایان تاکید می کند: نظر قاطع بنده از اول مخالف این پروژه بود و اکنون نیز از نقطه نظر علمى و نتایج  تجربیات گذشته می گویم که بهتر است این عملیات به سرعت محدود و حتى متوقف شود و از بروز خسارات سرسام آور مرتبط  با آن جلوگیرى به عمل آید. 

 

No tags for this post.